درمان نازایی زنان، داروهای مورد نیاز

داروهای زیادی برای درمان ناباروری بکار می روند که باعث افزایش تعداد تخمک ها، آزاد سازی تخمک, آماده سازی آندومتر، تنظیم زمان آزاد سازی تخمک و حمایت رشد جنین می گردند.

کلومیفن سیترات (کلومید, سروفن)

متفورمین :

گونادوتروپین ها :

سوپرفاکت :

آنتاگون و ستروتاید :

HCG (پرگنیل , پروفازی )

پروژسترون:

استروژن ( استرادیول والرات , استروژن کونژوگه )

کلومیفن سیترات (کلومید, سروفن) برای نخستین بار در سال ۱۹۵۶ ساخته شده و برای انجام آزمایشات کلینیکی در سال ۱۹۶۰ مصرف گردید. تا آن زمان ، این دارو بطور گسترده ای بعنوان اولین دارو برای افزایش رشد فولیکول های تخمدان ("کیست های" کوچک در تخمدان یعنی جایی که تخمک ها در آن رشد می کنند )مورد استفاده قرار می گرفت.تجویز کلومیفن سیترات غالبا در روز ۷-۳ و یا ۹-۵ سیکل قاعدگی صورت می گیرد. ( روز اول بعنوان اولین روز جریان خون قاعدگی تعریف شده است)

هورمون محرک فولیکول " FSH " رشد تخمک را در فولیکول تخمدان تحریک می کند.برای رشد, رسیدن به بلوغ و آزاد سازی تخمک ها باید FSH به میزان کافی موجود باشد.

هورمون محرک فولیکول (FSH) توسط غده هیپوفیز و در اثر تحریک هورمونهای آزاد کننده گونادوتروپین(مترشحه از هیپوتالاموس( ترشح می شود. کلومید در سطح هیپوتالاموس با گیرنده های استروژن در مغز پیوند می شود. وقتی که این گیرنده ها بهم پیوند خوردند، مغز مبنا را بر این می گیرد که میزان استروژن خون خیلی پائین بوده و هورمون آزاد کننده گونادوتروپین بیشتری را ترشح می کند. و این امر سبب می شود تا هیپوفیز FSH بیشتری را تولید کند تا موجب تحریک رشد فولیکول شود

قرص های کلومیفن بصورت خوراکی مصرف می شوند و بهتر است که این قرصها در زمان معینی در هر روز مصرف گردند . زمان باروری یا زمان تخمک گذاری معمولا ۸ ۵ روز پس از مصرف آخرین قرص کلومیفن می باشد .

گاهی کلومیفن برای تحریک تخمک گذاری در سیکلهای تلقیح اسپرم به داخل رحم IUI و معمولا به صورت ترکیبی با هورمون محرک فولیکول تجویز می گردد .

تعیین چگونگی کنترل سیکل های کلومیفن بعهده پزشک است . بنا به دلایل گوناگون ، ممکن است پزشک بخواهد مراحل سیکل را از نزدیک تحت کنترل داشته باشد .

در مراحل ابتدائی درمان ، بهتراست بیماران به مدت ۵ روز در ماه کلومیفن مصرف نمایند و اگر پس از گذشت ۳ ماه ازمدت درمان حامله نشدند ،برای انجام معاینات پیگیری مراجعه نمایند.

کلومیفن سالهای زیادی است که مورد استفاده قرار گرفته و بعنوان یک داروی بی خطر محسوب می گردد . با این وجود ممکن است عوارض جانبی داشته باشد . بسیاری از بیماران هیچگونه علائمی در زمان مصرف کلومیفن ندارند ولی ممکن است گاه و بی گاه عوارض جانبی مثل شکم درد یعنی احساس پری و یا سوزش ، برافروختگی ، کج خلقی و یا اختلال بینایی نیز بروز نمایند . استامینوفن در صورت بروز این عوارض می تواند مفید واقع گردد . در تعدادی از بیماران ، ممکن است کلومیفن موجب بزرگ شدن کیست تخمدان شود .

گاهی این عوارض بدون هیچ اقدام خاصی برطرف می شوند ، اما برای رعایت احتیاط ، به بیماران توصیه می شود طبق دستور پزشک خود معاینه شوند . ممکن است مشکلات بیشتری در اثر مصرف طولانی مدت کلومیفن برای بیماران ایجاد شود. در کل ، بیماران نباید بیشتر از شش ماه کلومید مصرف نمایند. اگر چه این زمان با توجه به علل ناباروری متفاوت است.

کلومیفن در ۱۰% موارد با چند قلوئی همراه است که بیشتر دو قلویی می باشد. هیچگونه خطری مبنی بر تولد نوزاد ناقص الخلقه یا عوارض مشابه وجود ندارد. البته ، هیچکس قادر نیست که نتایج یک حاملگی را تضمین نماید.

متفورمین : درمان رایج "سندرم تخمدان پلی کیستیک"( PCOD)القاء تخمک گذاری است که از کلومیفن سیترات به عنوان اولین داروی انتخابی استفاده می شود. با توجه به ارتباط بین افزایش میزان انسولین و مقاومت انسولین، استفاده از داروهای حساس به انسولین مثل متفورمین برای وادار کردن تخمدان به تخمک گذاری اخیرا مورد بررسی قرار گرفته که حاکی از نتایج مثبت است.

داروهای کاهش دهنده انسولین برای القاء تخمک گذاری در زنانی که به تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند ، به دلیل کم هزینه بودن، عوارض جانبی کمتر، و کمترین خطر چند قلویی در مقایسه با داروهای دیگر، ارجح می باشند.

گونادوتروپین ها (مترودین ، پرگونال، منوگان ، مریونال ، منوپور ، گونالF ) هورمون های محرک رشد فولیکول ( FSH ) حاوی ترکیباتی هستند که بطور مستقیم تخمدان ها را تحریک می کنند تا چند تخمک تولید نمایند. این داروها باید فقط توسط متخصصینی که در این زمینه تخصص کامل داشته و آموزش کافی دیده اند، تجویز گردند.

هورمون محرک رشد فولیکول ( FSH) تقریبا در همه سیکل های تکنولوژی تولید مثل کمکی برای رشد تعداد زیاد تخمک ها مورد استفاده قرار می گیرد .

دوزاژ هورمون محرک رشد فولیکول ( FSH) تا حد زیادی به پاسخ هر بیمار بستگی دارد و غالبا در حین سیکل دستخوش تغییر می گردد . رشد فولیکول بصورت دوره ای از طریق اولترا سوند و اندازه گیری سطوح استرادیول تحت کنترل قرار می گیرد .تعداد و اندازه فولیکولها از طریق اولتراسوند قابل مشاهده می باشند و افزایش میزان استروژن حاکی از رشد طبیعی فولیکول میباشد. استروژن به نسبت افزایش تعداد و اندازه فولیکول ها افزایش پیدا می کند و اندازه گیری آن ما را قادر می سازد تا بتوانیم به دوزاژ مطلوب برای هر بیمار دست یابیم.

دوزاژ دارو وپاسخ بیمار باید در جهت کاهش احتمال عوارض جانبی ، مثل تحریک بیش از حد و حصول اطمینان از رشد کافی فولیکول ، توسط یک نفر متخصص بیماریهای زنان مورد ارزیابی قرار گیرد .

سوپرفاکت :یک داروی آگونیست هورمون آزاد کننده گونادو تروپین(GNRH)می باشد که اغلب در اواخر سیکل قاعدگی قبل از تحریک تخمدان تجویز می گردد . سوپر فاکت , سیستم تولید مثل بیماررا " غیر فعال " می کند ، به این صورت که آنرا قادر می سازد که به داروهای تولید مثل مثل FSH اگزوژن پاسخ مثبت نشان می دهد . سوپرفاکت بصورت تزریق زیر جلدی یا اسپری داخل بینی عرضه شده است .

سوپر فاکت ترشح زودرس هورمون "LH " را نیز کاهش می دهد ، این امر یک رویداد هورمونی است که حاکی از تخمک گذاری زودرس می باشد و اغلب باعث کنسل شدن سیکل درمانی می شود . در موارد انتخابی, سوپر فاکت به مقدار کم قبل از سیکل تجویز می گردد ( روش میکروفلیر )تا اینکه به بیمار در تولید تخمک کمک نماید . با مصرف سوپرفاکت ,متخصصین کنترل بیشتری بر (( فعالیت های اندو کرین ))که در زمان سیکل تحریک تخمدان صورت می گیرند دارند ، بنابراین شانس موفقیت تخمک گذاری و نهایتا حاملگی افزایش پیدا می کند .جالب است بدانیم که ، کاربرد اولیه سوپر فاکت در درمان آندومتریوز می باشد ، بطوری که این دارو میزان گردش استروژن را کاهش می دهد و این عمل برای مهار رشد بافت اندومتر مورد نیاز می باشد .

آنتاگون و ستروتاید :دو آنتا گونیست جدید هورمون آزاد کننده گونادو تروپین می باشند . این دو دارو اخیرا در ایالات متحده معرفی شده اند . آنتا گون / ستروتاید در واقع ترشح هورمون آزاد کننده فولیکول" LH " را در عرض پنج روز کاهش می دهد در حالی که سوپر فاکت نیاز به ۲۲ روز زمان دارد . در حال حاضر در مورد نقش مناسب کلینیکی آنتاگون / ستروتاید اختلاف نظر وجود دارد . کاهش کامل LH ممکن است نیاز به این داشته باشد کهFSH بیشتری تجویز گردد ، بنابراین هزینه درمان افزایش پیدا خواهد کرد . برخی از دست اندرکاران نیز براین باور هستند که میزان کمی از LH برای رشد کامل اووسیت مورد نیاز می باشد .

HCG (پرگنیل , پروفازی ) گونادو تروپین کور یونیک انسانی برای القاء تخمک گذاری پس از تجویز گونادوتروپین ها در سیکل های تحریک تخمک گذاری مورد استفاده قرار می گیرد . این داروها تخمدان را دقیقا ۳۶ ساعت پس از تجویز وادار به تخمک گذاری می نمایند . به دلیل این پدیده ، بین ۳۵ ۳۴ ساعت پس از تجویز HCG تخمک گذاری انجام می شود . تلقیح داخل رحمی اسپرم ( IUI (نیز طبق زمان بندی معینی همزمان با تخمک گذاری انجام می گیرد .

پروژسترون:در تکمیل سیکل های درمانی جهت فراهم نمودن هورمون پروژسترون بیشتر برای تقویت رشد رویان در درون رحم و پس از تخمک گذاری تجویز می شود. پزشک ممکن است پروژسترون را برای حصول اطمینان از رشد کافی پوشش داخلی رحم تجویز نماید . پروژسترون هورمونی است که به صورت طبیعی توسط جسم زرد تولید و ترشح می شود . جسم زرد هورمون پروژسترون و استروژن را تولید نموده ، این هورمونها مخاط رحم را برای پذیرش تخمک بارور شده آماده می سازند . کمبود پروژسترون ممکن است پس از تخمک گذاری ایجاد گردد ، که به آن نقص فاز لوتئال می گویند و می تواند موجب عدم موفقیت حاملگی شود .

وجود جسم زرد برای استمرار حاملگی حیاتی است و تا هفته دهم پروژسترون ترشح می کند . پس از هفته دهم ، جفت می تواند پروژسترون کافی تولید نماید. امروزه پروژسترون بصورت شیاف واژینال یا تزریقات عضلانی مورد استفاده قرارمی گیرد .

آمپولهای پروژسترون به صورت ۵۰ و ۲۵ میلی گرمی در دسترس می باشد که معمولا با دوز ۵۰ میلی گرمی یا ۱۰۰ میلی گرمی در روز بنا به توصیه مشاورین بصورت عضلانی تزریق می شود . شیاف ها باید در یخچال نگهداری شوند ، هر شب یک عدد شیاف ، درست قبل از خواب باید در واژن قرار داده شود . در صورتی که قرار باشد فعالیت جنسی در شب انجام شود ، لازم است شیاف پس از انجام فعالیت جنسی در واژن قرارداده شود.

مشاورین درمانی مرکز اطلاعات بیشتری در مورد چگونگی قرار دادن شیاف در داخل واژن ارائه خواهند نمود . مصرف شیاف ها را نباید قطع نمود مگر اینکه توسط مشاورین درمانی توصیه شود . البته این در صورتی است که بیمار خونریزی ، لکه های خونی یا شکم درد نداشته باشد . چنانچه هر کدام از موارد فوق در بیمار ملاحظه شد حتما باید گزارش شود .

استروژن ( استرادیول والرات , استروژن کونژوگه )برای آماده سازی آندومتر در سیکل های انتقال رویان های منجمد شده و نیز در زمانی که تخمک های اهدایی انتقال داده شدند ، مورد استفاده قرار می گیرد .