آزمایش اسپرم چیست؟

آزمایش آنالیز اسپرم معمولاً اولین آزمایشی است که برای بررسی احتمال ناباروری در مردان انجام می‌شود. در آزمایش آنالیز اسپرم، علاوه بر میزان مایع منی تولیدشده توسط مرد، کمیت و کیفیت اسپرم نیز در نمونۀ مایع منی بررسی می‌شود. در این مطلب با نحوۀ انجام این آزمایش و موارد لزوم انجام آن آشنا خواهید شد.

آمادگی لازم پیش از انجام آزمایش

اگر پزشک برای شما آزمایش اسپرم تجویز کرده است باید به آزمایشگاهی که امکان انجام این آزمایش را دارد مراجعه کنید. مایع منی شما در آزمایشگاه جمع‌آوری می‌شود و مورد بررسی قرار می‌گیرد. پیش از مراجعه به آزمایشگاه و برای داشتن آمادگی کافی، لازم است نکته‌هایی را رعایت کنید. پزشک یا آزمایشگاه معمولاً از شما می‌خواهد که به مدت سه تا شش روز قبل از این آزمایش از هر گونه فعالیت جنسی منجر به انزال پرهیز کنید. این کار کمک می‌کند تا تعداد اسپرم‌ها در بالاترین حد خود باشد و همچنین باعث مطمئن‌تر بودن نتیجۀ آزمایش می‌شود. همچنین لازم است یک هفته قبل از انجام آزمایش، انزال داشته باشید. نداشتن فعالیت جنسی برای مدت طولانی می‌تواند منجر به فعالیت کمتر اسپرم شود. ممکن است از شما خواسته شود که از چند روز قبل از انجام این آزمایش سیگار نکشید و حتماً پزشک خود را از مصرف هر نوع دارو یا مکملی مطلع کنید.

چگونگی انجام آزمایش

در آزمایشگاه برای انجام این آزمایش، یک ظرف تمیز در‌دار در اختیار شما قرار داده می‌شود و شما می‌توانید با مراجعه به دستشویی یا اتاق خاصی که ممکن است برای این کار تدارک دیده شده باشد، نسبت به جمع‌آوری مایع منی در ظرف اقدام کنید. خودارضایی رایج‌ترین روش برای جمع‌آوری مایع منی است. در این روش مرد باید خودش با تحریک آلت تناسلی باعث انزال شود. هنگام انزال باید تمام مایع منی در ظرف آزمایشگاه ریخته شود. در این فرایند نباید از هیچ روان‌کنندۀ حاوی چربی استفاده شود و بهتر است دست‌ها خوب شسته شده باشد. درصورتی‌که امکان انزال به تنهایی برای مرد وجود نداشته باشد، در برخی از آزمایشگاه‌ها همسر می‌تواند وارد محل مخصوص شود و به او کمک کند. در این حالت آزمایشگاه‌ها توصیه می‌کنند به هیچ عنوان هنگام جمع‌آوری مایع منی، دخولی انجام نشود. این کار ممکن است در نتیجۀ آزمایش تأثیرگذار باشد. اگر مرد بخواهد نمونۀ مایع منی را در خانه جمع‌آوری کند، باید ظرف را حداکثر یک ساعت بعد به آزمایشگاه یا کلینیک تحویل دهد. هنگام انتقال نمونه باید آن را دور از تابش مستقیم نور خورشید نگه داشت و اجازۀ گرم یا سرد شدن به آن ندهید. برای اینکه دمای نمونه به دمای بدن شما نزدیک باشد، بهتر است هنگام انتقال ظرف را به بدن خود بچسبانید. از آنجا که ممکن است نمونۀ مایع منی در روزهای مختلف متفاوت باشد، ممکن است دو یا سه نمونه در یک دورۀ سه ماهه بررسی شود. این کار به دقیق بودن نتیجۀ آزمایش کمک می‌کند.

نتایج آزمایش آنالیز اسپرم

توجه داشته باشید که ممکن است در آزمایشگاه‌های مختلف، مقادیر متفاوتی به عنوان مقدار طبیعی تلقی شود. به همین دلیل، بررسی نتایج آزمایش باید توسط پزشک انجام شود. مواردی که معمولاً در آزمایش اسپرم بررسی می‌شود در زیر آمده است:

- حجم مایع منی: میزان مایع منی خارج‌شده در یک انزال مورد بررسی قرار می‌گیرد. مقدار بین ۲ تا ۵ میلی‌لیتر در هر انزال طبیعی است. پایین یا بالا بودن غیرطبیعی حجم مایع ممکن است منجر به مشکلات باروری شود.

- زمان مایع شدن: مایع منی در زمان انزال یک ژل غلیظ است که معمولاً ظرف ۲۰ دقیقه پس از انزال به مایع تبدیل می‌شود. منظور از زمان مایع شدن منی، مدت زمان لازم برای تبدیل شدن آن از حالت ژله‌ای به حالت مایع است. زمان مایع شدن بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پس از جمع‌آوری طبیعی است و زمان طولانی برای مایع شدن منی ممکن است نشانه‌ای از عفونت باشد.

- تعداد اسپرم‌ها: برای این کار، تعداد اسپرم موجود در هر میلی‌لیتر از مایع منی خارج‌شده در یک انزال شمارش می‌شوند. ۲۰ میلیون اسپرم یا بیشتر در هر میلی‌لیتر طبیعی است. تعداد بسیار کم اسپرم می‌تواند باعث ناباروری شود، اگرچه بدین معنا نیست که مرد نمی‌تواند صاحب فرزند شود؛ مردانی با تعداد اسپرم زیر یک میلیون نیز توانسته‌اند پدر شوند.

- مورفولوژی یا شکل اسپرم: برای این منظور درصد اسپرم‌هایی که شکل طبیعی دارند اندازه‌گیری می‌شود. بیش از ۳۰ درصد از اسپرم‌ها باید شکل طبیعی داشته باشند. اسپرم می‌تواند به شکل‌های غیرطبیعی باشد. اسپرم‌ها ممکن است دو سر یا دو دُم، دم کوتاه، سر کوچک؛ سر سوزنی یا سر گرد به جای بیضی داشته باشند. اسپرم‌های غیرطبیعی ممکن است قادر به حرکت به شکل طبیعی یا نفوذ در تخمک نباشند. در هر نمونۀ مایع منی معمولاً تعدادی اسپرم غیرطبیعی یافت می‌شود، اما داشتن درصد بالایی از اسپرم‌های غیرطبیعی ممکن است پدر شدن را دشوار کند.

- تحرک اسپرم: برای بررسی تحرک اسپرم، آزمایشگاه تعداد یا درصد اسپرم‌هایی را بررسی می‌کند که حرکت پیش‌روندۀ طبیعی دارند. به طور طبیعی بیش از ۵۰ درصد اسپرم‌ها بعد از یک ساعت باید حرکت طبیعی پیش‌رونده نشان دهند. اسپرم باید قادر به حرکت پیش‌رونده از طریق ترشحات دهانۀ رحم برای رسیدن به تخمک باشد. داشتن درصد بالایی اسپرم که نمی‌توانند به خوبی شنا کنند، ممکن است باروری را دشوار کند.

- pH مایع منی: میزان اسیدی یا قلیایی بودن میزان اسپرم را نشان می‌دهد. pH مایع منی از ۱/۷ تا ۸ طبیعی است. بالا یا پایین بودن غیرطبیعی pH مایع منی می‌تواند اسپرم را بکشد یا چگونگی حرکت یا نفوذ اسپرم در تخمک را تحت تأثیر قرار دهد.

- گلبول‌های سفید: به طور طبیعی نباید گلبول‌های سفید در مایع منی وجود داشته باشد. وجود باکتری یا تعداد زیادی گلبول‌های سفید ممکن است نشانه‌ای از عفونت باشد.

- سطح فروکتوز: فروکتوز یک نوع قند است که انرژی لازم برای فعالیت اسپرم را فراهم می‌کند.

تعداد کم اسپرم یا وجود نداشتن اسپرم، ممکن است ناشی از عوارضی مانند ورم بیضه، واریکوسل، سندرم کلاین‌فلتر و پرتودرمانی روی بیضه‌ها باشد. بیماری‌ای مانند اوریون نیز می‌تواند باعث کوچک شدن یا آتروفی بیضه‌ها شود. اگر تعداد کمی اسپرم در نمونۀ مایع منی وجود داشته باشد یا درصد بالایی از اسپرم‌ها غیرطبیعی باشند، ممکن است آزمایش‌های بیشتری انجام شود. آزمایش‌های دیگر ممکن است شامل اندازه‌گیری هورمون‌هایی مانند تستوسترون، هورمون لوتئینه‌کننده یا LH و پرولاکتین باشد. ممکن است نیاز به بررسی یک نمونۀ کوچک یا همان بیوپسی از بیضه‌ها باشد تا تعداد اسپرم یا تحرک بسیار کم آن بررسی شود.

عوامل تأثیرگذار بر نتیجه آزمایش

اگر هر کدام از شرایط زیر را دارید، ممکن است قادر به انجام این آزمایش نباشید یا نتایج آن دقیق نباشد:

مصرف داروهایی مانند سایمتیدین، هورمون‌های مردانۀ تستوسترون یا زنانۀ استروژن، سولفاسالازین، نیتروفورانتوئین یا برخی از داروهای شیمی‌درمانی

مصرف زیاد قهوه، کافئین، نوشابه، الکل، دخانیات و مواد مخدر

مصرف داروهای گیاهی مانند دوزهای بالای اکیناسه

سرد شدن نمونۀ مایع منی

قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض تشعشعات یا برخی از مواد شیمیایی مانند آفت‌کش‌های خاص یا اسپرم‌کش‌ها و حرارت

ناقص بودن نمونۀ مایع منی؛ بیشتر در صورت جمع‌آوری نمونه با روشی غیر از خودارضایی

نداشتن انزال بیشتر از یک هفتهآزمایش آنالیز اسپرم معمولاً اولین آزمایشی است که برای بررسی احتمال ناباروری در مردان انجام می‌شود. در آزمایش آنالیز اسپرم، علاوه بر میزان مایع منی تولیدشده توسط مرد، کمیت و کیفیت اسپرم نیز در نمونۀ مایع منی بررسی می‌شود.