علل ناباروری زوجین، چه مشکلاتی وجود دارد؟

نازایی هنگامی اتفاق می افتد که یک زوج بعد از روابط جنسی منظم، بدون استفاده از روش های جلوگیری، قادر به باروری نباشند. این مشکل ممکن است به این علت که یکی از زوجین نازاست یا اینکه خانم قادر نیست جنین را تا اتمام بارداری حمل کند، اتفاق بیفتد. این مشکل اغلب بعد از عدم باروری طی ۱۲ ماه رابطه‌ی جنسی منظم بدون استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری، تایید می شود. در جهان بین ۸ تا ۱۲ درصد از زوج ها مشکلات باروری را تجربه می کنند. به‌علاوه بین ۴۵ تا ۵۰ درصد موارد ناشی از مشکلات مردان است. با این وجود توجه داشته باشید که برای اغلب موارد نازایی درمان وجود دارد.
برخی نازایی ها عوارض ناشی از روش های درمانی هستند:
- سندرم تحریک بیش از اندازه‌ی تخمدان: علائم آن شامل نفخ، یبوست، ادرار تیره، اسهال، تهوع، درد شکم، استفراغ، می شود.
- بارداری خارج رحمی: زمانی اتفاق می افتد که سلول تخم ایجاد شده در جایی خارج از رحم، معمولا لوله فالوپ، جایگذاری شود.

علائم همراه با ناباروری چه چیزهایی است؟
گاهی خانمی که مشکل ناباروری دارد قاعدگی نامنظم دارد یا اصلا خونریزی ماهیانه ندارد. همچنین به ندرت ممکن است آقایی که مشکل ناباروری دارد علائم دیگری که ناشی از مشکلات هورمونی هستند از جمله تغییرات رشد مو یا اختلالات جنسی داشته باشد. و البته ممکن است هیچ علامت دیگری همراه با ناباروری وجود نداشته باشد.
برخی عوارض ممکن است ناشی از ناباروری یا درمان آن باشند. اگر بعد از ماه ها یا سال ها تلاش برای باروری زوج موفق به بارداری نشدند، این فرایند می تواند باعث استرس و احتمالا افسردگی شود.

دلایل ناباروری در مردان
- مایع منی و اسپرم: مایع منی شامل بخش مایع و اسپرم است. مایع از غده پروستات، سمینال وزیکول و سایر غدد جنسی ترشح می شود و اسپرم در بیضه ها ساخته می شود. هنگامی که مرد انزال دارد و منی خارج می شود مایع منی به انتقال اسپرم به سمت تخمک کمک می کند. مشکلاتی که ممکن است در این مسیر وجود داشته باشد شامل موارد زیر است:
- تعداد کم اسپرم: ممکن است آقا تعداد کمی اسپرم در مایع منی داشته باشد. تعداد اسپرم کمتر از ۱۵ میلیون، میزان کم درنظر گرفته می شود. تقریبا یک سوم زوج هایی که مشکل باروری دارند به علت تعداد اسپرم کم است.
- تحرک کم اسپرم ها: اسپرم نمی تواند به خوبی شنا کند تا به تخمک برسد.
- اسپرم غیرطبیعی: اسپرم ممکن است شکل غیرطبیعی داشته باشد که حرکت و باروری تخمک را دشوار کند.
- مایع منی غیرطبیعی ممکن است قادر به حمل موثر اسپرم نباشد و ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- بیماری: که ممکن است عفونت بیضه، سرطان یا جراحی باشد.
- بیضه هایی که بیش از حد گرم شده اند: علل آن شامل بیضه نزول نکرده، واریکوسل، یا عروق واریسی در اسکروتوم، استفاده از سونا یا وان های داغ، پوشیدن لباس های تنگ و کار کردن در محیط های داغ، می باشد.
- اختلالات انزال: اگر مجاری انزالی مسدود باشند منی ممکن است درون مثانه تخلیه شود.
- اختلالات هورمونی: برای مثال هیپوگنادیسم (کوچکی غدد جنسی) می تواند منجر به کمبود تستسترون شود.
سایر علل ناباروری مردان شامل موارد زیر می شود
- فاکتورهای ژنتیکی: مردان باید دارای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y باشند. اگر مردی یک کروموزوم Y و دو کروموزوم X داشته باشد، که در سندرم کلاین فلتر اتفاق می افتد، بیضه ها به طور غیرطبیعی رشد کرده و مقدار تستسترون و تعداد اسپرم ها کم خواهد بود.
- اوریون: اگر بعد از بلوغ اتفاق بیفتد، التهاب بیضه ها ممکن است تولید اسپرم را تحت تاثیر قرار دهد.
- هیپوسپادیاس: اگر محل باز شدن پیشابراه در به جای آنکه در راس باشد، زیر آلت تناسلی قرار گرفته باشد این اختلال وجود دارد که با روش های جراحی در نوزادی قابل اصلاح است. اگر اصلاحات انجام نشود، ممکن است در رسیدن اسپرم به سرویکس خانم مشکل به وجود بیاید. هیپوسپادیاس تقریبا در هر ۱ نوزاد از ۵۰۰ نوزاد پسر تازه متولد شده دیده می شود.
- سیستیک فیبروزیس: بیماری مزمنی است که مشکل در تولید موکوس غلیظ است. اغلب این اختلال ریه ها را تحت تاثیر قرار می دهد اما در آقایان ممکن است باعث اختلال یا انسداد مجاری اسپرم بر شود.
- رادیوتراپی: رادیوتراپی می تواند تولید اسپرم را مختل کند. شدت آن بستگی به نزدیکی محل رادیوتراپی به بیضه ها دارد.
- برخی بیماری ها: بیماری هایی که گاهی با کاهش قدرت باروری در آقایان مرتبط هستند شامل کم خونی، سندرم کوشینگ، دیابت و بیماری های تیروئید می شوند.
برخی داروها خطر مشکلات باروری را در مردان افزایش می دهند
- سولفاسالازین: داروی ضدالتهابی است که برای بیماری های روماتوئید آرتریت یا کرون به کار می رود و می تواند باعث کاهش تعداد اسپرم ها شود. اغلب پس از قطع دارو تعداد اسپرم ها به مقدار طبیعی باز می گردد.
- استروئیدهای آنابولیک که اغلب توسط بدن سازان و ورزشکاران به کار می رود و استفاده طولانی مدت از آن ها تعداد و تحرک اسپرم ها را کاهش می دهد.
- شیمی درمانی: برخی از انواع آن ممکن است به میزان قابل توجهی تعداد اسپرم ها را کاهش دهد.
- مواد غیرقانونی: مصرف ماریجوانا و کوکائین می تواند تعداد اسپرم ها را کاهش دهد.
- سن: باروری مردان از بعد از ۴۰ سالگی شروع به کم شدن می کند.
- مواجهه با مواد شیمیایی: برای مثال حشره کش ها
- مصرف بیش از اندازه الکل: باروری مرد را کاهش می دهد.
- وزن زیاد یا چاقی: شانس لقاح را کاهش می دهد.
- استرس های روحی: استرس می تواند عامل موثری باشد مخصوصا اگر فعالیت جنسی را کاهش دهد.

علل ناباروری در خانم ها
عواملی که احتمال ناباروری را افزایش می دهند شامل موارد زیر هستند:
- سن: توانایی لقاح از حدود ۳۲ سالگی شروع به کاهش می کند.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن به شکل قابل توجهی خطر نازایی را هم در مردان و هم در زنان افزایش می دهد و همچنین ممکن است تاثیر درمان های نازایی را کاهش دهد. سیگار کشیدن طی بارداری احتمال سقط را افزایش می دهد. سیگار کشیدن غیرفعال (فردی که در معرض سیگار کشیدن سایرین است.) نیز با کاهش باروری مرتبط است.
- الکل: هر مقدار مصرف الکل می تواند شانس لقاح را تحت تاثیر قرار دهد.
- چاقی یا وزن بالا: می تواند احتمال نازایی را همانند آقایان در خانم ها نیز افزایش دهد.
- اختلالات خوردن: اگر یک بیماری خوردن منجر به کاهش وزن قابل توجه شود، مشکلات باروری ممکن است به وجود آید.
- رژیم غذایی: کمبود فولیک اسید، آهن، روی و ویتامین B۱۲ می تواند باروری را تحت تاثیر قرار دهد. خانم هایی که در خطر هستند از جمله کسانی که گیاهخوار هستند باید در مورد مکمل های لازم با پزشک مشورت کنند.
- ورزش: ورزش بسیار کم یا بسیار زیاد با مشکلات باروری مرتبط است.
- عفونت های منتقله از راه جنسی: کلامیدیا می تواند لوله های فالوپ (بخشی از ساختار جنسی خانم ها) را تخریب کند و باعث التهاب در اسکروتوم مردان شود. سایر انواع عفونت های منتقله از راه جنسی نیز می توانند باعث نازایی شوند.
- مواجهه با برخی مواد شیمیایی: برخی حشره کش ها، علف کش ها، فلزات مانند سرب و محلول ها با مشکلات باروری هم در مردان و هم در زنان مرتبطند.
- استرس روحی: ممکن است تخمک گذاری در خانم ها و تولید اسپرم در آقایان را تحت تاثیر قرار دهد و می تواند منجر به کاهش فعالیت جنسی شود.
بیماری ها
- اختلالات تخمک گذاری: رایج ترین علت نازایی در زنان هستند. تخمک گذاری در واقع آزادسازی یک تخمک در هر ماه است. در اختلالات تخمک گذاری ممکن است هیچ تخمکی آزاد نشود یا فقط در برخی چرخه ها تخمک آزاد شود. علل اختلالات تخمک گذاری می تواند شامل موارد زیر شود:
- نارسایی تخمدان زودرس: تخمک ها پیش از ۴۰ سالگی از کار می افتند.
- سندرم تخمدان پلی کسیتیک (PCOS): عملکرد تخمدان ها غیرطبیعی است و تخمک گذاری ممکن است انجام نشود.
- هایپرپرولاکتینمی: اگر سطح پرولاکتین بالا باشد، و خانم باردار یا در حال شیردهی نباشد، ممکن است تخمک گذاری و باروری را تحت تاثیر قرار دهد.
- کیفیت پایین تخمک: تخمک ها آسیب دیده اند یا اختلالات ژنتیکی دارند که نمی توانند بارداری را تحمل کنند. هرچقدر سن خانم بالاتر باشد خطر این مشکلات بیشتر می شود.
- مشکلات تیروئید: غده تیروئید پرکار یا کم کار می تواند منجر به عدم تعادل هورمنی شود.
- بیماری های مزمن: که شامل ایدز یا سرطان می شود.
- مشکل در رحم یا لوله های فالوپ: می تواند مانع از حرکت صحیح تخمک از تخمدان به رحم شود. که علل آن شامل موارد زیر می شود:
- جراحی: جراحی های لگن گاهی باعث آسیب به لوله های فالوپ می شود. جراحی سرویکس (گردن رحم) گاهی باعث کوتاهی سرویکس می شود.
- فیبروز ساب موکوزال: تومورهای خوش خیم (غیرسرطانی) در دیواره عضلانی رحم به وجود می آیند. آن ها ممکن است برای جایگذاری سلول تخم در رحم مشکل ایجاد کنند و یا لوله فالوپ را مسدود کنند که باعث جلوگیری از لقاح اسپرم و تخمک شود.
- اندومتریوز:سلول هایی که به طور طبیعی در سطح رحم رشد می کنند در سایر نقاط بدن شروع به رشد می کنند.
- درمان های ضدباروری قبلی: در خانم هایی که بستن لوله های فالوپ را انتخاب کرده اند، فرایند می تواند به شکل بازگشت به حالت قبلی انجام شود اما شانس باروری مجدد بالا نیست.
- داروهایی که می توانند باروری خانم ها را تحت تاثیر قرار دهند: داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی ( مانند استفاده طولانی مدت از آسپرین)، شیمی درمانی (برخی از انواع آن باعث نارسایی تخمدان می شوند که البته ممکن است موقتی باشد)، رادیوتراپی (به نزدیکی محل درمان با ارگان های تولید مثل بستگی دارد)، داروهای غیرقانونی (ماریجوانا و کوکائین، می توانند باعث ناباروری شوند.)
- کلسترول: سطوح بالای کلسترول ممکن است بر روی باروری در خانم ها تاثیر داشته باشد.

درمان های ناباروری چیست؟
درمان بستگی به فاکتورهای متعدد بسیاری از جمله سن فرد، مدت زمانی که ناباروری به طول انجامیده، ترجیح شخص و وضعیت کلی سلامت زوج دارد.
در ابتدا به زوج پیشنهاد می شود تعداد روابط جنسی را در زمان تخمک گذاری افزایش دهند. انتظار این است که اسپرم تا پنج روز در دستگاه تناسلی خانم زنده بماند و قابلیت باروری داشته باشد و تخمک نیز طی یک روز بعد از آزاد شدن توانایی باروری دارد، بنابراین افزایش روابط جنسی در این زمان می تواند کمک کننده باشد.
درمان های مخصوص مردان: اگر مشکل بیمار زودانزالی باشد درمان هایی از جمله داروها، درمان های رفتاری، یا هردو می توانند کمک کننده باشند. در مورد بیماری واریکوسل درمان جراحی انجام می شود. انسداد مجاری انزالی با استخراج مستقیم اسپرم از بیضه و تزریق به تخمک در آزمایشگاه درمان می شود. انسداد اپیدیدیم نیز می تواند با جراحی برطرف شود.
درمان های اختصاصی خانم ها: داروهایی که برای تنظیم یا القای تخمک گذاری تجویز می شوند شامل کلومیفن، متفورمین، هورمون تحریک کننده فولیکول، گنادوتروپین منوپوز انسانی، گنادوتروپین کوریونیک انسانی، هورمون ترشح کننده گنادوتروپین و بروموکریپتین می شوند. درصورتیکه لوله های فالوپ مسدود یا آسیب دیده باشند ترمیم از طریق جراحی می تواند مفید باشد. همچنین اندومتریوز از طریق جراحی درمان می شود.
برخی روش های کمکی برای لقاح نیز وجود دارند: وارد کردن اسپرم به رحم در زمان تخمک گذاری، لقاح اسپرم و تخمک در آزمایشگاه و جایگذاری جنین در رحم، اهدا اسپرم یا تخمک

چه زمانی لازم است برای درمان ناباروری به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر بعد از دوازده ماه تلاش برای بارداری، روابط جنسی منظم و بدون استفاده از روش های پیشگیری، بارداری اتفاق نیفتاد می توان برای تشخیص علل و درمان آن ها به دکتر نازایی مراجعه کرد. همچنین اگر خانمی هستید که بین ۳۵ تا ۴۰ سال سن دارید و ۶ ماه یا بیشتر برای بارداری تلاش کرده اید و ناموفق بوده اید، اگر بالای ۴۰ سال سن دارید، اگر خانمی هستید که قاعدگی نامنظم دارید یا اصلا خونریزی ماهیانه ندارید، اگر قاعدگی بسیار دردناک دارید، اگر مشکلات باروری شناخته شده دارید، اگر بیماری اندومتریوز یا بیماری التهابی لگن برای شما تشخیص داده شده است، اگر سقط های متعدد داشتید و یا اگر در حال درمان سرطان هستید، نیز به پزشک مراجعه کنید.
اگر آقایی هستید که تعداد اسپرم کمی دارید یا مشکلات دیگری مرتبط با اسپرم دارید، اگر سابقه مشکلات بیضه، پروستات یا مشکلات جنسی دیگر دارید، اگر در حال درمان سرطان هستید، اگر بیضه کوچک دارید و یا دچار واریکوسل هستید و همچنین اگر افراد دیگری در خانواده دچار مشکلات باروری هستند، به پزشک مراجعه کنید.