تغذیه کمکی نوزاد، قبل دو سالگی

کودکان در سال‌های اولیه زندگی خود بیش از هر زمانی به رسیدگی و توجه والدین نیاز دارند. همان‌طور که بیشترین رشد کودک در دو سال اول زندگی صورت می‌گیرد، بیشترین توجه را نیز در این دو سال نیاز دارند. یکی از ابعاد این توجه همه جانبه، رسیدگی به غذای کودک است. در شش‌ماه اول، غیر از شیرمادر هیچ چیز دیگری نباید به کودک داده شود، زیرا شیرمادر تمامی نیازهای تغذیه‌ای کودک و حتی نیاز به آب را برآورده می‌کند، اما با رشد کودک و فعال‌تر شدن او، شیرمادر به تنهایی نیاز تغذیه‌ای اش را به حد کافی تأمین نمی‌کند.

در واقع بین انرژی مورد نیاز کودک و انرژی موجود در شیرمادر یک فاصله یا شکاف ایجاد می‌شود. این شکاف که در مورد ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و سایر مواد مغذی نیز وجود دارد، هرچه با افزایش سن کودک عمیق‌تر خواهد شد. غذاهای کمکی می‌توانند این شکاف‌ها را پُرکرده و نیازهای غذایی شیرخوار را به حد کافی تأمین کنند. شروع تغذیه تکمیلی، دوره بسیار حساسی برای ایجاد عادت‌های صحیح غذایی و آمادگی کودک برای مصرف غذای سفره خانواده بعد از یک‌سالگی خواهد بود.

چه زمانی برای شروع غذاهای کمکی مناسب است؟
زمانی که کودک نتواند مواد مغذی و انرژی مورد نیاز خود را به حد کافی از شیرمادر کسب کند، باید تغذیه تکمیلی را آغاز کرد. این زمان برای بیشتر اطفال بین 6-4 ماهگی است. ( ممکن است برای کودکانی که وزن‌گیری مناسبی ندارند طبق نظر پزشک متخصص اطفال، تغذیه کمکی از 4 ماهگی شروع شود ). در این سن کنترل حرکات زبان در کودک بهتر می‌شود، حرکات بالا و پایین آوردن فک برای جویدن آغاز و دندان در آوردن شروع می‌شود؛ دستگاه گوارش نیز آن‌قدر تکامل پیدا می‌کند که بتواند غذاها را هضم کند.

خطر زود شروع کردن غذای کمکی:
شروع پیش از موعد غذای کمکی، سبب کاهش مدت زمان مکیدن پستان می‌شود بنابراین ترشح شیر کم ‌شده و کودک کمتر شیر می‌خورد، در نتیجه عوامل ایمنی موجود در شیرمادر را دریافت نمی‌کند و خطر ابتلای او به انواع بیماری‌ها افزایش می‌یابد.

به‌دلیل عدم تکامل دستگاه گوارش، احتمال ابتلاء به عفونت‌ها و اسهال افزایش می‌یابد و سبب کاهش رشد شیرخوار می‌شود. خطر ایجاد عفونت‌های تنفسی، اگزما و آسم بیشتر می‌شود. همچنین احتمال چاقی و در نتیجه بیماری‌های قلبی و عروقی در بزرگسالی نیز افزایش می‌یابد. از طرفی شروع زودرس غذای کمکی احتمال بروز آلرژی غذایی را در کودک افزایش می‌دهد.

خطر دیر شروع کردن غذای کمکی:
ممکن است به‌دلیل تأمین نشدن نیازهای غذایی و انرژی، رشد کودک کُند شده و یا حتی منجر به سوء تغذیه شود، تکامل عمل جویدن به تعویق می‌افتد و کودک غذای دیگری را به جز شیرمادر و مایعات نمی‌خورد و تمایل به خوردن سایر غذاها را نیز از دست می‌دهد.

نشانه‌های آمادگی کودک برای شروع تغذیه کمکی:
وقتی شما غذا می‌خورید، کودک ذوق می‌کند و هیجان‌زده می‌شود.
وعده‌های شیر خوردن کودک بیشتر می‌شود اما او سیر و راضی به نظر نمی‌آید.
دوست دارد اشیاء را به دهان ببرد و گاهی این کار را با ولع انجام می‌دهد.
به مزه‌های جدید علاقه‌مند است.
نسبت به سن خود وزن‌گیری خوبی ندارد.

چه غذاهایی برای تغذیه کمکی مناسب هستند؟
غذاهایی که غنی از انرژی، پروتئین و ریز مغذی‌ها ( به‌خصوص آهن، کلسیم، ویتامین آ، ویتامین ث و فولاد ) باشند.
تازه، تمیز و سالم باشند ( فاقد مواد بیماری‌زا، سموم و مواد شیمیایی باشند ).
شور، تند و یا دارای مزه‌های محرک نباشد.
خوردن آن برای کودک راحت باشد.
هضم آن برای کودک آسان باشد.
کودک آن را دوست داشته باشد.
مواد اولیه آن ارزان و در دسترس و منطبق با عادت‌های غذایی خانواده باشد.
تهیه آن آسان باشد.
کاملاً نرم و له شده باشد و تکه‌های استخوان یا تکه‌های درشت مواد غذایی که خطر خفگی به همراه دارد، در آن وجود نداشته باشد.

چه غذاهایی را نباید به کودک شیرخوار داد:
- چای و قهوه
- نوشیدنی‌های گازدار و آب‌میوه‌های صنعتی ( ساندیس و ... )
- تنقلات بی‌ارزش ( چیپس، پفک، شکلات ... )
- غذای سفره خانواده ( به‌دلیل داشتن نمک و ادویه ) تا یک‌سالگی
چه مقدار و چند دفعه باید به کودک غذا داد؟
تا پایان ۱۲ ماهگی همچنان غذای اصلی کودک شیرمادر است بنابراین باید خوردن شیرمادر به‌طور مکرر و بر حسب میل شیرخوار در تمام مدت شبانه‌روز ادامه یابد، به‌خصوص قبل از هر وعده غذای کمکی؛ زیرا اگر معده کوچک کودک را با غذای کمکی پُر کنید شیر کمتری می‌خورد. در نتیجه تولید شیرمادر نیز کمتر شده و به مرور دریافت شیر از سوی کودک کاهش می‌یابد و در نهایت دچار سوء تغذیه خواهد شد.

غذای کمکی را ابتدا با روزی یک قاشق مرباخوری از غذا شروع کنید. اگر کودک تمایل نشان داد، غذای بیشتر به او بدهید؛ در غیر این صورت کودک را مجبور به خوردن نکنید.
۶-۰ ماهگی: در طول شب و روز هر چند مرتبه که کودک میل دارد، حداقل ۸ بار به او شیر مادر بدهید.
7-6 ماهگی: حداقل 8 مرتبه شیردهی با شیرمادر در طول شبانه‌روز به اضافه روزانه 4-3 وعده غذای کمکی به مقدار 3-1 قاشق مرباخوری در هر وعده.
۱۰-۷ ماهگی: حداقل ۸ مرتبه شیرمادر در طول شبانه‌روز به اضافه ۴ وعده غذای کمکی به مقدار ۱۲-۶ قاشق مرباخوری در هر وعده.
12-10 ماهگی: شیرمادر به هر مقدار که کودک میل دارد به اضافه 5 وعده غذای کمکی ( 3 وعده اصلی + 2 میان‌وعده ) به هر مقدار که کودک تمایل دارد ( 6-12 قاشق مرباخوری در هر وعده ).
۲-۱ سالگی: شیرمادر به هر مقدار که کودک میل دارد به اضافه روزانه ۵ وعده غذای کمکی به مقدار کافی ( با توجه به افزایش فعالیت و بازی کودک سعی کنید حجم غذای او را بیشتر و مغذی‌تر و قوی‌تر کنید ).
2 سالگی و بالاتر: حذف شیرمادر، 3 وعده غذای خانواده به اضافه 2 بار میان‌وعده مغذی و کافی.

اصولی که باید در تغذیه تکمیلی رعایت شود:
۱- مواد غذایی باید از نظر مقدار و نوع به تدریج به غذای شیرخوار اضافه شود.
2- ابتدا از یک نوع غذای ساده شروع کنید و به تدریج مخلوطی از چند نوع غذا به کودک بدهید.
۳- بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف ۷-۵ روز فاصله لازم است، زیرا کودک باید ابتدا به یک نوع ماده غذایی عادت کند و بعد غذای جدید را بشناسد. رعایت این نکته باعث می‌شود که اگر کودک به یک نوع ماده غذایی آلرژی دارد، آن ماده را بشناسد و از غذای او حذف کنید.
4- غذا باید در ابتدا رقیق باشد ( کمی غلیظ‌تر از شیرمادر ) سپس کم کم به غلظت آن اضافه کنید. سفت کردن تدریجی غذا سبب یاد گرفتن عمل جویدن می‌شود.
۵- غذای کمکی را باید با قاشق به کودک بدهید. از بطری ( شیشه ) استفاده نکنید.
6- هنگامی‌که غذای جدیدی را شروع می‌کنید، غذای قبلی را هم ادامه دهید.
۷- اگر کودک به غذای خاصی بی‌میل بود، در دادن آن غذا به او پافشاری نکنید؛ می‌توانید یک تا دو هفته آن غذا را حذف کرده و سپس دوباره به او بدهید.