شیرخشک بهتر است یا شیر گاو؟

با وجود آشنایی با منافع تغذیه با شیرمادر، باز ممکن است بعضی از مادران و پدران، عقیده داشته باشند که تغذیه با شیرخشک، آزادی بیشتری برای مادر و حتی پدر فراهم می‌کند تا بهتر بتوانند از عهده وظایف خارج از منزل برآیند. در این شرایط، مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها، خواهران و سایر فرزندان می‌توانند شیرخشک یا شیر ذخیره شده مادر را با شیشه به کودک بدهند.

دلایل دیگری نیز وجود دارند که بعضی از والدین را به استفاده از شیرخشک ترغیب می‌کنند. آنها از این طریق می‌توانند دریابند که کودک‌شان در روز چه مقدار شیر خورده است. علاوه بر آن، دیگر جایی برای نگرانی در مورد نوع رژیم غذایی مادر و دارویی که مصرف می‌کند، نمی‌ماند.

با وجود این، کارخانه‌های تولیدکننده شیرخشک هنوز نتوانسته‌اند شیرخشکی با ترکیب و کیفیت منحصر به فرد شیرمادر بسازند، اگرچه شیرخشک می‌تواند نیازهای غذایی اولیه شیرخوار تأمین کند ولی فاقد مواد حیاتی و حفاظتی موجود در شیرمادر است. شیرخشک گران است. به همین دلیل تهیه آن برای بعضی خانواده‌ها ممکن نیست. این شیر را باید برای مصرف کودک آماده کرد، یعنی مجبور خواهید بود حتی نیمه شب‌ها به آشپزخانه بروید و قسمتی از وقت خواب‌تان را صرف آماده کردن شیر، بطری و سرشیشه کنید. احتمال ایجاد آلودگی میکروبی ضمن آماده‌سازی شیرخشک، یک خطر بالقوه است که می‌تواند سلامت شیرخوار را تهدید کند. با وجود این توضیحات اگر باز هم مصمم هستید از شیرخشک استفاده کنید. در مورد انتخاب نوع شیرخشک متناسب با وضعیت کودک‌تان با متخصص کودکان مشورت کنید.

دلایل برتری شیرخشک بر شیرگاو
بسیاری از والدین سؤال می‌کنند چرا نباید به جای شیرخشک، از شیرمعمولی گاو استفاده کرد. جواب بسیار ساده است؛ شیرخوار نمی‌تواند شیر تازه گاو را مانند شیرخشک به طور کامل و به سادگی هضم کند. علاوه بر آن، شیرمعمولی او حاوی مقدار زیادی پروتئین دیرهضم و مواد معدنی است که باعث فشار بر کلیه‌های نارس شیرخوار و گاه سبب بروز تب و اسهال می‌شود. علاوه بر این، شیرگاو به دو صورت باعث بروز کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌شود، یکی اینکه چون فاقد مقدار مناسب آهن و ویتامین c لازم برای خون‌سازی است، آهن کافی به بدن کودک نمی‌رساند، دیگر اینکه پروتئین شیرگاو موجب آسیب مخاط پوششی معده و روده شیرخوار و دفع خون حاوی آهن از طریق مدفوع می‌شود، بنابراین نرسیدن آهن به بدن از یک طرف و دفع آهن موجود از طرف دیگر، موجب بروز کم‌خونی فقر آهن در شیرخوار خواهد شد. علاوه بر موارد فوق، شیرگاو فاقد انواع چربی‌های مناسبی است که برای رشد شیرخوار ضروری هستند. بنابراین شیرخوار نباید در دوازده ماه اول عمر از شیر تازه گاو استفاده کند.

بعد از پایان یک سالگی، یک رژیم غذایی جامد متعادل ( غلات و حبوبات، سبزی‌ها، میوه و گوشت )، برای کودک در نظر بگیرید، اما مصرف شیر او نباید از ۶۴۹ میلی‌لیتر در روز بیشتر باشد. مصرف شیر بیشتر از این مقدار، کالری زیادی را وارد بدن کودک می‌کند که ممکن است اشتهای او را کم کند و مانع خوردن غذاهای دیگری شود که برای او ضروری هستند. اگر کودک‌تان هنوز انواعی از غذاهای جامد را نمی‌خورد با پزشک او صحبت کنید. در این سن، بچه‌ها هنوز به غذاهای حاوی چربی زیاد نیاز ندارند، به همین دلیل است که بعد از یک سالگی، مصرف شیر کامل گاو ( یعنی پُرچرب ) به دلیل وجود ویتامین D، برای بیشتر شیرخواران توصیه می‌شود.

اگر کودک‌تان اضافه وزن دارد یا در معرض خطر افزایش وزن است و در خانواده خود نیز سابقه چاقی، پُرفشاری خون و بیماری قلبی دارید، متخصص اطفال ممکن است شیر با چربی ۲% ( نیم چرب ) را توصیه کند. قبل از سال دوم تولد از مصرف شیرهای حاوی ۱% ( کم چرب ) یا بدون چربی خودداری کنید. بدن کودک برای اینکه به طور طبیعی وزن بگیرید، به شیر کامل پُرچرب نیاز دارد تا کمک کند ویتامین‌های A وD موجود در شیر کامل را جذب کند. شیرهای بدون چربی یا تبخیر شده، دارای مقادیر زیادی پروتئین و مواد معدنی هستند و نباید یه شیرخواران و کودکان زیر دو سال داده شوند. در مورد نیازهای تغذیه‌ای کودک‌تان و انتخاب شیر کم چرب یا بدون چربی، بهتر است با متخصص کودک‌تان صحبت کنید.

انتخاب شیرخشک
بر حفظ استاندارد ایمنی ترکیب شیرخشک کودکان، براساس تصویب کنگره آمریکا، سازمان غذا و داروی آمریکا موظف است بر کلیه شیرخشک‌های تولید شده، نظارت کافی داشته باشد. شیرخشک‌های متنوعی در بازار وجود دارند که عبارتند از:

شیرخشک‌های تولید شده از شیرگاو ۰۸ درصد فروش را به خود اختصاص می‌دهند. شیرگاو، ماده اصلی این شیرها را تشکلیل می‌دهد، ولی به دلیل اینکه باید برای مصرف شیرخواران بی‌ضرر و مناسب شود، تغییرات زیادی در آن به وجود می‌آورند. با حرارت مناسب، پروتئین شیرگاو را طوری تغییر می‌دهند که برای شیرخوار انسان قابلیت هضم بیشتری داشته باشد. بعد باید به آن مقدار معینی قند شیر یا لاکتوز اضافه کنید تا با لاکتوز موجود در شیرمادر برابر شود. سپس چربی آن را حذف و به جای آن چربی نباتی و یا چربی‌هایی اضافه می‌کنند که به راحتی هضم شوند.

به شیرخشک‌های تهیه شده از شیرگاو، آهن اضافه می‌کنند. این شیرهای تقویت شده با آهن باعث شده‌اند که کم‌خونی ناشی از فقر آهن به صورت وسیعی کاهش پیدا کند. بعضی از شیرخواران، در بدن خود ذخیره کافی آهنی که برای رشد و تکامل طبیعی انسان ضروری است، ندارند به همین دلیل آکادمی متخصصان کودکان آمریکا توصیه می‌کند شیرخوارانی که از شیرخشک استفاده می‌کنند یا فقط بخشی از تغذیه‌شان از شیرمادر تأمین می‌شود، از بدو تولد تا یک سالگی، شیرخشک را مصرف کنند که از نظر آهن، غنی باشد.

در بسیاری از غذاهای مخصوص کودکان، به خصوص در غلات غنی شده با آهن، گوشت و زرده تخم‌مرغ، آهن اضافی وجود دارد. از مصرف شیرخشک‌های بدون آهن خودداری کنید زیرا این شیرها فاقد آهن مورد نیاز شیرخواران هستند، بنابراین نمی‌توانند رشد و تکامل کودک شما را تأمین کنند. بعضی از مادران ، نگران هستند که مبادا وجود آهن در شیرخشک باعث ایجاد یبوست در کودک شود، ولی مقدار آهن این شیرها آنقدر نیست که سبب بروز این مشکل شود. بیشتر شیرخشک‌ها دارای اسیدهای چربی هستند که برای رشد و تکامل و مغز و چشم شیرخوار اهمیت زیادی دارند.

نوع دیگری از شیرخشک‌ها، شیرخشک‌های هیدرولیز شده یا کاهنده حساسیت هستند. در این شیرها پروتئین را به ذرات کوچک‌تری تبدیل می‌کنند تا قابلیت جذب بیشتری داشته باشند.

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهند اگر شیرخوارانی که به علت سابقه فامیلی در معرض خطر بالایی از حساسیت هستند ( مثلاً اگزما) و تا سن چهار یا شش ماهگی منحصراً از شیرمادر استفاده نکرده‌اند، به طور کامل یا گه‌گاه از شیرهای هیدرولیز شده ( کاهنده آلرژی) استفاده کنند، از بروز حالاتی مثل اگزما یا درماتیت سرشتی در آنها پیشگیری می‌شود یا با تأخیر صورت می‌گیرد. در مورد استفاده از این نوع شیر برای شیرخوارتان، پزشک متخصص اطفال شما را راهنمایی خواهدکرد.

شیرهای کاهنده حساسیت می‌توانند حداقل به 09 درصد شیرخوارانی که دچار حساسیت غذایی با علایم عطسه و آبریزش از بینی یا مشکلات گوارشی هستند، کمک کنند. برای جلوگیری از بروز حساسیت غذایی در شیرخوارانی که در خانواده‌شان سابقه حساسیت وجود دارد، حداقل تا شش ماهگی شیرمادر مطلوب‌ترین شیر است.

شیر دیگری به نام شیر سویا در بازار موجود است که پروتئین آن سویا و قند موجود در آن گلوکز یا سوکراز است و با شیرخشک معمولی تفاوت دارد. این شیر معمولاً برای بچه‌هایی قادر به هضم قند یا لاکتوز نیستند، مناسب است. شیرخشک مخصوص دیگری نیز برای این قبیل شیرخواران وجود دارد که لاکتوز ندارد. بسیاری از بچه‌ها در دروه‌های کوتاهی به خصوص به دنبال ابتلاء به اسهال که باعث از بین رفتنن آنزیم‌های هضمی در لایه پوششی روده می‌شود، دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شوند. در این صورت پزشک متخصص کودک‌تان، شیرخشک معمولی را قطع و شیری را تجویز خواهد کرد که فاقد لاکتوز باشد. این شیرخشک بدون لاکتوز به طور موقت و تا زمانی که اسهال بهبود نیافته است، مصرف می‌شود ولی بعد می‌توانید به مصرف شیرخشک قبلی ادامه دهید.

نکته دیگر که تغذیه با شیر کم‌حساسیت را مطرح می‌کند، وجود حساسیت نسبت به پروتئین شیرگاو است که با علایم قولنج، عقب‌ماندگی رشد و حتی اسهال خونی همراه می‌شود. متأسفانه، نیمی از شیرخوارانی که به پروتئین شیرگاو حساسیت نشان می‌دهند، به پروتئین سویا نیز حساس هستند و برای آنها باید از یک نوع شیرخشک بسیار اختصاصی یا شیرمادر استفاده کرد.

بعضی از والدین گیاهخوار، به شیرخوارشان شیرخشک سویا می‌دهند زیرا عقیده دارند این شیر هیچ نوع فرآورده حیوانی ندارد، ولی باید به یاد داشته باشید که شیرمادر می‌تواند بهترین انتخاب برای خانواده‌های گیاهخوار باشد.

یکی دیگر از دلایل عده‌ای از والدین گیاهخوار برای انتخاب شیر سویا این است که باور دارند شیر سویا علایم قولنج معدی یا بدخُلقی شیرخوار را کاهش می‌دهد ولی هیچ مدرکی برای تأیید این نظریه وجود ندارد.

آکادمی کودکان آمریکا اعتقاد دارد موارد لزوم استفاده از شیر سویا به جای شیرخشک‌هایی که با شیرگاو ساخته شده‌اند، بسیار کم است؛ مثلاً در شیرخوارانی که به یک اختلال نادر به نام گالاکتوسمی مبتلا هستند. این شیرخواران نسبت به گالاکتوز که یکی از دو قند سازنده لاکتوز است عدم تحمل نشان می‌دهند. به همین دلیل نمی‌توانند شیرمادر را نیز تحمل کنند و باید از یک شیرخشک فاقد لاکتوز استفاده کنند. برای تشخیص گالاکتوسمی می‌توان به عنوان غربالگری ( بیماریابی ) معمول بعد از تولد، یک تست خونی انجام داد.

شیرخشک‌های اختصاصی برای بچه‌های مبتلا به اختلالات یا بیماری‌های خاص تولید می‌شوند. شیرخشک‌هایی نیز وجود دارند که مخصوص بچه‌های نارس هستند. اخیراً در ترکیب بیشتر شیرخشک ها، باکتری‌هایی به نام پروبیوتیک یا باکتری‌های «  دوست » اضافه می‌کنند که وجود آنها در دستگاه گوارش و سلامت انسان نقش مهمی دارد. این باکتری‌ها در بسیاری از مواد غذایی طبیعی وجود دارند و با ورود به دستگاه گوارش باعث حفظ سلامت مخاط روده در مقابل باکتری‌های بیماری‌زا می‌شوند.

آماده، استریل و ذخیره‌کردن شیرخشک
برای آماده کردن بیشتر شیرخشک ها، باید یک پیمانه لب تخت (یعنی دم قاشق چای‌خوری را روی لبه پیمانه پر از پودر شیر بکشید تا پودر اضافه از لبه پیمانه، داخل قوطی شیر بریزد  ) را با مقدار معینی آب جوشیده ولرم که مقدار آن روی قوطی شیرخشک مشخص شده است، مخلوط کنید. بعد شیشه را آنقدر تکان دهید که هیچ ذره‌ای حل نشده‌ای از پودر شیر در آن باقی نماند.

یکی از مزایای پودر شیرخشک، سبکی وزن است که حمل آن را آسان می‌کند. می توانید قبل از خروج از منزل، مقدار لازم پودر شیرخشک را در یک شیشه بریزید و هنگام نیاز آن را با آب مخلوط کنید. پودر شیری که به این ترتیب با خود حمل می‌کنید، حتی تا چند روز قابل نگه‌داری است، به این شرط که فقط در زمانی آن را با آب مخلوط کنید که قرار باشد بلافاصله مورد استفاده شیرخوار قرار گیرد.

آبی که به پودر شیر اضافه می‌کنید، باید دقیقاً به اندازه‌ای باشد که روی قوطی شیر توصیه شده است. اگر آب بیشتری بریزید، باعث کم رسیدن کالری و مواد غذایی و در نتیجه تأخیر رشد کودک خواهد شد و اگر کمتر از حد معمول باشد، شیر غلیظ‌تر می‌شود و ممکن است باعث اسهال و کم‌آبی بدن شیرخوار شود.

باید مطمئن باشید که تمام بطری‌ها، سرشیشه‌ها و بقیه ظرف‌هایی که برای آماده‌کردن شیر استفاده می‌کنید، کاملاً تمیز باشند. اگر آب لوله‌کشی خانه کلر دارد، می‌توانید برای شستن این وسایل از ماشین ظرف‌شویی استفاده کنید یا آن را با مایع ظرف شویی و آب ‌داغ بشویید و بعد آن را با آب داغ خوب آب بکشید. اگر آب کلر ندارد، ظرف‌های مورد نظر را به مدت پنج تا ده دقیقه در آبی که در حال جوشیدن است قرار دهید.

شیرخشکی را که قبلاً تهیه کرده‌اید برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها، در یخچال، بگذارید. اگر در ظرف بیست و چهار ساعت، شیرخشک آماده شده را در یخچال قرار نداده‌اید، باید آن را دور بریزید. برای استفاده از شیرخشک از قبل آماده شده، آن را در یک ظرف آب داغ قرار دهید تا درجه حرارت آن به حد مناسب برسد ( بیش از حد داغ نشود ). ساده‌ترین راه امتحان این است که چند قطره از آن را روی داخلی مچ دست خود بریزید و امتحان کنید ( مجدداً یادآوری می‌شود که شیر را در ماکروویو قرار ندهید).

بطری مورد استفاده‌تان می‌تواند از جنس شیشه یا پلاستیک باشد. وقتی کودک بزرگ‌تر می‌شود، باید بطری او را فقط از جنس پلاستیک انتخاب کنید زیرا بطری شیشه‌ای به علت شکنندگی می‌تواند خطرساز باشد. سرشیشه بطری انواع مختلفی دارد: نوع پلاستیکی استاندارد، نوع ارتوپدیک و نوع مخصوص طراحی شده برای شیرخوارانی که مبتلا به باز بودن سقف دهان یا سوراخ کام هستند. برای یافتن سرشیشه‌ای که مورد پذیرش کودک‌تان باشد، باید چندین نوع از آنها را تهیه و امتحان کنید. همیشه باید سوراخ خروجی سرشیشه‌ای را که انتخاب کرده‌اید، امتحان کنید. اگر سوراخ خیلی کوچک باشد، کودک ممکن است برای مکیدن، مجبور به تقلاء زیادی شود که در این صورت هوای زیادی وارد معده‌اش خواهد شد و اگر خیلی بزرگ باشد، جریان شیر آنقدر سرعت خواهد یافت که امکان دارد تجمع شیر در دهانش، موجب خفگی او شود.

بهتر است شیر با سرعت یک قطره در هر ثانیه به دهان شیرخوار وارد شود. وقتی کودک‌تان بزرگ‌تر شد و توانست خودش شیشه شیرش را در دست بگیرد، از بطری‌هایی که از جنس شیشه هستند و احتمال می‌رود بشکنند، استفاده نکنید. در کودکانی که با بطری تغذیه می‌کنند، شیر پشت دندان‌ها جمع و باعث رشد باکتری‌ها می‌شود. همچنین خوردن شیر با بطری، در حالی که شیرخوار به پشت دراز کشیده است، احتمال ابتلاء به عفونت‌های گوش را افزایش می‌دهد. نباید به شیرخواران و کودکان اجازه داد در طول شب از شیشه شیر استفاده کنند. اگر هنگام شروع خواب به او شیشه می‌دهید، قبل از اینکه به خواب برود آن را از او بگیرید.

قبل از دادن شیرخشک، گرمای شیر را در پشت دست خود امتحان کنید. بسیاری از والدین می‌دانند که برای خوردن آب از بطری، وجود یک سوراخ کوچک روی سرشیشه کافی است اما برای خوردن شیرخشک، سرشیشه باید یک سوراخ بزرگ یا چند سوراخ داشته باشد ( تا شش ماهگی، شیرخوار به خوردن آب نیاز ندارد ).