تغذیه نوزادان با شیرمادر، مدت زمان مناسب

جنین در شکم مادرش از طریق بندناف تغذیه میکند و بعد از بدنیا آمدن این تغذیه از طریق شیر مادر است . میتوان گفت بریدن بند ناف و قطع اتصال و ارتباط مستقیم نوزاد با مادر، اولین تجربه از درک فضای ناامن روانی هر نوزادی محسوب میشود تا آنجا که عدهای از روانکاوان ( (Object Relationمعتقدند به محض به دنیا آمدن نوزاد، اولین بحرانی را که در دنیای جدید خود تجربه میکند ضربه تولد (Birth Trauma) یا به تعبیر خودمان، _بریدن بند ناف نوزاد- است.
اما برخی دیگر از روانشناسان کودک بر این باور هستند که تنها ضربۀ تولد باعث ایجاد بحران در نوزاد نمیشود، بلکه تغییرات رشدی کودک به ویژه تا قبل از 3 سالگی میتواند ضربه روحی شدیدی را بر پیکره روان او وارد سازد. در این میان اولین و شاید به نوعی مهمترین بحرانی که هر کودکی تجربه ناخوشایند آن را دارد، از شیر گرفتن توسط مادرش است. شیر مادر نه تنها تغذیه کننده جسم بلکه منبع تغذیه روان کودک نیز به شمار میرود زیرا کودک تمام عواطف و احساسات خودش را در آغوش گرم مادر خود میجوید و تنها در آغوش پر مهر مادر، نوازشی دلنشین و آرامبخش را حس میکند. بنابراین زمانی که مادر، اقدام به از شیر گرفتن فرزندش میکند، کودک مضطرب شده و نمیخواهد مأمن و پایگاه امن روانی خود یعنی سینه مادر را ترک کند. با خود فکر میکند با دور راندن او از شیر مادر، او محبت، نوازش و آغوش مهربان مادرش را نیز از دست خواهد داد تا آنجا که شاعر میگوید: مهربان، مادر من/ ای من از مهر تو در جامه گرم/ ای من از لطف تو در بستر ناز/ هرگز از خویش مرا دور مساز.

و در نهایت این اقدام مادر برای طفل، واقعه ای بسیار آزاردهنده و پر تنش است. زیرا سعی دارد با تغییر خلق و خو و به عبارتی دقیقتر، با لجبازی، پرخاشگری، گاز گرفتن و قشقرق راه انداختن، مادر را از این تصمیم منصرف کند. در این هنگام والدین باید بدانند که این رفتارهای ستیزهجویانه کودکان بیانگر این مطلب است که آنها هنوز آمادگی تغییر و پذیرش شرایط جدید را ندارند و به همین دلیل، در برابر این تغییر از خود مقاومت نشان میدهند.

شیر مادر تا کِی؟
توصیه می شود کودکان تا 2سالگی از مزایای شیر مادر بهره مند شوند. همچنین دانستن این نکته هم لازم است که مصرف بیشتر و کمتر از این مدت شیر خوردن کودکان، مشکل زا است و کودک را از ُنورم طبیعی رشد خود دور میکند. حال با این اوصاف، احتمالا تا به حالا متوجه اهمیت و تأکید دین اسلام به مسئله زمان از شیر گرفتن کودکان شده اید تا حدی که در آیه 233 سوره مبارکه بقره این موضوع مطرح شده و خداوند میفرماید: «وَالْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ مادران باید دو سال کامل به فرزندانشان شیر بدهند. نکته حائز اهمیت در این زمینه، در نظر گرفتن زمانی مناسب برای از شیر گرفتن کودک است. کودکان به یک بازۀ زمانی 4 الی 6 ماهه برای تطبیق خود با شرایط جدید (روی آوردن به مصرف مواد خوراکی دیگر) و پذیرفتن آن نیاز دارند. طبیعی است که کودکی با الگوی ناخودآگاه رفتاری (یا همان بازتاب) مکیدن به این دنیا آمده است، نمی تواند در ابتدا خود را سازگار با تغییرات و حذف این بازتاب کند و نباید والدین به یکباره، نیاز به مکیدن را در فرزندشان از بین ببرند. (برای آشنایی بیشتر با بازتابهای نوزادان، به مقاله الگوهای ناخودآگاه رفتاری نوزادان در نینی سایت مراجعه کنید).

چه کار باید کرد؟
بنابر آنچه گفته شد، والدین آگاه باید این نکات را در هنگام از شیر گرفتن کودک خود رعایت کنند؛
1. به یاد داشته باشید کودکان نباید به طور کامل از شیر گرفته شوند چرا که نیاز به مکیدن در آنها وجود دارد. برخی از مادران در این دوره باعث می شوند فرزندشان در تمام طول عمر خود از مصرف شیر روی گردان و گریزان شود. والدین باید بدانند مکیدن در این سنین نیاز بزرگ و ویژه ای برای کودک محسوب می شود. بنابراین میتوانید استفاده از شیشه شیر را جایگزین شیر مادر کنید.
۲. در این دوران، مشورت با پزشک متخصص کودک و پزشک تغذیه بسیار مهم و ضروری است، با به کار بستن دستورات غذایی پزشک متخصص تغذیه، میل به غذا خوردن را در فرزندتان ایجاد یا تقویت کنید.
3. فهمیدن این مطلب برای مادر که آیا کودکش غذا خوردن را پذیرفته یا خیر و به اصطلاح خوش غذا یا بد غذا است، کار دشواری نیست. سعی کنید علایق خوراکی فرزندتان ( مثلا میل به ماکارونی و از این قبیل) را دریابید.
۴. شیر را به کودک تعارف نکنید! یادتان باشد برای ارضای نیازهای اولیه کودک ( مثل خوردن، آشامیدن، خوابیدن و دفع کردن) خیلی به کودک یادآوری نکنید. با این اقدام هم او را از انجام این کارها خسته و کلافه می کنید و هم به نوعی عدم مسئولیت پذیری، وابستگی و تنبلی را به کودک آموزش می دهید. چون مثلا کودک با خود می گوید: «من اگه غذا نخورم، مامان هست که به من غذا بدهد. من فقط می خواهم بازی کنم.» و یا این فکر که «اگر من به خودم نرسم کسی هست که به من برسد!» بگذارید کودک تان مسئولیت پذیر تربیت شده و بداند خود فاعل و عامل کارهای خویش است.
5. عده ای از کودکان عادت دارند که حتما قبل از خواب باید شیر بخورند تا به خواب روند. در این مدت 4 الی 6 ماهه، مادر باید این عادت غذایی کودک را تغییر دهد. لالایی گفتن، قصه خواندن، بغل کردن عروسک و استفاده از تکانهای کوچک و گهوارهای، می تواند این عادت غذایی را در کودکان تغییر دهد.
۶. هنگام بغل کردن کودک، با خوشرویی و لبخند به او بگویید که دوستش دارید و به او بازخوردی از «بزرگ شدن» بدهید. مثلا می توانید بگویید : «دخترکم/ پسرکم دیگه بزرگ شده! میخواد با مامان باباش سر یک سفره ( یا میز) غذا بخوره».
7. همزمان با کاهش دادن وعده های شیر کودک، او را بیشتر از گذشته در آغوش بگیرید و مورد مهر و محبت مادری خود قرار دهید تا از این طریق، نیاز عاطفی و روانی تعلق خاطر کودک به مادر در وی ارضاء شود.
۸. قبل از اینکه کودک را از شیر بگیرید، به همراه کودک تان به بازار بروید و با سلیقه او، نی های رنگی جذاب برایش تهیه کنید. با استفاده از ملزومات غذا از قبیل سفرههای رنگی و عروسکی، قاشق و بشقاب و لیوان عروسکی، آن هم به انتخاب و سلیقه کودک، اشتیاق او را به خوردن، چند برابر کنید. نکته قابل یادآوری در این زمینه، این است که لیوانی را تهیه کنید که کودک بتواند آن را به راحتی در دست بگیرد. (ترجیحا ماگ)
9. برای اینکه کودک بتواند به راحتی با این مسئله کنار بیاید، سعی کنید بیشتر از قبل با او باشید و برایش وقت بگذارید. مثلا با او به پارک رفته و بیشتر با او بازی کنید. برایش شعر بخوانید و قصه بگویید و... زیرا محیط بیرون از خانه باعث می شود تا کودک، کمتر به فکر شیر خوردن بیفتد و در صورت تقاضای آن میتواند از مواد مغذی و مفید جایگزین (شیر گاو یا گوسفند) استفاده کند.
۱۰. از دادن تنقلات و خوراکی های فاقد ارزش خوراکی (هله هوله ها ) به کودکان بپرهیزید.
11. چنانچه که در موارد پیشین اشاره شد، کودک را از شیر خوردن دلزده و بیزار نکنید. برخی از مادران برای از شیر گرفتن کودک خود اطراف سینه را سیاه و ترسناک کرده و یا با مالیدن مواد تلخ که در برخی از موارد، منجر به مسمومیت و بیماری طفل نیز می شود، آتش اشتیاق کودک به مصرف شیر را در وی خاموش میکنند. حال اینکه این اقدام مادر، هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روحی، سلامت کودک را در معرض خطر قرار می دهد. پس بهتر است با به کارگیری روشهای یاد شده در این مقاله، این فشار روانی را برای فرزند دلبند خود، قابل تحمل کنید.
۱۲. کودکان پس از اینکه از شیر گرفته میشوند، تمایل زیادی به مکیدن انگشتان دست و پا دارند و به پستانک و یا شیشه روی می آورند (به علت وجود غریزه مکیدن در کودکان). به فرزند خود اجازه این کار را بدهید و این نکته را به خاطر داشته باشید که کودک شما در حال پشت سر گذاشتن یک بحران است. اگر چنانچه کودک تمایل زیادی به این کار دارد کمی با او مدارا کنید.
13. در زمانی که کودک در حال سپری کردن فشارهای روحی دیگر از قبیل تولد نوزادی جدید در خانواده، تعویض خانه، رفتن به مهد کودک و ... است و یا حتی آسیب جسمی دیده و بیمار است، از شیر گرفتن کودک، فشار روانی مضاعفی را به او تحمیل می کند. لذا از همزمانی این وقایع در کودکان بپرهیزید و مطمئن شوید که کودک، مسئله عاطفی دیگری را تجربه نمیکند.
۱۴. کلام آخر این که از شیر گرفتن کودک، یکی از بحرانهایی است که کودکان تا قبل از ۳ سالگی آن را تجربه میکنند. بهترین توصیه به والدین به ویژه مادران این است که صبور باشند. باید قبول کرد که طفل نیز همانند شخصی بزرگسال که از لحاظ عاطفی ضربه خورده، نیازمند مهر و محبت اطرافیان به ویژه مادر خود است. پس در برابر پرخاشگری های کلامی و بدنی (مثل دشنام دادن و یا گاز گرفتن) کودکان صبور باشید و با ملایمت و روی گشاده با آنان رفتار کنید و بگذارید کودک بیش از پیش، گرمای آغوش شما را حس کند و بدین ترتیب، آسیب کمتری بر روح و روان او وارد شود.