گریه بدون اشک نوزاد، چرا؟

گفتگو با دکتر محسن بهمنی درباره اشک‌ریزش کودکان و نوزادان

تقلای زیادی در گریه کردن می‌کنند ولی چشمان آنها همچنان خشک است و اشکی از آن سرازیر نمی‌شود.

آیا می‌دانید علت این امر چیست؟

علتش این است که تولید اشک در کودکان سه هفته پس از تولد اتفاق می‌افتد. به همین دلیل اغلب کودکان در یک ماه اول پس از تولد، گریه بدون اشک دارند. اشک پس از تولید شدن به وسیله غدد تولیدکننده اشک باید سطح چشم را مرطوب کرده، یک لایه حفاظتی جلوی چشم ایجاد کند و سپس توسط سیستم تخلیه اشکی به داخل بینی تخلیه شود زیرا چشم از طریق سیستم تخلیه اشکی با بینی در ارتباط است. از طرف دیگر، کارکرد صحیح پمپ تخلیه اشکی وابسته به عملکرد صحیح عضلات پلک، مژه‌ها و در نهایت، قرار گرفتن صحیح بافت‌های اطراف چشم در محل طبیعی خودشان است. اگر هرکدام از این اعضا کار خود را به درستی انجام ندهد، موجب پیدایش مشکلاتی می‌شود که یکی از آنها اشک ریـزش از چشـم است. در گفتگویی با دکتر محسن بهمنی کشکولی، فوق‌تخصص جراحی پلاستیک چشم و مجاری اشکی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره اشک ریزش از چشم کودکان اطلاعات جالبی گرفته‌ایم که پیش روی شماست.

آقای دکتر، به‌طورمعمول والدین اولین افرادی هستند که متوجه غیرطبیعی بودن اشک چشم نوزادان می‌شوند. آنها چه علایمی را ممکن است ببینند؟

گاهی نوزادان و کودکان دچار انسداد مجرای اشکی، اشک ریزش مداوم همراه با عفونت سطح چشم و ترشحات چسبناک و چسبیدن مژه‌ها به هم می‌شوند. گاهی هم به علت انسداد در بخش ابتدایی و انتهایی سیستم تخلیه اشکی، یک ضایعه برآمده در ناحیه داخلی پلک چشم به رنگ خاکستری یا آبی ایجاد می‌شود که اغلب با فشار به آن، تخلیه صورت می‌گیرد ولی دوباره به علت تجمع مایع، ضایعه تشکیل می‌شود. گاهی نوزادان به علت وجود هم‌زمان یک کیست داخل بینی یا در محل انتهایی مجرای تخلیه اشک به داخل بینی، دچار مشکل در تنفس به‌خصوص در هنگام شیر خوردن می‌شوند. گاهی هم به علت اشک‌ریزی مداوم، در پلک پایین التهاب، قرمزی و خشکی پوست ایجاد می‌شود. در حالت عادی در فصول گرم سال، کودکان به علت انسداد ناقص در مسیر تخلیه مجرای اشکی، دچار مشکل نیستند ولی در هنگام سرماخوردگی، در معرض باد و سرما قرار گرفتن و یا حساسیت دچار اشک ریزی می‌شوند. در موارد بسیار شدید عفونت کیسه اشکی، یک تورم بزرگ در ناحیه داخلی چشم و تورم متوسط یا شدید در پلک‌های فوقانی و تحتانی، همراه با ترشحات چرکی مشاهده می‌شود که تقریبا یک مورد اورژانس است و باید هرچه سریع‌تر رسیدگی شود.

چه عواملی می‌توانند ایجادکننده این مشکل باشند؟

اشک‌ریزی در نوزادان و کودکان می‌تواند به علت افزایش تولید اشک باشد. این امر می‌تواند از یک عفونت ساده سطح چشم، غیر طبیعی بودن محل قرار گرفتن مژه‌ها و حاشیه پلک و در نتیجه تحریک قرنیه، فشار بالای مادرزادی چشم، فلج بودن عصب صورتی و یا التهابات داخل چشم ناشی شده باشد. علت بسیار شایع‌تر آن انسداد در مسیر سیستم تخلیه اشکی است که حدود شش درصد از نوزادان به این مشکل مبتلا هستند.

بهترین گزینه برای تشخیص غیرطبیعی بودن اشک‌ریزش از چشم چیست؟

بهترین وسیله تشخیص، گزارش والدین از نوع علایم است. بنابراین توصیه می‌شود که والدین تمام اطلاعات مربوط به علایم به وجود آمده در کودک را در اختیار چشم پزشک قرار دهند. یک معاینه چشمی‌ همراه با تست‌های تشخیصی سیستم تخلیه اشکی در بیشتر موارد به تشخیص انسداد مجرای اشکی کودکان منجر می‌شود. چشم پزشک در این معاینه بررسی سایر علل پلکی و چشمی را ‌که به اشک‌ریزی منجر می‌شود انجام می‌دهد تا مشکلات همراه با انسداد مجرای اشکی هم تشخیص داده شود. در مواردی که یک ضایعه فقط در بخش داخلی پلک‌ها وجود دارد، به‌ندرت ممکن است تشخیص قطعی در اتاق عمل همراه با درمان انجام گیرد تا با ضایعات احتمالی عروقی و مغزی این ناحیه افتراق انجام پذیرد.

درمان به چه شکل است و از چه زمانی شروع می‌شود؟

درمان اشک‌ریزی ناشی از انسداد مجرای اشکی بلافاصله پس از تشخیص در سنین پایین شروع می‌شود. در مرحله اول درمان شامل ماساژ صحیح سیستم تخلیه اشکی همراه با قطره‌های چشمی ‌و بینی است. انجام صحیح ماساژ و استفاده به موقع و نه دایمی ‌از قطره‌ها سبب می‌شود که در حدود ۹۰ درصد موارد انسداد تا سن یک سالگی از بین برود.

پس نیازی به بستری شدن کودک نیست؟

ببینید، گاهی به علت عفونت ایجاد شده، تورم کیسه اشکی و گسترش عفونت به پلک‌ها و بافت‌های اطراف، کودک نیاز به بستری شدن، دادن آنتی بیوتیک وریدی و بلافاصله میل زدن مجرای اشکی دارد. در این‌باره نباید در مرحله اول به ماساژ و قطره اکتفا کرد.

میل زدن؟

بله، اگر درمان‌های اولیه موثر نباشد، کودک به میل زدن مجرای اشکی نیاز دارد. این عمل به‌طورمعمول پس از شش ماهگی انجام می‌شود. جراح می‌تواند این عمل را با و یا بدون استفاده از آندوسکوپ انجام دهد. استفاده از آندوسکوپ به بهتر بررسی کردن سیستم تخلیه اشکی در داخل بینی و رفع احتمالی اشکالات دیگر این ناحیه منجر می‌شود.

اگر باز هم مجرا باز نشد، چه می‌کنید؟

قدم بعدی برای درمان انسداد مجرای اشکی در کودکان، گشاد کردن و لوله گذاری در مجرای اشکی است. در این عمل، لوله‌ای در داخل سیستم کارگذاری می‌شود تا لوله بسته شده را باز نگه دارد. این لوله سه تا شش ماه بعد بر داشته می‌شود. لازم به ذکر است که گاهی در مرحله اول درمان در حین میل زدن مجرای اشکی، جراح متوجه تغییراتی در سیستم تخلیه اشکی می‌شود که به لوله گذاری در همان مرحله منجر می‌شود. اگر این درمان‌ها نیز موثر واقع نشود، کودک به عمل باز کردن سیستم تخلیه به بینی نیاز دارد. این عمل هم از طریق خارجی به‌صورت برش در روی پوست داخل پلک و هم از طریق داخلی یعنی از طریق بینی با استفاده از آندوسکوپ انجام می‌گیرد. گزارش‌های متعدد نشانه موفقیت حدود ۹۵ درصد برای روش خارجی و ۷۰ درصد برای روش داخلی است. روش خارجی برای همه کودکان قابل انجام است ولیکن روش داخلی در بعضی موارد قابل انجام نیست. بنابراین پس از مشورت با جراح مجرای اشکی نوع عمل جراحی انتخاب خواهد شد.

۱) به دقت توصیه مربوط به ماساژ دادن سیستم اشکی را اجرا کنید.

۲) در صورت هر گونه تورم و قرمزی در محل پلک‌ها با پزشک خود تماس بگیرید.

۳) قطره‌های چشمی‌و بینی را طبق دستور استفاده کنید.

۴) از کرم‌های ساده برای چرب کردن پوست پلک‌ها استفاده کنید تا اشک ریزش موجب صدمه به پوست این نواحی نشود.

۵) هر کودک با انسداد مجرای اشکی از نظر علایم و شدت انسداد با کودک دیگر متفاوت است. بنابراین توصیه‌های درمانی برای هر کودک با دیگری متفاوت است.

۶) در هنگامی‌که لوله در سیستم مجرای اشکی وجود دارد، ممکن است در داخل چشم لوله دیده شود و یا در بینی احساس و یا دیده شود. والدین باید مراقبت کنند که لوله به وسیله کودک دستکاری نشود و در هرگونه بیرون زدگی لوله از چشم و یا بینی با جراح تماس بگیرند.