نحوه مراقبت از نوزاد، نکاتی مهم درباره آن

مراقبت از نوزاد بخش هایی دارد که مادر باید درباره آن ها اطلاعات مفیدی کسب نماید. شیردهی، حمام بردن، مراقبت های جسمانی و روحی از موارد مراقبت از نوزاد هستند.
مراقبت از نوزاد و کسب اطلاعات درست و دقیق برای حفظ سلامت نوزاد از جمله کارهای مهم و ضروری است که هر والدینی می بایست با آنها آشنا باشد. لذا تحت هیچ شرایطی والدین کودک نباید به شنیده ها و گفته های اطرافیان و راهنمایی ها و باورهای غلط اعتماد کنند. از این رو لازم بوده تا والدین نوزاد با چندین موارد مهم آشنا شده تا بتوانند مراقبت های غلط را از مراقبت های درست تشخیص دهد.

مراقبت از نوزاد از نظر پزشکی
انتخاب یک متخصص اطفال اولین کار مهمی بوده که بعد از تولد یک نوزاد باید انجام گیرد زیرا در همان روزهای اول تولد با معاینات و بررسی های سلامت نوزاد توسط پزشک اطفال تا حد زیادی خیال والدین کودک راحت خواهد شد. پس بنابراین لازم بوده تا کسانی که سرپرستی مراقبت از نوزاد را بر عهده گرفته اند با آزمایشات غربالگری نوزاد، نشانه های بیماری در نوزاد، نمودار رشد کودک، وزن گیری صحیح کودک و شروع واکسیناسیون کودک آشنا باشند.

مراقبت از نوزاد از نظر جسمی
از جمله کارهای مهمی که برای مراقبت از نوزاد از نظر جسمی باید صورت گیرد نگهداری از بدن و جسم نوزادان مانند تعویض پوشک و شیر دهی است. البته تخلیه بینی کودک، تمیز کردن گوش و همچنین کوتاه نمودن ناخن های کودک، پودر زدن به تمامی قسمت های بدن کودک و ماساژ دادن کودک نقش مهمی در مراقبت از نوزاد را ایفا می کند.

چگونه می توان از یک نوزاد نگهداری کرد؟
زمانی که نوزادان تازه متولد شده برای اولین بار به آغوش مادر داده می شوند اغلب مادران نمی دانند چطور از نوزاد نگهداری کنند خصوصا برای مادرها و پدران جدید که همیشه برای مراقبت از نوزاد یک ترس در چهره آنها دیده می شود. کودکان گردنی بسیار ظریف دارند پس لازم بوده تا در هنگام بلند کردن کودک حتما یک دست زیر گردن نوزاد قرار گیرد. از آنجایی که نوزادان نمی توانند از خود مراقبتی داشته باشند لذا وظیفه والدین کودک بوده تا در همه حال از نظر فیزیکی مراقبت از نوزاد را انجام دهند. شخصی که نوزاد تازه متولد شده را جا به جا می کند باید دانسته که همیشه یک دست زیر باسن و دست دیگر زیر سر نوزاد باید قرار گیرد. همیشه در زمان حرکت دادن نوزاد بهتر است نوزاد درست در زیر سینه نگهدارنده جای داده شود.

مراقبت از بند ناف نوزاد
زمانی که مادر باردار است اکسیژن و غذا به وسیله بند ناف به تمام قسمت های بدن جنین انتقال می یابد اما زمانی که نوزاد متولد می شود بند ناف توسط گیره ای مسدود می گردد و بدن مادر ارتباط خود را با بدن نوزاد از دست می دهد. در این حالت بند ناف نوزاد به حالت پوستی خشک شده و سیاه دیده می شود. اگر چه این بند ناف هیچ گونه سلول عصبی ندارد اما مراقبت از نوزاد در روزهای اول تولد سبب شده تا بند ناف عفونت نکند. لذا اگر در ناحیه ناف نوزاد ترشح و قرمزی دیده شد لازم بوده که نوزاد به متخصص اطفال ارجاع داده شود.
بهترین مراقبت از نوزاد در چنین حالتی این بوده که از استحمام کودک خودداری کرده تا زائده بند ناف کاملا خشک شده و پس از گذشت چند روزی از بدن نوزاد جدا گردد معمولا بهبودی بند ناف در نوزادان متغیر است و ممکن است تا دو هفته طول بکشد. در روزهای اول تولد بند ناف زرد بوده و نرم است اما سپس با گذشت زمان بند ناف قهوه ای و خشک می شود. والدین می بایست در زمان پوشک کردن کودک بند ناف را آزاد قرار داده تا هوا خورده و زودتر خشک شود. هیچگاه به بند ناف نوزاد الکل و یا چیز دیگری زده نشود.

مراقبت از نوزاد در ۳۰ روز اول
روزهای حیاتی کودک ۳۰ روز اول است پس می بایست با آگاهی درست و کامل نوزاد را از آن عبور داد. اولین گام در این روزها مراقبت مادر از خود است تا بتواند به درستی مراقبت از نوزاد را انجام دهد. پس بنابراین لازم بوده تا مادران جدید درست و خوب غذا بخورند خصوصا زمانی که نوزاد را شیر می دهند بزرگترین مساله ای که مادران جدید با آن مشکل پیدا می کنند خواب مادر است لذا به آنها توصیه شده زمانی که نوزاد می خوابد مادر هم به همراه کودک به خواب رفته و هر دو استراحت کنند.

نحوه قنداق کردن نوزاد تازه متولد شده
درست است که قنداق کردن می تواند در آرامش یافتن کودک بسیار موثر باشد اما نکته اینجاست که کودک باید چطور و به شکلی قنداق شود؟ لذا توصیه شده تنها به کمک دو لایه ملحفه به شکل الماس به طوری که فقط شکم و پهلوهای کودک پوشش داده شود قنداق کردن نوزاد صورت گیرد. هیچگاه سعی نشود که با فشار پاهای نوزاد مستقیم نگه داشته و با کمک بندهای قنداق ثبیت شود چرا که در این حالت نوزاد احساس خوشایندی نداشته و گریه های مکرری خواهد داشت. تا جای ممکن بهتر است حرکات بدن نوزاد آزادانه باشد تا نوزاد دچار قولنج نشود و بتواند مادر در صورت نیاز پاها و شکم کودک را ماساژ دهد.

طریقه شیر دادن به کودک
شیردهی به وسیله سینه مادر امری بسیار مهم است خصوصا در روزهای اول تولد که تنها تغذیه کودک از طریق شیر می باشد لذا نحوه ی شیردهی در مراقبت از نوزاد بسیار حائز اهمیت است. اگر چه شیر دهی مادر به نوزاد تا حد زیادی ساده به نظر می رسد اما تا اندازه ای هم پیچیده خواهد بود. لذا مشکلاتی که ممکن است مادران جدید با آن رو به رو شوند عبارتند از ： عفونت های سینه، تقاضای زیاد از حد کودک برای شیر خوردن، شیر کم، لچ ضعیف، شقاق نوک سینه، تب پستان و.....مهمترین مساله در نحوه ی شیر دهی طرز بغل گرفتن نوزاد است که معمولا مادران به طرزی که راحت هستند این کار را انجام می دهند. برخی از نوزادان در حین مکیدن سینه سریعا به خواب فرو رفته و گرسنه می خوابند از اینرو به مادران این گونه نوزادان توصیه شده در حین شیردهی کف پای کودک را قلقلک داده تا نوزاد نتواند بخوابد.

انجام CPR و آروغ گرفتن نوزاد
گرفتن آروغ یکی از کارهای مهم و ضروری در مراقبت از نوزادان طی چند ماه اول تولد می باشد. زمانی که یک نوزاد دل درد و قولنج نداشته باشد می تواند به راحتی شیر خورده و خوب بخوابد بنابراین لازم است تا پس از پایان هر شیردهی کودک به آرامی روی شانه مادر خوابیده شده و با دست پشت شانه و شکم نوزاد ماساژ داده شود تا نوزاد هوای اضافی که به همراه شیر و مکیدن سینه به داخل شکم فرو برده پس دهد. حالت دیگر آروغ گیری نوزاد به این صورت بوده که نوزاد را روی پاهای خود خوابانده و سر و گردن و بالاتنه از پایین تنه بالاتر باشد سپس قسمت شانه و شکم به آرامی ماساژ داده شود. جالب است بدانید که اکثر نوزادان در زمان آروغ زدن ممکن است کمی استفراغ کرده و مازاد شیر را بیرون بریزند که اینگونه حالت جای هیچگونه نگرانی نیست.

ماساژ دادن نوعی مراقبت از نوزاد
به منظور تقویت دادن به استخوان ها و ماهیچه های نوزادان ماساژ انجام می گیرد. البته باید دانست که ماساژ دادن دقیقا قبل و بعد از غذای کودک نباشد زیرا ممکن است نوزاد غذای خورده شده را پس دهد. پس بنابراین در زمان معینی نوزاد در جای نرم و راحتی خوابیده شده به کمک روغن زیتون و یا روغن هایی که مناسب نوزادان باشد از نوک انگشتان پا ماساژ را شروع کنید و به آرامی به قسمت کمر نوزاد پیش بروید سپس بازوها و سینه ی کودک را مورد ماساژ قرار داده و در نهایت کمر کودک را به آرامی و لطافت ماساژ دهید در انجام این حالت ها نوزادان حال خوشی داشته و می تواند ارتباط صمیمانه ای را با مادر برقرار نمایند.

طرز حمام کردن کودک
حمام کردن نوزاد تازه متولد شده کار مشکلی بوده که هر پدر و مادری نگران انجام آن هستند لذا به آنها توصیه شده اولین حمام کودک را زمانی انجام دهند که بند ناف نوزاد افتاده بوده و هیچ مانعی برای استحمام نوزاد وجود نداشته باشد. اولین کار برای حمام نمودن کودک این بوده که در حالت نشستن مادر، کودک شسته شود که خطر افتادگی نوزاد از بین برود سپس وجود پارچه و یا اسفنجی مابین بدن مادر و کودک الزامی است تا در زمان شستن نوزاد لیز نخورد. بهترین حالت استحمام کودک حالتی بوده که سر و گردن از سایر قسمت های بدن بالاتر بوده و هر چند ثانیه به نوزاد اجازه نفس گیری داده شود. زمان زیادی کودک در حمام باقی نمانده و سرعت عمل در شستن را بالا برد. از غوطه ور کردن نوزاد در وان جدا خودداری کرده و به آرامی نوزاد شسته شود.

چگونگی به خواب بردن کودک
معمولا نوزادان در روزهای اول تولد الگوی خواب منظمی نداشته و دردسرهایی را برای مادران به وجود می آورند به طوری که والدین برای خواب کردن کودکان تلاش های بسیاری را متحمل می شوند. مهمترین مساله برای تنظیم نمودن خواب نوزاد کنترل نور فضای اتاق است لذا بهتر بوده که در روز نور اتاق روشن بوده و در شب اتاق نور کمتری داشته باشد تا نوزاد تا حدودی تفاوت تغییر نور را احساس کند. در هنگامی که کودک به خواب فرو رفته تا حد زیادی از نظر اطرافیان جذاب و دوست داشتنی جلوه می دهد که اطرافیان را وسوسه کرده با کودک صحبت کنند و یا آن را ببوسند که این کار می تواند دچار برهم خوردن خواب کودک و در نهایت بیدار شدن و کلافگی نوزاد گردد. از اینرو اطرافیان می بایست صبور بوده تا نوزاد به الگوی منظمی از خواب دست پیدا کند.

چگونگی تعویض پوشک نوزاد
همانطور که قبلا ذکر شد یکی از مهمترین مراقبت از نوزاد از نظر جسمی تعویض به موقع پوشک نوزاد است. در روزهای اول اصولا والدین از انجام این کار ترس داشته و سعی می کنند تا دیر به دیر پوشک را تعویض نمایند. اما باید گفت اولین نکته هنگام عوض کردن پوشک در روزهای تولد توجه به بند ناف نوزاد است چرا که هیچگاه نباید بند ناف با پوشک پوشانده شود و پوشک می بایست در زیر بند ناف قرار گیرد.
در زمان تعویض پوشک خصوصا نوزادان دختر لازم بوده که به خوبی پاک شده تا عفونتی به وجود نیاید. بهترین وسیله برای پاکسازی پاهای کودک استفاده از انواع دستمال مرطوب و پودرهای کودک می باشد. برخی از نوزادان به پوشک حساسیت داشته و در پاهای آنها جوش ها و قرمزی دیده می شود که باید گفت این دسته از نوزادان می بایست کهنه ی نازک و نخی درون پوشک آنها قرار داده شده تا از تماس مستقیم پوشک با پوست نوزاد جلوگیری به عمل آید. در ضمن لازم است تا دفعات تعویض پوشک بالا رفته و مدام به پوست پاهای نوزاد پودر و پمادهای ترمیم کننده زده شود. البته انتخاب جنس پوشک برای درمان چنین حالت هایی بسیار موثر است.

پوشاندن لباس نوزاد
کودکان هیچ گونه اراده ای برای تنظیم نمودن دمای بدن خود ندارند لذا مراقبت از نوزاد و ایده ال قرار دادن دمای بدن نوزاد از جمله وظایف مهم هر والدینی به شمار می رود. از این رو بهتر است در فصل زمستان با پوشاندن چندین لباس نازک بر روی هم بدن کودک را گرم نگه داشته شود البته نکته اینجاست برای گرم نگه داشتن نوزادان نباید از یک لباس کلفت استفاده شود زیرا به کار بردن چندین لباس نازک می تواند در صورت نیاز از تعداد آنها کم کرد و احساس خنکی به کودک داد. قرار دادن کلاه بر سر کودک کار مهمی به حساب می آید زیرا تمامی کودکان گرمای بدن خود را از قسمت سر دفع می کنند. برای پوشاندن لباس نوزادان تازه متولد شده بهتر است لباس هایی انتخاب گردند که از جلو دکمه داشته و به راحتی به تن کودک می روند. به کار بردن لباس هایی که یک سایز بزرگتر از سایز اصلی کودک هستند می تواند در راحت نمودن پوشاندن لباس نوزاد نقش بسزایی را داشته باشند.

مراقبت از نوزاد و پوست آن
دانه های ریز، قرمزی و جوش در نوزادان بیشتر اوقات بی خطر و طبیعی هستند اما گاهی اوقات این نشانه ها علائمی از بروز حساسیت می باشند. معمولا جوش های سفیدی روی گونه ها و بینی نوزاد و همچنین جوش های زرد رنگی روی پوست سر کودک وجود داشته که این گونه موارد کاملا طبیعی بوده و به مرور از بین خواهند رفت و جای هیچ نگرانی نیست. البته گاهی اوقات در پوست صورت کودکان و نوزادان جوش های خشک و قرمزی همراه با خارش های شدید دیده شده که می تواند به علت تداخل هورمونی دوران جنینی باشد. در این حالت نوزاد حتما به متخصص اطفال ارجاع داده شده تا با استفاده های از داروهای ترکیبی درمان پوست صورت کودک را انجام دهد. نوزادان اصولا پوست حساسی داشته که در اثر خوراک مادر می توانند واکنش هایی را نشان دهند که توجه به تغذیه مادر در نگهداری و مراقبت از نوزاد بسیار حائز اهمیت است.

مراقبت از قسمت های نرم نوزاد
تمامی کودکان در قسمت پشت سر و جلوی سر دو ناحیه نرم دارند که معمولا به اشتباه والدین این قسمت ها را بخشی از مغز می دانند و باید گفت این نواحی نرم قسمت هایی از جمجمه بوده که هنوز سفت نشده است و هیچ ارتباطی با مغز کودک ندارد زیرا مغز در ناحیه ای فیبری حفاظت شده است.
در واقع این قسمت های جمجمه که نرم هستند به نوزاد اجازه داده در زایمان های طبیعی به راحتی از کانال رحم خارج شوند که قسمت جلوی سر در سن دو ماهگی نوزاد و قسمت پشت سر در سن دو سالگی نوزاد سفت و سخت خواهد شد. در نحوه مراقبت از نوزاد توجه به فرورفتگی و برآمدگی ناحیه نرم جلوی سر بسیار مهم است به طوری که اگر از حد معمول فرو رفته تر باشد مایعات بدن کودک کم بوده و احتیاج به شیر دهی بیشتری دارد و اگر این ناحیه برآمده باشد ممکن است کودک بیماری مننژیت را به همراه داشته باشد.
پس بنابراین در زمان تولد نوزادان بررسی های مکرر موقعیت ناحیه های نرم سر در پیشبرد سلامت کودک نقش مهمی را ایفاء می کند. اگر چه این قسمت ها هیچ ارتباطی با مغز سر ندارد اما همیشه از فشار دادن این نواحی اجتناب کرده و سعی کنید به کسی بجز پزشک متخصص اجازه لمس کردن آن را ندهید زیرا وارد آمدن فشار به جمجمه ممکن است صدمات جبران ناپذیری را برای نوزاد پیش آورد.

مراقبت از نوزاد و توجه به گریه های کودک
تا قبل از پیشرفت علم پزشکی والدین نوزادان تازه متولد شده تنها گریه کودک را گرسنگی و یا دل درد نوزاد تلقی می دادند در صورتی که امروزه متخصصین اطفال از نوع و نحوه ی گریستن کودک خواهند فهمید که نیاز کودک چه بوده و از چه بابت نوزاد می گرید. اگر چه بیشتر اوقات گریه های کودک به دلیل قولنج و رفلاکس و دل درد می باشد اما شناخت گریه در مراقبت از نوزاد راهکار بسیار مهمی در آرامش دادن به کودک به حساب می آید.
طبق تحقیقات انجام شده گریه ای که صدای ننننننننه دهد کودک درخواست خواب دارد در گریه ای که صدای أأأأأ دهد کودک گرسنه بوده و تقاضای شیر دارد در گریه ای که صدای مممممممممممم دهد کودک از موضوعی رنج برده و سعی دارد تا به والدین بفهماند که مسئله ای برای او آزار دهنده است. اما برخی اوقات کودک از کلافگی سر به گریه گذاشته و به هیچ نحوی سکوت نمی کند در این حالت بهترین کار برای مراقبت از نوزاد در ابتدا استحمام کودک سپس شیردهی و بعد خواباندن نوزاد می باشد.

مراقبت از نوزاد از نظر روحی
اگر چه همیشه والدین مراقبت از نوزاد را تنها مراقبت جسمی کودکان می دانند اما باید گفت شاید مهمتر از مراقبت نوزاد از نظر جسمی در هر کودکی مراقبت روحی امری بسیار مهم و ضروری باشد لذا نوزادان امروز پدران و مادران جامعه آینده بوده و تغذیه درست روح و روان کودکان تاثیر بسیار مهمی را بر روند پیشبرد جامعه خواهند گذاشت بنابراین لازم بوده در مراقبت از نوزاد توجه به روح لطیف آنها و تقویت نمودن حس عاطفی در نوزادان توجه خاصی صورت پذیرد.
از اینرو توصیه شده والدین حتما از شیر خود نوزادان را تغذیه نموده و در زمان شیردهی حتما کودک در آغوش قرار گرفته شود تا مهر و علاقه مادر همراه با شیر به وجود نوزاد نفوذ کند. از جمله موارد مهم در مراقبت از نوزاد تماس بدنی مادر و نوزاد می باشد چرا که با این آغوش گرفتن هاست که مراقبت از نوزاد به معنای واقعی شکل می گیرد.
تماس چشمی والدین خصوصا مادر با نوزاد می تواند آرامشی وصف نشدنی را در طرفین ایجاد نماید. تا جای ممکن والدین سعی کنند برای مراقبت از نوزاد خود استحمام نوزاد را خود بر عهده بگیرند زیرا معمولا نوزادان در محیط حمام جو صمیمی و دوست داشتنی را با فرد دوم ایجاد کرده و رابطه عاطفی بهتری با طرف مقابل پیدا خواهد نمود. ضمن مراقبت از نوزاد توصیه شده پاهای کودک نسبت به سایر قسمت های بدن در زمان بیشتری درون آبگرم فرو برده شود تا حس خوبی را به دست آورد.
در زمان شیردهی و بازی با کودک پخش موسیقی های ملایم می تواند در مراقبت از نوزاد بسیار کارساز بوده و روح و روان نوزاد را آرامش ببخشد. خواندن لالایی های متنوع در زمان خواب کودک از همان بدو تولد چنان حس خوشایندی به نوزاد القاء خواهد داد که تا زمان پیری برخی از افراد از شنیدن صدای لالایی حس خوبی را در خود پیدا می کنند.