اندازه استاندارد دور سر نوزاد چقدر است؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: اندازه استاندارد دور سر نوزاد چقدر باید باشد. درصورتی که اندازه دور سر بیشتر از حد باشد باید چکار کرد؟

پاسخ دکتر رامین مظفری، فوق‌تخصص نوزادان و کودکان و عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران:
معمولا اندازه سر نوزاد به سن دوران بارداری بستگی دارد. اگر نوزاد نارس به دنیا بیاید، اندازه موقع تولد سر، 31 و 33 سانتی ‌متر است ولی اگر نوزاد سروقت به دنیا آمده باشد، به طور معمول اندازه دور سر 35 سانتی‌ متر است است. در سه ماهه اول ماهی 2 سانتی ‌متر به دور سر اضافه میشود. در سه ماهه دوم ماهی یک سانتی ‌متر و در شش ماهگی تا یک سالگی ، هر ماه نیم سانتی ‌متر به دور سر اضافه می‌شود. ولی این به این معنا نیست که حتما اگر شیرخواری با اندازه دور سر 35 سانتی‌ متر به دنیا آمد، در یک ماهگی اندازه دور سر به 37 سانتی‌ متر برسد. به عبارت ساده‌تر در سه ماهه اول که قرار است هر ماه دو سانتی ‌متر بر دور سر افزوده شود، این عدد به علاوه یا منهای 2، قابل قبول است. ولی اگر سرعت رشد بیش از این مقدار یا کمتر از میزانی که مطرح شد، باشد باید حتما کودک تحت نظر متخصص معاینه و بررسی شود.

مهمترین مطالب در این‌باره:

فاصله بین وسط پیشانی کودک تا دورترین قسمت پشت سر به عنوان اندازه دور سر شناخته می‌شود. برای این کار از نوار مخصوص اندازه‌گیری استفاده می‌شود. نوار دقیقا بالای گوش نوزاد قرار می‌گیرد که بدون درد است اما اغلب نوزادان از این که اندازه دور سرشان گرفته شود خوششان نمی‌آید.

چه وقتی می گوییم دور سر کودکان اندازه طبیعی دارد؟

کوچک یا بزرگ بودن دو سر نوزاد، هر دو یک اختلال است. کوچک تر بودن سر نوزاد، نسبت به سایر کودکان همسن و سالش را میکروسفالی می نامند.

بنابراین اندازه دور سر نوزاد یکی از شاخص‌های مهمی است که متخصصان به کمک آن روند رشد کودک را مورد ارزیابی قرار می‌دهند و به کمک آن اطلاعاتی در رابطه با سلامت نوزاد به دست می‌آورند. اندازه دور سر کودک به سن بارداری حین تولد بستگی دارد.اگر مادر بارداری کامل نه ماهه را طی کرده باشد، دور سر کودک حدود ۳۵ سانتی متر خواهد بود درحالیکه با بارداری پیش از موعد و تولد نوزاد نارس دور سر کودک حدود ۳۲ می باشد.
رشد دور سر کودک در شیرخوارگی بسیار سریع رخ می دهد.در طی یکسال اول دور سر کودک ۱۲ سانتی متر رشد می کند که ۹ سانتی متر آن مربوط به ۶ ماه اول و ۳ سانتی متر آن در ۶ ماهه دوم سال اول عمر اتفاق می افتد.پس دور سر کودک باید براساس سن بارداری و سن او محاسبه شود.

اهمیت اندازه گیری دور سر نوزاد
چرا هنگام تولد و در طول رشد متخصصان به اندازه گیری دور سر کودک می‌پردازند؟ این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که اندازه جمجمه میزان رشد مغز را انعکاس می‌دهد. اندازه گیری دور سر در ۶ ماه اول زندگی بیش از هر زمانی اهمیت دارد. اگر در این دوران مغز به اندازه کافی رشد نداشته باشد جمجمه نیز به اندازه مورد نظر دست نمی‌یابد.
از طرف دیگر رشد بیش از اندازه دور سر نوزاد نیز می‌تواند هشدار دهنده باشد و وجود برخی بیماری‌ها نظیر هیدروسفالی را به ما نشان دهد.
البته در نظر داشته باشید کوچک یا بزرگ‌تر بودن سر نسبت به همسالان تا حدی می‌تواند طبیعی باشد به خصوص زمانی که در یکی از والدین نیز این مسئله دیده شود. با این حال برای اطمینان یافتن در این مورد با پزشک اطفال مشورت کنید.

آیا دور سر کودکان هم سن باید با همسالان او یکسان باشد؟
خیر، میزان رشد دور سر کودک در یکسال اول عمر عدد ثابتی است یعنی دور سر کودک در سه ماهه اول عمر باید ۶ سانتی متر رشد نماید و سپس از ۳ تا ۱۲ ماهگی دور سر کودک ۶ سانتی متر رشد می کند. ولی دور سر کودک حین تولد متناسب با میزان دور سر پدر و مادر در یک طیف محدودی می تواند متغیر باشد.پس اگر رشد دور سر کودک براساس سن طبیعی باشد و از همه مهم تر اگر تکامل حرکتی و ذهنی کودک طبیعی باشد، دور سر کودک می تواند متفاوت از کودک هم سن او باشد.

علل کوچکی دور سر کودکان چه می باشند؟
عدم رشد مناسب مغز کودک بعلت آسیب های دوران بارداری یا حین زایمان، تماس جنین با اشعه ایکس، مصرف دارو توسط مادر در دوران بارداری، عفونتهای مادر در دوران بارداری و بعضی بیماریهای ژنتیک علل کوچکی دور سر کودک هستند.

علل بزرگی دور سر کودکان را می دانید؟
خونریزی یا توده داخل مغزی، تجمع مایع داخل مغزی، عفونت های مغزی، کم کاری تیرویید، کمبود ویتامین D و بیماریهای ارثی و ژنتیک علل بزرگی دور سر کودک هستند.

آیا وقتی دور سر کودکان کوچک یا بزرگ بود، همواره غیرطبیعی است؟
خیر، گاه دور سر کودک از حین تولد بصورت ارثی بزرگتر یا کوچکتر از حد طبیعی بوده ولی میزان رشد دور سر کودک نرمال است. در این موارد اگر تکامل کودک مانند کودکان هم سن و سال باشد، نباید نگران بود. ولی اگر دور سر کودک متناسب با نمودار رشد دور سر ، رشد نکرد حتما به فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان مراجعه نمایید.

نحوه افزایش اندازه دور سر
هنگامی که مغز کودک رشد می‌کند، اندازه جمجمه نیز افزایش خواهد یافت. برای آنکه این اتفاق بیفتد نقاط نرمی روی مغز به نام ملاج تا ۱۸ ماهگی باز می‌مانند. در واقع این نقاط به سر اجازه رشد و افزایش سایز می‌دهند.

اندازه دور سر نوزاد هنگام تولد
اگر شما زایمان زودرس نداشته باشید و فرزند خود را در موعد مقرر به دنیا بیاورید، باید انتظار داشته باشید که دور سر نوزاد چیزی در حدود ۳۵ سانتی متر باشد. در حالی که این اندازه در نوزادان نارس تا حدی کوچک‌تر است و اندازه سر آن‌ها در هنگام تولد حدودا ۳۲ سانتی متر است.
درواقع فاکتور اولیه‌ای که روی اندازه سر فرزندتان تأثیر می‌گذارد، تولد به موقع است.

اندازه دور سر نوزاد در طی یک سال اول زندگی
در طی یک سال اول زندگی کودک در جنبه‌های مختلف رشد با سرعت بسیار زیادی تغییر می‌کند. این مسئله در مورد اندازه سر نیز صدق می‌کند. تا یک سالگی معمولاً اندازه سر نوزادتان تا ۱۲ سانتی متر افزایش خواهد. بیشترین میزان این تغییر در ۶ ماهه اول زندگی رخ می‌دهد.
در حقیقت می‌توان گفت 9 سانتی متر از این مقدار در 6 ماه اول رخ می‌دهد و تنها 3 سانتی متر آن به 6 ماهه دوم ارتباط دارد.

سؤالات متداول
چه اختلالاتی می‌توانند در کوچک بودن اندازه دور سر نوزاد تأثیر داشته باشد؟
عوامل مختلفی می‌توانند در این زمینه تأثیر گذار باشند و برای تشخیص آن باید شرایط مادر در دوران بارداری نیز مورد بررسی قرار بگیرد. وراثت، مشکلات ژنتیکی ، مصرف برخی داروها در دوران حاملگی و ضربه به سر در حین زایمان از جمله رایج‌ترین این عوامل هستند.
چه عواملی منجر به سر بزرگ و غیر طبیعی در نوزاد می‌شوند؟
بزرگی سر نوزاد نیز همانند کوچک بودن سر، می‌تواند از عوامل گوناگونی ناشی شود. عفونت مغز، تجمع مایع درون مغزی، وراثت، وجود توده مغزی و مشکلات هورمونی نظیر ابتلا به تیروئید از جمله عواملی هستند که می‌توانند روی این مسئله تأثیر بگذارند.
آیا اندازه دور سر نوزاد می‌تواند اطلاعاتی در مورد میزان هوش او به ما بدهد؟
ارتباط اندازه سر با هوش تنها در معدودی از پژوهش‌ها نشان داده شده است که بر اساس آن‌ها نمی‌توان به نتیجه‌گیری علمی دقیقی در این باره دست یافت.
آنچه اهمیت دارد این است که اندازه سر در دوران رشد الگوی منظمی دارد و کودک برای رشد سالم باید حدودا به همان میزان رشد دست پیدا کند. بزرگ‌تر بودن سر نوزاد نسبت به همسالانش در حالت طبیعی نمی‌تواند به شما گواهی بدهد که فرزند باهوش‌تری نسبت به سایرین دارید.

میکروسفالی
پزشک شما می‌تواند رشد فرزندتان را به طرق مختلفی اندازه‌گیری کند. به طور مثال، پزشک برای بررسی رشد عادی نوزاد، قد و وزن او را بررسی خواهد کرد. یک مقیاس دیگر برای بررسی رشد نوزاد، اندازه‌گیری محیط سر یا اندازۀ سر او می‌باشد.
این مقیاس بسیار مهم است، زیرا نشان می‌دهد که وضعیت رشد مغز نوازد در چه حالی است. اگر مغز نوزاد رشد مناسبی نداشته باشد، ممکن است فرزندتان به بیماری میکروسفالی مبتلا باشد.
میکروسفالی نوعی بیماری است که در آن سر نوزاد، نسبت به سایر کودکان همسن و سال، کوچکتر است.
این بیماری ممکن است هنگام بدنیا آمدن کودک وجود داشته باشد، یا ممکن است در دو سال ابتدایی زندگی او رخ دهد. میکروسفالی هیچ درمانی ندارد. با این حال، تشخیص و درمان زودهنگام می‌توانند وضعیت بیماری را بهبود دهند.