نوزاد نارس چه ویژگی هایی دارد؟ مراقبت ها و خطرات

نوزاد نارس یعنی چه؟

زایمان زودرس (Premature birth یا Preterm birth) به تولد نوزاد پیش از هفته ۳۷ بارداری گفته می‌شود. به این نوزادان «نوزاد نارس» می‌گویند. بارداری کامل (ترم کامل) معمولاً حدود ۴۰ هفته طول می‌کشد، بنابراین نوزادی که حدود ۳ هفته یا بیشتر، زودتر از موعد به دنیا بیاید، نارس محسوب می‌شود.

زایمان زودرس می‌تواند خطرهای جدی برای سلامتی نوزاد داشته باشد چون در هفته‌های آخر بارداری بسیاری از اندام‌های مهم (مثل مغز، ریه‌ها و کبد) هنوز در حال رشد و تکامل هستند. نوزاد نارس ممکن است در گرم نگه داشتن بدن، تغذیه و تنفس مشکل داشته باشد و در آینده خطر تاخیر رشدی یا مشکلات دیگر نیز داشته باشد. خوشبختانه با پیشرفت‌های پزشکی امروزی، اکثر نوزادان نارس می‌توانند این مشکلات اولیه را پشت سر بگذارند و به کودکان سالم تبدیل شوند.

انواع نوزاد نارس

نوزادان نارس به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

آیا تولد نوزاد نارس رایج است؟

در آمریکا حدود ۱۰٪ (یک نوزاد از هر ۱۰ تولد) از نوزادان زودتر از موعد به دنیا می‌آیند و نارس محسوب می‌شوند. این آمار در سال‌های اخیر در حال افزایش است، به‌خصوص به دلیل:

• بارداری در سنین بالای ۳۵ سال؛
• استفاده بیشتر از روش‌های کمک ‌باروری مثل IVF که اغلب منجر به چندقلویی و بارداری پرخطر می‌شود.

بیشتر بخوانید: چه چیزهایی باعث زایمان زودرس می شود؟

علائم نوزاد نارس چیست؟

ممکن است نارس بودن نوزاد در بدو تولد مشخص نباشد اما شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• وزن کم هنگام تولد
• مشکلات تنفسی
• دمای بدن پایین
• موهای کرکی (لانوگو) روی بدن
• مشکل در مکیدن و تغذیه

عوارض احتمالی برای نوزاد نارس چیست؟

• کم‌خونی
• آپنه (توقف موقت تنفس)
• مشکلات ریوی (سندرم دیسترس تنفسی، دیسپلازی برونکوپولمونری)
• خونریزی داخل بطنی مغز
• زردی شدید
• التهاب روده
• عفونت خون
• مشکلات قلبی (PDA)
• رتینوپاتی نارس (مشکل عروق چشم)

در بلند مدت ممکن است خطر بیشتری برای فلج مغزی، مشکلات بینایی و شنوایی، ناتوانی‌های یادگیری، مشکلات رشد و ارتباط اجتماعی وجود داشته باشد.

بیشتر بخوانید: درمان خانگی زردی نوزاد در طب سنتی ـ سریع‌ترین روش‌ها 

خطرات تولد نوزاد نارس برای مادر

زایمان زودرس می‌تواند باعث اضطراب شدید، افسردگی پس از زایمان، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و مشکل در ایجاد پیوند عاطفی با نوزاد شود.

آیا همه نوزادان نارس نیاز به مراقبت ویژه دارند؟

بله در بسیاری از موارد، به‌خصوص در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) . البته امکان دارد برخی از نوزادان نارس فقط چند روز، برخی چند هفته یا ماه نیاز به بستری داشته باشند. همچنین نوزادان نارس معمولاً در تنفس، تغذیه، افزایش وزن و تنظیم دمای بدن به کمک نیاز دارند.

آیا نوزادان نارس می‌توانند زندگی کاملاً طبیعی داشته باشند؟

بله، به‌خصوص اگر پس از هفته ۳۴ بارداری به دنیا آمده باشند، شانس بسیار بالایی برای زندگی سالم و طبیعی دارند. هرچه نوزادان زودتر به دنیا بیایند، احتمال عوارض بلند مدت بیشتر می‌شود اما بسیاری از آنان با مراقبت مناسب کاملاً خوب می‌شوند.

نوزاد نارس 7 ماهه

تولد نوزاد نارس 7 ماهه (متولد شده در هفته ۲۸–۲۹ بارداری) می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، به‌خصوص در ماه‌ها و حتی سال‌های اول زندگی. این نوزادان معمولاً حدود ۱۱ تا ۱۲ هفته زودتر از موعد به دنیا می‌آیند و اندام‌هایشان هنوز به اندازه کافی رشد نکرده است. بنابراین مراقبت از آن‌ها بسیار متفاوت از نوزاد ترم کامل است.

خطرات تولد نوزاد نارس 7 ماهه

 خطرات جدی سلامتی برای نوزادان نارس هفت ماهه در هفته‌های اول بعد از تولد عبارتند از:

• آپنه (توقف تنفس بیش از ۲۰ ثانیه) بسیار شایع است.
• خطر خونریزی مغزی (هموراژی داخل بطنی) به‌خصوص در ۳–۴ روز اول بسیار بالاست.
• نکروزانتروکولیت (التهاب و مرگ بافت روده) معمولاً دو تا ۳ هفته بعد از تولد رخ می‌دهد و در نوزادانی که شیر مادر نمی‌خورند، خطرش بسیار بیشتر است.
• رتینوپاتی نارس (مشکل عروق شبکیه چشم) که اگر زود تشخیص و درمان نشود می‌تواند باعث نابینایی دائمی شود.

بستری طولانی در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان

• معمولاً ۲ تا ۴ ماه (گاهی بیشتر) در بیمارستان و داخل انکوباتور هستند.
• مادر و پدر در هفته‌های اول فقط می‌توانند از پشت شیشه نوزادشان را ببینند و تماس مستقیم بسیار محدود است.

  تغذیه بسیار دشوار

• دستگاه گوارش نوزاد نارس هنوز کامل نشده و در هفته‌های اول فقط از طریق لوله معده یا سرم وریدی تغذیه می‌شوند.
• خطر التهاب روده بسیار بالاست؛ بنابراین شیر مادر طلاست (حتی یک قطره شیر مادر می‌تواند خطر نکروزانتروکولیت را به شدت کاهش دهد).
• مادر باید هر ۳ ساعت یک‌ بار شیر بدوشد (حتی شب‌ها) و شیر را به بیمارستان برساند، حتی اگر نوزاد هنوز نتواند مستقیم شیر بخورد.

مراقبت از‌ نوزاد نارس 7 ماهه  بعد از ترخیص از بیمارستان

بسیاری از این نوزادان تا ۱ یا ۲ سالگی نیاز به اکسیژن خانگی، مانیتور آپنه یا لوله تغذیه دارند. همچنین خطر بستری مجدد در بیمارستان به‌خاطر عفونت‌های تنفسی (مخصوصاً ویروس RSV) بسیار بالاست. سایر نکات عبارتند از:

• ویزیت‌های مکرر متخصص اطفال، مغز و اعصاب، چشم، گوش و حلق و بینی، فیزیوتراپی و کاردرمانی لازم است.
• ممکن است تاخیر رشدی خفیف تا شدید (حرکتی، گفتاری، شناختی) داشته باشند که نیاز به پیگیری طولانی دارد.

مشکلات نوزادان نارس در بزرگسالی چیست؟

خلاصه‌ای از تحقیقات علمی انجام‌ شده روی صدها بزرگسال که نارس متولد شده‌اند، به شرح زیر است:

• از کودکی احساس «متفاوت بودن» داشته‌اند.
• در مدرسه یا جامعه طرد شده‌اند.
• حساسیت بسیار بالایی به محرک‌های محیطی دارند. (صداها، نور و شلوغی زود آن‌ها را خسته یا مضطرب می‌کند)
• زودتر از دیگران خسته می‌شوند و ظرفیت تحمل استرسشان پایین‌تر است.
• درون‌گرا یا خجالتی‌تر هستند و اغلب اضطراب اجتماعی یا اضطراب عملکرد (مثل صحبت در جمع) دارند.
• در مدرسه و محل کار به سرعت خسته می‌شوند و بعد از آن انرژی برای معاشرت و ارتباط اجتماعی ندارند.
• بسیاری در بزرگسالی دچار افسردگی یا اضطراب مزمن هستند.

هوش نوزاد نارس چگونه است؟

هوش نوزادان نارس موضوعی است که نظر متخصصان در آن کاملاً یکسان نیست اما تحقیقات تصویر روشنی به ما می‌دهند. اکثر متخصصان اطفال معتقدند اگر نوزاد نارس مشکل ژنتیکی نداشته باشد، در زمان تولد یا پس از آن دچار کمبود شدید و طولانی اکسیژن یا خونریزی مغزی نشده باشد، ضریب هوشی او در بزرگسالی کاملاً در محدوده طبیعی خواهد بود و هیچ تفاوتی با افراد ترم ندارد. تفاوت‌های اولیه‌ای که در سال‌های اول دیده می‌شود، بیشتر به دلیل «سن تصحیح‌ شده» است؛ یعنی تا حدود دو سالگی باید سن واقعی کودک را از تعداد هفته‌های نارس بودن کم کنیم و بعد با هم‌سن‌هایش مقایسه کنیم.

با این حال، مطالعات گسترده روی افرادی که با وزن زیر ۱۵۰۰ گرم (معمولاً پیش از هفته ۳۲) به دنیا آمده‌اند، نشان می‌دهد که به‌طور میانگین حدود ۵ تا ۱۲ امتیاز کمتر از افراد ترم در تست‌های شناختی بزرگسالی می‌گیرند. این تفاوت بیشتر در سرعت پردازش اطلاعات، توجه پایدار، حافظه کاری و مهارت‌های اجرایی دیده می‌شود، نه در هوش کلی. هرچه نوزاد زودتر و با وزن کمتر به دنیا آمده باشد (به‌ویژه پیش از هفته ۲۸)، احتمال این تفاوت کمی بیشتر است.

یکی از معتبرترین تحقیقات در این زمینه توسط پروفسور کاتری ریکونن در دانشگاه هلسینکی انجام شد. او پس از بررسی بیش از ۲۰۰ بزرگسال متولد نارس اعلام کرد که حتی در گروه‌های بسیار نارس هم میانگین ضریب هوشی همچنان در محدوده کاملاً نرمال (بالای ۸۵) قرار دارد، اکثر افراد توانسته‌اند تحصیلات دانشگاهی بگیرند، شغل مناسب داشته باشند و زندگی مستقل و موفقی بسازند. تفاوت‌های آماری موجود آن‌قدر کوچک است که در زندگی روزمره و عملکرد واقعی «معنی‌دار» نیست و با دادن زمان بیشتر در آزمون‌ها، عملکردشان کاملاً مشابه افراد ترم می‌شود.

بنابراین نوزادان نارس خفیف و متوسط (پس از هفته ۳۲–۳۴) معمولاً هیچ تفاوتی در هوش با دیگران ندارند. نوزادان بسیار نارس هم در بدترین حالت ممکن است کاهش خفیف تا متوسطی در برخی مهارت‌های شناختی داشته باشند.

ظاهر نوزادان نارس چگونه است؟

نوزادان نارس با نوزادان ترم (کامل) تفاوت ظاهری دارند و حتی بین خودشان هم بسته به اینکه چقدر زود به دنیا آمده‌اند، متفاوت به نظر می‌رسند.

نوزادی که در هفته‌های ۳۴ تا ۳۷ به دنیا بیاید، معمولاً فقط کوچک‌تر از یک نوزاد ترم است و ظاهرش تقریباً شبیه اوست اما نوزاد بسیار نارس (مثلاً متولد هفته ۲۴ بارداری) بسیار کوچک است؛ به طوری که به راحتی در کف دست جا می‌گیرد. پوستش نازک، براق، شفاف و گاهی قرمز است و ممکن است پلک‌هایش هنوز به هم چسبیده باشد (باز نشده باشد).

استخوان‌ها و عضلات نوزاد نارس

تمام استخوان‌های نوزاد نارس وجود دارد اما هنوز کامل نشده‌اند. در ماه‌های آخر بارداری، مقدار زیادی کلسیم، فسفات و مواد معدنی دیگر از مادر به جنین منتقل می‌شود تا استخوان‌ها محکم شوند. همچنین جنین در رحم مرتب دست و پا می‌زند و این حرکات به رشد استخوان و عضلات کمک می‌کند. نوزاد نارس این فرصت را از دست می‌دهد و پس از تولد هم کلسیم بیشتری از طریق ادرار دفع می‌کند. به همین دلیل استخوان‌هایش دیرتر محکم می‌شود و ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد.

پوست نوزاد نارس

پوست نوزاد نارس بسیار حساس است. نوزاد نارس دنیا را عمدتاً از طریق لمس می‌شناسد و لمس آرام، بهترین راه ایجاد پیوند عاطفی با اوست اما فشار زیاد یا لمس نادرست برای او استرس‌زاست. دست‌های گرم و بی‌حرکت روی سر یا پشت نوزاد آرامش‌بخش است. پرستار به شما یاد می‌دهد چطور نوزاد نارس را درست لمس کنید.

فراموش نکنید که پوست نوزادان بسیار نارس، مثل یک مانع ضعیف عمل می‌کند؛ میکروب به راحتی وارد می‌شود و مایعات بدن هم از آن خارج می‌شود، به همین دلیل شستن دقیق دست‌ها قبل از لمس نوزاد حیاتی است.

معمولاً ۲ تا ۳ هفته طول می‌کشد تا پوست نوزاد سفت‌تر شود. پوست نوزادانی که بین هفته 30 تا 32 بارداری متولد شده‌اند، شل و چروکیده است و به همین دلیل تنظیم دمای بدن برایشان سخت است؛ بنابراین ابتدا در انکوباتور می‌مانند. ممکن است پوستشان خشک و پوسته‌پوسته شود؛ این طبیعی است و نشان می‌دهد لایه قدیمی در حال ریختن و لایه جدید در حال ساخته شدن است.

درمان نارس بودن نوزاد چیست؟

اگر نوزادتان زود به دنیا بیاید، تقریباً همیشه نیاز دارد که برای مدتی در بخش ویژه بیمارستان بماند. بیشتر نوزادان نارس ابتدا در واحد مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) بستری می‌شوند. در این بخش، نوزاد ۲۴ ساعته تحت مراقبت و نظارت دقیق پزشکان و پرستاران قرار دارد. بعد از اینکه حال نوزاد پایدارتر شد، ممکن است او را به بخش منتقل کنند.

نوزاد شما احتمالاً در روزهای اول به کمک ویژه برای تغذیه، تنفس و تنظیم دمای بدن نیاز خواهد داشت. تیم درمانی دقیقاً به شما توضیح می‌دهد که چه مراقبت‌هایی لازم است و برنامه درمان نوزادتان چیست.

آیا زایمان زودرس همیشه منجر به تولد نوزاد نارس می‌شود؟

خیر، لزوماً این‌طور نیست. در بسیاری از موارد، زایمان زودرس (شروع انقباضات رحم پیش از هفته ۳۷ بارداری) متوقف می‌شود و بارداری ادامه پیدا می‌کند؛ یعنی نوزاد در نهایت ترم یا نزدیک به ترم به دنیا می‌آید. این توقف ممکن است خودبه‌خود اتفاق بیفتد یا با کمک درمان‌های پزشکی انجام شود.

اگر علائم زایمان زودرس ظاهر شود، پزشک معمولاً ابتدا داروهای توکولیتیک (مانند نیفدیپین، ایندومتاسین یا آتوسبان) تجویز می‌کند تا انقباضات را موقتاً متوقف یا به تاخیر بیندازد. در صورتی که این داروها جواب ندهند و احتمال تولد قریب‌الوقوع باشد، درمان عوض می‌شود و به جای آن داروهایی مثل کورتیکواستروئید (بتامتازون یا دگزامتازون) تزریق می‌شود تا ریه‌ها و سایر اندام‌های نوزاد سریع‌تر بالغ شوند و عوارض احتمالی پس از تولد کاهش یابد. بنابراین شروع زایمان زودرس به معنای حتمی بودن تولد نوزاد نارس نیست.

 در اغلب موارد، با مداخله به‌موقع، بارداری چند روز تا چند هفته دیگر ادامه می‌یابد و نوزاد سالم‌تر و با وزن بهتری به دنیا می‌آید.

بهترین تغذیه برای نوزاد نارس چیست؟

بهترین و ایده‌آل‌ترین تغذیه برای هر نوزاد نارس، شیر مادر است. شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا می‌آورند، به‌طور طبیعی متفاوت و بسیار غنی‌تر از شیر مادران نوزاد ترم است.

اگر نوزاد قدرت مکیدن و بلع هماهنگ داشته باشد، بهترین راه تغذیه مستقیم از سینه مادر است اما اکثر نوزادان نارس در هفته‌های اول این توانایی را ندارند؛ در این صورت مادر باید هر ۲ تا ۳ ساعت (حتی شب‌ها) شیر بدوشد و شیر تازه را با سرنگ یا قطره‌ چکان به نوزاد برساند. حتی اگر نوزاد هنوز هیچ شیری نخورد، دوشیدن منظم برای حفظ تولید شیر مادر حیاتی است.

در شرایطی که شیر مادر به هر دلیلی کافی نباشد یا پزشک تشخیص دهد، باید از شیر خشک مخصوص نوزاد نارس استفاده شود که کالری، پروتئین و مواد معدنی بیشتری نسبت به شیر خشک معمولی دارد. برندهای معتبر و رایج عبارتند از: آپتامیل پره ‌ترم، نان پره‌ ترم، بیومیل پره‌ ترم و هومانا پره‌ ترم.

علاوه بر شیر، نوزادان نارس معمولاً به مکمل‌های دارویی زیر با صلاحدید پزشک نیاز دارند:

• قطره آهن (برای پیشگیری از کم‌خونی)
• ویتامین D ( برای رشد استخوان‌ها)
• مولتی ‌ویتامین نوزاد
• گاهی کلسیم و فسفر اضافی

علائم هشداردهنده در تغذیه که باید فوراً به پزشک اطلاع دهید:

• کاهش شدید اشتها یا امتناع از خوردن شیر
• استفراغ مکرر یا استفراغ فواره‌ای
• نفخ شدید و سفت شدن شکم
• اسهال یا یبوست طولانی ‌مدت
• عدم افزایش وزن یا کاهش وزن
• بی‌قراری زیاد یا خواب‌آلودگی غیرعادی

به یاد داشته باشید که حتی یک قطره شیر مادر می‌تواند تفاوت بزرگی در سلامت و آینده نوزاد نارس ایجاد کند. هرچه نوزاد، شیر مادر بیشتری بخورد، احتمال عوارض گوارشی خطرناک و عفونت به شدت کمتر می‌شود.

سخن پایانی

زایمان زودرس می‌تواند نگران‌کننده باشد اما پیشرفت‌های پزشکی باعث شده اکثر نوزادان نارس به کودکان سالم و قوی تبدیل شوند. بهترین راه پیشگیری، مراقبت منظم بارداری، کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و سبک زندگی سالم در دوران بارداری است. حتماً تمام سابقه پزشکی خود را با پزشک یا مامایتان در میان بگذارید تا بهترین مراقبت را دریافت کنید.