نحوه مراقبت از نوزادان نارس

علی‌رضا مرندی فوق‌تخصص نوزادان و رئیس فرهنگستان علوم پزشکی معتقد است طرح سطح‌بندی بیمارستان‌ها می‌تواند کمکی بزرگ برای کاهش هزینه‌های زایمان و مراقبت از نوزادان باشد.

به گفته وی این طرح کمک می‌کند بیمارستان‌هایی که امکانات و تجهیزات لازم را ندارند مادر و نوزاد بدحال را پذیرش نکنند و چنین مواردی با برنامه‌ریزی از پیش تعیین شده به بیمارستان‌هایی با سطح خدمات مناسب ارجاع داده شوند. در ادامه گفت‌وگوی علی‌رضا مرندی درباره سطح‌بندی بیمارستان‌ها را می‌خوانید.


طرح سطح بندی خدمات نوزادان چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
به‌طور‌ کلی مراقبت از نوزادان بسیار گران‌قیمت است. نوزدانی که مشکلاتی دارند، نارس به دنیا می‌آیند یا بیمار هستند، به خدمات گران‌قیمتی نیاز دارند که در سراسر کشور امکان دسترسی به این خدمات و بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان وجود ندارد و با توجه به هزینه‌ای که دارد تقریبا غیر ممکن است. آمریکا و کشور‌های اروپایی که این نوع سرمایه‌گذاری‌ها بیشتر برای آنها مقدور بود ده‌ها سال پیش این خدمات را به صورت سراسری مهیا کردند اما بعدها به این نتیجه رسیدند که بعد از گذر از حد مشخصی مرگ‌و‌میر نوزادان کاهش پیدا نمی‌کند.

سپس به این نتیجه رسیدند که باید این نوع مراقبت‌ها را سطح‌بندی کنند، مانند شبکه بهداشت و درمان کشور ما که سطح اول آن از روستا آغاز شد و در سطح دوم به مراکز خانه بهداشت ارجاع شده و در سطح سه به بیمارستان ارجاع می‌شود. آنها نیز به این نتیجه رسیدند که این نوع سطح بندی خدمات و اقتصادی‌تر است و احتمالا بیشترین کاهش مرگ‌ومیر مادر و نوزاد را در پی خواهد داشت.

قریب به 40 سال است که سطح بندی خدمات در کشور‌های پیشرفته و حتی دربرخی کشور‌های در حال توسعه ایجاد شده است. اجرای این طرح به این شرط است که بیمارستان‌های معمولی که بخش زایمان نیز دارند، زایمان‌‌های معمولی و حاملگی‌هایی را که مخاطره‌ای برای مادر و نوزاد ندارد، انجام دهند. اما در هنگام مراقبت‌هایی که از مادر می‌شود اگر مشخص شد ممکن است سلامت مادر به خطر بیفتد، فشار خون بالا پیدا کند، مرض قند داشته باشد و ... این مادر باید به سطح دو خدمات ارجاع شود تا خدمات تخصصی به مادر و نوزاد ارائه شود.

برای مثال اگر نوزادی به دنیا می‌آید که قدری نارس است یعنی حدود 36 هفته است و چندان وضعیت وخیمی ندارد می‌تواند از خدمات سطح دو استفاده کند. سطح یک تنها برای نوزادانی که کاملا طبیعی بوده و هم اتاق مادر هستند یا کمی به زردی مبتلا هستند، مناسب است.

اگر وضعیت مادر سخت بوده‌ و مشکلات جدی داشته باشد، برای مثال نیاز به جراحی داشته یا دچار مسمومیت حاملگی یا فشار خون بسیار بالا باشد و این نگرانی وجود داشته باشد که نوزاد بسیار نارس و حدود 30 هفته به دنیا بیاید، باید حتما به بیمارستان‌های سطح سه خدمات ارجاع داده شود. چنین مادری در بیمارستان سطح سه بستری ‌می‌شود.

این طرح چه مزایایی به همراه خواهد داشت؟
این طرح سطح بندی موجب می‌شود نیازی نباشد تجهیزات بسیار پیشرفته در تمام شهرستان‌ها وجود داشته باشد. مراکز سطح اول در سرتاسر کشور وجود دارد ، مراکز سطح دوم که مراقبت‌های تخصصی را ارائه می‌کنند به تعداد محدود‌تری وجود دارند و مراکز سطح سه نیز که بالاترین امکانات را دارند به صورت محدودتر در کشور ایجاد می شوند. در این طرح تعداد محدودی بیماستان‌های سطح سه وجود خواهد داشت که این تعداد محدود این مکان را فراهم می‌کند که بتوانند بالاترین سطح خدمات را ارائه کنند.

این بیمارستان‌ها متخصص‌ترین پزشکان، پرستاران و سایر کادر درمانی را در اختیار دارند. حسن دیگری که این بیمارستان‌های سطح سه دارند این است که این مراکز چون بیمارترین و بدحال‌ترین نوزادان به وفور در آنها هستند، پزشک، پرستار و سایر کادر درمانی تمرین زیاد و مستمری دارند و با این نوع مادر و نوزاد آشنا هستند.

در حالی که اگر این سطح بندی انجام نشود و همه بیمارستان‌ها نوزاد و مادر بدحال را پذیرش کنند به طور کلی توان و آشنایی کافی با این نوع بیمار را ندارند و جان مادر و نوزاد به خطر می‌افتد. ممکن است در این بیمارستان‌ها مراقبت‌های لازم از این بیماران صورت نگیرد و مرگ‌ومیر با وجود سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی که در زمینه نیروی انسانی و تجهیرات صورت گرفته است، بالا برود.

در گذشته هر بیمارستانی با هر سطحی از نوزاد مراقبت می‌کرد و در نتیجه چون مهارت کافی را نداشت برخی اوقات نوزاد از دست می‌رفت. سطح‌بندی موجب می‌شود بالاترین تجهیزات و متخصصان در اختیار بیمار بدحال قرار بگیرد و در این بیمارستان‌ها نوزادانی که بسیار حال وخیمی داشتند هم زنده نگه داشته می‌شوند و در نتیجه مرگ‌ومیر کاهش پیدا می‌کند.

چگونه مشخص می شود هر مادر بارداری باید به کدام سطح از بیمارستان مراجعه کند؟
مادری که باردار می‌شود باید در اولین فرصت به مراکز درمانی مراجعه کند. مادران نیز به دلیل آموزش‌هایی که به آنها داده می‌شود اغلب در اولین فرصت به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه می کنند. البته مادرانی هستند که اطلاعات کمتری دارند و دیر مراجعه می‌کنند. به مادران آموزش داده می‌شود که وقتی متوجه بارداری خود شدند در اولین فرصت به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه کنند. وقتی‌که مادر به مراکز درمانی مراجعه می‌کند با توجه به علائم یا بیماری که دارد مانند فشار خون و مرض قند، قد و وزن یا بیماری‌های مانند بیماری قلبی، ریوی یا کلیوی و... مورد معاینه قرار می‌گیرد. اگر مادر هیچ مشکل غیرعادی نداشته باشد در بیماستان سطح یک زایمان می‌کند اما اگر مادر هر گونه مشکلی داشت با توجه به آن به بیمارستان سطح دو یا سه ارجاع داده می‌شود.

همچنین در طول 9 ماه بارداری نیز اگر مادر با مشکل و یا بیماری مواجه شد با توجه به شرایط، به سطوح مختلف ارجاع می شود. برای مثال جنینی که به سرعت افزایش وزن پیدا می‌کند و به سرعت به دنیا می‌آید باید از خدمات سطح سه استفاده کند و مادر نیز پیش از زایمان در این بیمارستان‌ها بستری می‌شود چون انتقال نوزاد از یک بیمارستان به بیمارستان دیگر با خطرهای بسیاری همراه است و بهتر است تا زمانی که در رحم قرار دارد به بیمارستان مناسب برود و این مساله احتمال زنده ماندن نوزاد را نیز بالا می‌برد.

در بیمارستان‌های سطح سه چه خدمات ویژه‌ای ارائه می‌شود؟
در این بیمارستان‌ها فوق‌تخصص نوزادان، فوق‌تخصص بیهوشی زبده، جراح اطفال و سایر متخصصان و تمام امکانات مراقبت‌های ویژه از دستگاه‌های تنفسی بسیار پیچیده گرفته تا انواع و اقسام مانیتورها وجود دارد. در کشوری مانند آمریکا که منابع و امکانات بسیاری در اختیار دارد نیز سطح بندی انجام شده است ما که امکانات و اعتبارهای بسیار کمتری در اختیار داریم و تجهیرات را نیز باید از این کشورها وارد کنیم باید بیشتر به دنبال انجام سطح‌بندی خدمات باشیم.

آیا طرح سطح‌بندی خدمات در بیماستان‌های خصوصی نیز به اجرا در می‌آید؟
سطح‌بندی خدمات در نهایت باید برای همه بیمارستان‌ها هم خصوصی و هم دولتی به اجرا در بیاید. اما باید مقدمات آن فراهم شود. اگر بیمارستان خطایی انجام دهد به این معنی که با توجه به سطح خدماتی که دارد مریضی پرخطر و بالاتر از سطح خدمات خود را بپذیرد و جان مادر و نوزاد را به خطر بیندازد، باید پاسخگو باشد و در این صورت نه تنها خانواده بلکه وزارت بهداشت نیز می تواند مدعی شود.