استفراغ نوزاد بعد از شیر، دلیلش چیست؟

هر مادری که به تازگی صاحب فرزند شده و به کوچولوی تازه واردش شیر می‌دهد، می‌داند که هیچ‌چیز مثل در آغوش گرفتن و شیر دادن به کودک لذت‌بخش نیست اما مادران تازه کار مهارت لازم برای نگهداری و مراقبت از کودک را ندارند چون آگاهی چندانی درباره حالات طبیعی و غیرطبیعی نوزاد ندارند. یکی از مشکلات شایع بین بیشتر نوزادان استفراغ بعد از شیر خوردن است.

شما به عنوان یک مادر باید بدانید که چه استفراغی خطرناک و چه استفراغی بی خطر است. در استفراغ‌های طبیعی شیرخوار، علائمی از کاهش وزن و بی‌اشتهایی وجود ندارد و کودک شیر را به‌صورت پنیری بالا می‌آورد ولی در استفراغ‌های مرضی ریفلاکس به‌صورت مزمن و چندین بار در روز است.

بعضی از والدین کودک وقتی با استفراغ کودک‌شان مواجه می‌شوند دستپاچه شده و بلافاصله به پزشک مراجعه می‌کنند و به‌دنبال راه چاره‌ای برای این مشکل می‌گردند؛ برعکس بعضی والدین فکر می‌کنند استفراغ بعد از شیر خوردن یک امر کاملا طبیعی است. اما چطور می‌توان فهمید اصل موضوع کدام است؟ و بالاخره این استفراغ بیماری است یا طبیعی؟ برای آگاهی بیشتر درباره این موضوع پای حرف‌های دکتر پریسا ضیغمی، متخصص کودکان و نوزادان نشسته‌ایم.

عدم افزایش وزن، بالا آوردن با فشار، وجود خون در مدفوع، مشکل تنفسی یا دیگر علائم بیماری و وجود خون یا موادی شبیه دانه‌های قهوه در استفراغ نوزاد، جزو موارد خطرناک به شمار می روند.

تا چه زمانی طبیعی است؟

شدت استفراغ معمولا تعیین می کند تا چه کارهایی باید انجام داد تا درد و ناراحتی نوزاد کاهش یابد.

علت اصلی استفراغ شیرخواران اختلال در مری است. در محل اتصال مری به معده دریچه‌ای وجود دارد که اسفنکتر نامیده می‌شود؛ این دریچه در نوزادان بر خلاف بزرگسالان بسیار شل است و بعد از شیر خوردن نوزاد به‌طور کامل بسته نشده و موجب می‌شود شیر از معده به مری و نهایتا به حلق برگشت پیدا کند. این موضوع کاملا طبیعی است و به همین دلیل نام این پدیده در شیرخواران را ریفلاکس فیزیولوژیک گذاشته‌اند. بالا آوردن نوزاد تا ۴ ماهگی به اوج خودش می‌رسد و اغلب تا ۱۲ ماهگی برطرف می‌شود ولی گاهی تا ۲۴ ماهگی هم طول می‌کشد اما اگر بیشتر از این مقدار طول بکشد، حتما نیاز به بررسی‌های بیشتری توسط پزشک دارد.

چرا اتفاق می‌افتد؟
استفراغ شیرخوران بیشتر به‌علت پرخوری است و اغلب مادرانی که به‌علت بالا آوردن شیرخوارشان به ما مراجعه می‌کنند مادرانی هستند که به محض گریه کردن کودک به او شیر می‌دهند و متاسفانه بچه به پرخوری عادت می‌کند. درست است که ما توصیه می‌کنیم هر وقت کودک گرسنه بود به او شیر بدهید ولی در مواقعی که استفراغ مکرر و زیاد است حداقل با یک فاصله‌گذاری 5/2 الی 3 ساعته می‌توانیم مشکل را به راحتی کنترل کنیم.اگر کودک شما روند طبیعی رشد و نمو خود را طی می‌کند، نشانه آن است که کودک شیر کافی دریافت می‌کند و هیچ مشکلی وجود ندارد و نیاز به هیچ دارو یا آزمایشی هم نیست.

کودک را پرخور بار نیاورید
سعی کنید کودک‌تان را به پرخوری عادت ندهید زیرا پرخوری کودک به شکل عادت در آمده و در نهایت به چاقی او ختم می‌شود. مادرانی که به زور به فرزندان‌شان غذا می‌دهند به کودک آسیب می‌رسانند. به‌خصوص در کودکانی که بیش از یک سال سن دارند؛ این موضوع اثرات روانی مخربی بر جای می‌گذارد چون در این زمان شخصیت کودک در حال شکل‌گیری است و کودک می‌خواهد استقلال خود را به‌دست گیرد و در نتیجه ممکن است لجباز شود.

شیر خوار را در چه وضعیتی بخوابانیم؟
چگونگی خواباندن نوزاد برای جلوگیری از استفراغ بسیار کمک‌کننده است بیشتر مادران شیرخوار را به پشت می‌خوابانند. چون شنیده‌اند که کودک را نباید روی شکم خواباند. در حقیقت این گفته درست است و خواباندن نوزادان به شکم، احتمال مرگ آن‌ها در خواب را بیشتر می‌کند اما بهتر است بعد از اتمام شیردهی و زمانی که کودک بیدار است و مادر هم در کنار اوست او را به حالت دمر( خوابیده روی شکم) خواباند یا این‌که شیرخوار را به پهلوی چپ خوابانده و یک بالش نازک زیر سرش قرار دهید در این حالت سر کودک کمی بالاتر از بدن قرار گرفته و احتمال استفراغ کودک خیلی کمتر می‌شود.

سرفه‌های مکرر را جدی بگیرید
یکی از شایع‌ترین عواملی که باعث می‌شود ریفلاکس ادامه پیدا کند آلرژی و حساسیت به بعضی از مواد‌غذایی است. در این موارد با حذف کردن ماده آلرژی‌زا یا جایگزین کردن آن با غذایی دیگر می‌توانیم استفراغ شیرخوار را کنترل کنیم مثلا اگر کودک به پروتئین شیر حساسیت دارد، می‌توانیم با مشورت کردن با پزشک، شیر دیگری را جایگزین کنیم. گاهی کودک دچار سرفه‌های مزمن و مکرر می‌شود که هر چه والدین به پزشکان متعدد مراجعه می‌کنند، علت این موضوع روشن نمی‌شود درحالی‌که ممکن است علت بیماری ریفلاکس نوزاد باشد که با درمان مناسب مشکل کاملا برطرف می‌شود. کودکانی که به‌دلیل آسم مزمن یا سینوزیت زیاد سرفه می‌کنند نیز محتویات معده را بالا می‌آورند پس با درمان سرفه، ریفلاکس ر ا هم درمان می‌کنیم.

کدام استفراغ سالم است‌؟
در استفراغ‌های طبیعی شیرخوار، علائمی از کاهش وزن و بی‌اشتهایی دیده نمی‌شود و کودک شیر را به‌صورت پنیری بالا می‌آورد ولی در استفراغ‌های مرضی ریفلاکس به‌صورت مزمن و چندین بار در روز بوده و حالت پنیری هم ندارد و شاید با علائمی از قبیل خس‌خس سینه،‌ تنگی نفس، وزن نگرفتن مناسب و حتی سرفه‌های طولانی مدت همراه باشد.

کدام استفراغ خطرساز است؟

برخی از علائم و نشانه‌های موجود بیانگر این است که مشکل نوزاد چیزی بیش از یک بالا آوردن معمولی است. اگر نوزاد علائم زیر را داشت به یک متخصص اطفال مراجعه کنید:
- عدم افزایش وزن
- بالا آوردن با فشار
- بالا آوردن مایع زرد یا سبز رنگ
- وجود خون یا موادی شبیه دانه‌های قهوه در استفراغ نوزاد
- امتناع از غذا خوردن
- وجود خون در مدفوع نوزاد
- مشکل تنفسی یا دیگر علائم بیماری
- بالا آوردن در سن شش ماهگی یا سنین بالاتر

تشخیص
معمولا پزشک با انجام یک معاینه فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی نوزاد می‌تواند بالا آوردن عادی را تشخیص دهد. عکس‌های رادیوگرافی یا آزمایش خون فقط در مواردی نیاز است که پزشک بخواهد از وجود یا عدم وجود علل خطرناک بالا آوردن مطمئن شود.

این ۲ اصل را فراموش نکنید
شیر‌خواران هنگام شیر خوردن، هوای زیادی را وارد معده می کنند. هوای بلعیده شده توسط کودک باعث نفخ او می‌شود و نفخ می‌تواند یکی از عوامل مستعد‌کننده ریفلاکس شیر خوار باشد. با رعایت عوامل زیر نفخ و استفراغ کودک کمتر می‌شود:
بعد از اتمام شیردهی، کودک را به آغوش گرفته و سرش را روی شانه‌تان قرار دهید و به آرامی پشت او را نوازش کنید تا هوای معده‌اش خارج شود. با این کار راه گوارشی کاملا باز شده و هوای بلعیده شده از طریق دهان خارج می‌شود این عمل معمولا با بالا آوردن کمی شیر همراه است پس بهتر است روی سر شانه‌تان یک دستمال یا پارچه قرار دهید که لباس‌تان کثیف نشود!
حداکثر تا 02 دقیقه بعد از اتمام شیر خوردن کودک 2 تا 3 بار بادگلو می‌زند. سعی کنید قبل از این زمان کودک را به پشت نخوابانید زیرا خروج هوای بلعیده شده کمی دشوارتر می‌شود شیر‌خوار را به حالت ایستاده یا در حالت دمر (خوابیده روی شکم) قرار دهید و در این حالت حتما مواظب کودک خود باشید.

نکاتی برای درمان بالا آوردن شیر
از آنجا که بالا آوردن در نوزادان طبیعی است، معمولا اگر کودک سالم باشد و رشد او خوب باشد، به درمان نیاز ندارد. اما ایجاد برخی تغییرات کوچک در غذا خوردن به کاهش دفعات و مقدار بالا آوردن کمک می‌کند.
رعایت موارد زیر کمک می‌کند که غذا در معده نوزاد بماند و بالا نیاورد:
- هنگامی که مادر به نوزاد غذا می‌دهد، نوزاد را در حالت کاملا مستقیم بگیرد. غذا دادن به نوزاد در حالتی که کودک خمیده است (مثلا در بغل مادر یا روی صندلی ماشین) باعث می‌شود شیر خشک یا شیر مادر مستقیم به معده نوزاد نرود.
- به آرامی به نوزاد غذا بدهید. سر و صدا و هرچیزی که موجب حواسپرتی شود را به حداقل برسانید و قبل از اینکه نوزاد خیلی گرسنه شود به او غذا بدهید. اگر حواس نوزاد پرت باشد یا نوزاد عصبی باشد، همراه با شیر کمی هوا نیز فرو می‌برد.
- اگر کودک شیر خشک یا شیر مادر را به وسیله بطری می‌خورد، مطمئن شوید که سوراخ بطری زیاد کوچک نباشد زیرا اگر کوچک باشد نوزاد عصبی شده و هوا نیز فرو می‌برد. از طرف دیگر، اگر سوراخ بطری خیلی بزرگ باشد، شیر زیادی از بطری بیرون آمده و با سر و صدا قورت داده می‌شود و نیاز به پیش بند دارد.
- اجازه دهید کودک پس از هربار غذا خوردن، آروغ بزند. در حقیقت، بهتر است در میان غذا خوردن کمی مکث کنید و اجازه دهید کودک آروغ بزند. با این کار، قبل از اینکه غذای خورده شده روی هم انباشته شود، اگر هوایی در معده هست بیرون می‌آید.
- اگر نوزاد پس از چند دقیقه آروغ نزد، نگران نباشید. احتمالا نوزاد آن موقع نیاز به آروغ زدن ندارد.
- به معده نوزاد فشار وارد نکنید. لباس و پوشک نوزاد نباید بیش از حد محکم باشند و موقع آروغ زدن نوزاد او را روی شانه خود نگذارید. بلافاصله پس از غذا دادن به نوزاد او را با ماشین جایی نبرید زیرا لم دادن روی صندلی ماشین نیز به معده نوزاد فشار وارد می‌کند.
- پس از غذا خوردن، نوزاد را زیاد تکان ندهید و سعی کنید به مدت نیم‌ ساعت یا بیشتر نوزاد را در حالت راست و صاف نگه دارید. با این کار جاذبه زمین بر او اعمال می‌شود. والدین می‌توانند نوزاد را بغل کنند، او را در ساک حمل نوزاد بگذارند یا اگر نوزاد به اندازه کافی بزرگ هست، او را در کنار خود بنشانند به نحوی که به یک پشتی تکیه دهد.
- نوزاد را به پشت بخوابانید. این کار برای کاهش خطر مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) ضروری است. خواباندن نوزاد روی شکم برای جلوگیری از بالا آورن توصیه نمی‌شود.
- بیش از حد به نوزاد غذا ندهید. اگر نوزاد پس از هر بار غذا خوردن بالا می‌آورد، حتما غذای زیادی به او داده شده است. والدین باید کمی از مقدار غذای او کم کنند و ببینند آیا وضعیت نوزاد بهتر می‌شود. (ممکن است نوزاد بخواهد دفعات غذا خوردنش بیشتر و حجم غذایش کمتر شود).
- اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه می‌کند، از پزشک بپرسید که آیا وجود غذاهای خاصی در تغذیه مادر باعث بالا آوردن بیشتر می‌شود (گاهی شیر گاو باعث بیشتر بالا آوردن می‌شود).
- اگر متوجه شدید که نوزاد در خواب می‌خواهد بالا بیاورد، سر او را بالا بگیرید. قرار دادن بالش زیر سر نوزاد خطرناک است. اما والدین می‌توانند یک بالشتک اسفنجی زیر تشک نوزاد قرار دهند یا اینکه سر او را کاملا روی زمین بگذارند.
- افزودن برنج به شیر خشک نوزاد می‌تواند در رفع مشکل بالا آوردن موثر باشد اما این کار باید با مشورت و راهنمایی متخصص اطفال انجام شود.
- معمولا زمانی که نوزاد یک ساله شود مشکل کاملا برطرف می‌شود، هرچند برخی از نوزادان تا دو سالگی نیز بالا می‌آورند. اما اگر قبل از برطرف شدن مشکل، برای مدتی بالا آوردن بیشتر شد تعجب نکنید. در برخی از نوزادان، زمانی که نوزاد شروع کرد چهار دست و پا راه برود علائم بالا آوردن دوباره برمی‌گردند زیرا معده نوزاد در حالت چهار دست و پا زیاد تکان می‌خورد.

خوردنی‌ها و نخوردنی‌های مادر
گاهی مصرف مواد‌غذایی توسط مادر باعث آلرژی یا حساسیت و ریفلاکس طولانی مدت در شیرخوار می‌شود مثلا وقتی مادر شیر یا لبنیات می‌خورد مقداری از مواد داخل شیر وارد شیر خودش شده و درصورت حساسیت به مواد داخل شیر کودک به آن واکنش نشان می‌دهد. ما نمی‌توانیم لبنیات را به‌طور کامل از رژیم غذایی مادر حذف کنیم بلکه موقتا آن را حذف کرده یا ماده دیگری را جایگزین می‌کنیم اما زمانی که ریفلاکس شدید است یا در مدفوع کودک خون دیده شده از شیرهای هیپو آلرژیک که حساسیت کمتری برای کودک دارند استفاده می‌کنیم. به‌طور کلی مادران شیرده باید از خوردن غذاهای نفاخ و محرک پرهیز کنند.

نقش مادر در شیردهی