بیماری بیش فعالی در کودکان، تفاوت با اوتیسم داره؟

بیماری نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یکی از بیماری های شایع در سنین کودکی است. این بیماری که در واقع یک طیف را تشکیل می دهد، از دوران کودکی با علایمی مثل مشکل در تمرکز و ناتوانی در انجام کارها خود را نشان می دهد و با رسیدن کودک به مدرسه، مشکلات تحصیلی متعددی را برای وی به وجود می آورد. به همین دلیل است که بیشتر مبتلایان به این اختلال در سنین مدرسه شناسایی می شوند. این بچه ها نه به دلیل کم هوشی بلکه به علت نداشتن تمرکز و توجه به دروس دچار افت تحصیلی می شوند و کادر آموزشی و والدین را به دردسر می اندازند. هرچند مشکلات رفتاری آن ها کمتر از مشکلات تحصیلی نیست.

از آن جا که بسیاری از خانواده ها با این مشکل رو به رو هستند، اطلاع رسانی و ارائه آموزش به مردم برای تشخیص و شناسایی این کودکان ضروری است. چنان که یکی از موضوعات اصلی چهارمین همایش بین المللی روان پزشکی کودک و نوجوان که در مشهد در حال برگزاری است، حول این موضوع است. دکتر مهدی تهرانی دوست رئیس این همایش با ارائه مقاله ای درباره تنظیم کلیدی هیجان در اختلال بیش فعالی و نقص توجه، به موضوع هیجان در مبتلایان به این اختلال پرداخت. وی با اشاره به این که فرضیه مطرح شده این است که آیا کنترل هیجان در این کودکان مرتبط با کم توجهی و یا بیش فعالی است، می گوید: این موضوع براساس نظریه بارکلی مطرح شده و اساس آن این است که کودکان مبتلا به ADHD هیجانات لحظه ای دارند.

پاسخ به محرک ها

در واقع یک فرد معمولی قادر است در مقابل یک محرک، هیجان خود را از پاسخی که قرار است بدهد ، منفک کند و پاسخ صحیح، ابراز هیجان صحیح و به موقع داشته باشد. اما در یک کودک مبتلا به ADHD تاخیر در پاسخ نداریم و پاسخ های هیجانی آن ها ادغام شده در پاسخ های رفتاری آن هاست. این کودکان وقتی صحبت می کنند همراه با حالت های هیجانی که آن لحظه تجربه کرده اند، رفتار می کنند، رفتار و هیجانی که مرتبط با آن چه می گویند، نیست. اگر رفتاری هم انجام می دهند قادر به تفکیک آن نیستند و هیجان لحظه را به رفتارشان منتقل می کنند . به همین دلیل گفته می شود بچه های مبتلا به ADHDبه جای این که Responsive باشند، Reactive هستند.

در Reactive فرد نمی تواند پاسخ های خود را متناسب با شرایط تنظیم کند و صرفا به پاسخ می پردازد. اگر کودکی از کنار یک کودک ADHD عبور کند و به او تنه بزند، به جای اندکی تامل برای ابراز واکنش صحیح، همان لحظه با کودک درگیر می شود. کتک کاری می کند، فحش می دهد و به هر نحو ممکن عصبانیت خود را ابراز می کند. گاهی ممکن است گریه کند و پاسخ هیجانی خود را به صورت گریه بروز دهد. یک کودک عادی در مواجهه با چنین شرایطی اندکی تامل می کند، بعد سعی می کند متناسب با شرایط واکنش نشان دهد در واقع قادر است هیجانات خود را تنظیم کند. امری که در کودکان مبتلا به ADHD رخ نمی دهد. براساس نظریه بار کلی بخشی از مغز کودکان مبتلا به ADHA که مربوط به تنظیم هیجانات است، رشد کافی نکرده است و نبود بلوغ در تنظیم هیجانات در آن ها از این امر ناشی می شود.

دکتر تهرانی دوست با اشاره به این که بروز هیجانات فرد در تنظیم خلاصه نمی شود، می گوید: علاوه بر این که در تنظیم هیجان به مداخله نیاز داریم، در بخش شناخت نیز باید به بلوغ رسیده باشیم،به عبارتی در مرحله اول فرد باید بتواند هیجانات را شناسایی کند. می توان این موضوع را با ذکر یک مثال توضیح داد.

تفاوت بیش فعالی با اوتیسم

کودکان مبتلا به اوتیسم در شناخت نشانه های هیجان مشکل دارند، ولی مشکل آن ها در بروز هیجان کمتر و در شناسایی هیجان ها بیشتر است. به عبارتی یک کودک اوتیستیک وقتی چهره عصبانی مادر خود را می بیند، نمی تواند عصبانیت او را بابت رفتارش درک کند بنابراین به رفتارش ادامه می دهد. یا اگر می بیند فردی خوشحال است، نمی تواند خوشحالی او را درک کند بنابراین نمی تواند با او همدلی کند.

بنابراین اشکال در شناخت هیجان مشکل اصلی بچه های اوتیستیک است. درباره کودکان مبتلا به ADHDنیز می توان گفت این کودکان در تنظیم هیجانات خود مشکل دارند آیا در درک هیجان مشکل خاصی ندارند؟

گفته می شود بچه های مبتلا به ADHDدر درک نشانه های هیجانی مشکل دارند و نمی توانند هیجانات را متناسب با آن چه ابراز می شود، درک کنند.

وی از حرکات دست، چهره، تغییرات در position به عنوان نمایه های هیجان یاد می کند و می گوید: ما در عالم خارج امری به عنوان هیجان نمی بینیم ، هیجان منفک از فرد نیست بلکه سرنخ هایی را مشاهده می کنیم که ما را به سمت هیجان سوق می دهد. اگر سرنخ ها را متناسب با موقعیت درک نکنیم، نمی توانیم هیجان مناسبی ابراز کنیم و یا پاسخ مناسب با هیجان داشته باشیم.

نکته ای که مطرح می شود این است که امکان دارد بچه های مبتلا به ADHD برای درک نشانه های هیجانی به بلوغ نرسیده باشند و نتوانند خوشحالی ، ناراحتی یا هر احساس دیگری را از انسان های اطراف درک کنند. آن ها برخلاف بچه های اوتیستیک که درکی از هیجان ندارند، هیجانات را درک می کنند اما نمی توانند رفتارهای خود را متناسب با موقعیت هیجانی تنظیم کنند. گاه ممکن است واکنش افراط و تفریطی نسبت به هیجانات پیرامون خود داشته باشند و به همین دلیل نمی توانند متناسب با نشانه ها و محرک های محیطی واکنش مناسبی نشان دهند.

وی با اشاره به مطالعاتی که در دهه ۹۰ روی بچه های مبتلا به ADHD برای شناسایی درک هیجان در آن ها انجام شد، می گوید: این بچه ها در مقایسه با کودکان گروه کنترل، با دقت کمتری از مشاهده یک سری تصاویر،ابراز هیجان کردند. درمطالعه دیگری مشخص شد، کودکان مبتلا به ADHDتمرکز کمتری بر هیجانات خود دارند و نمی توانند نام هیجانات را به درستی به کار ببرند. محققان هم چنین دریافتند این کودکان نه تنها در درک هیجانات اطراف مشکل دارند بلکه در درک حالت و روحیه خود نیز مشکل دارند؛کودکانی که سابقه خانوادگی ADHD دارند یعنی پدر یا مادریا خواهر و برادر مبتلا به ADHD نیز در درک هیجانات دچار مشکل می شوند.

نتایج مطالعات متعدد نشان می دهد که بچه های ADHD در درک جزئیات اشیا دقت بیشتری دارند و در مقابل در درک هیجانات با مشکل مواجهند. به این ترتیب محققان دریافتند که ممکن است این پدیده جدا از مشکل کم توجهی بچه ها باشد.

نتایج مطالعات نشان می دهد که احتمالا بچه های ADHD علاوه بر این که در تنظیم هیجانات مشکل دارند در درک هیجان و توجه به نشانه های هیجانی هم با مشکل مواجهند. به نظر می رسد این توجه جدای از مشکل «کم توجهی شناختی» آن هاست البته این موضوع هنوز یک فرضیه در دست مطالعه است و به مطالعات جدی نیاز دارد. این امر برای تمام افراد مبتلا به ADHD اعم از کودک، نوجوان وبزرگسال می تواند وجود داشته باشد.