تک فرزندی از دیدگاه اسلام، مردود یا ممدوح؟

سوال
از نظر تعالیم دینی با مسیله تعداد فرزند چگونه برخورد میشود؟ تک فرزندی توصیه شده است یا رد شده است؟ لطفا با بیان مزایا ، معایب و احتمالا روایات و احادیث راهنمایی بفرمایید.

جواب
باسلام. در ادله و متون دینی، تولید مثل و زادآوری، امری پسندیده و ممدوح بوده و نسبت به آن تأکید و ترغیب فراوان، صورت گرفته است. از منظر متون دینی، فرزند شایسته،‌ نعمتی از نعمت‌های الهی و گلی از گل‌های بهشت است.[ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «إن الولد الصالح، ریحانة من ریاحین الجنه» فرزند صالح، گلی ازگل‌های بهشت است. (فروع کافی، ج 6، ص 3،‌ ح 10).] مایه زینت زندگی[سوره کهف، آیه 46] و یار و مددکار انسان[سوره اسراء، آیه 6، سوره نوح، آیه]می‌باشد، یادگار و جانشین پدر و مادر در دنیا و استغفار گویی و اعمال نیک آنان، سبب آمرزش و نیکبختی والدین در حیات اخروی می‌شود. وجود این مقدار تأکید و ترغیب، کافی است تا انگیزه تولیدنسل و داشتن فرزند را در انسان تقویت کند. از سوی دیگر، در روایات متعددی،‌ نسبت به تکثیر اولاد، تأکید و سفارش شده است. پیامبر اکرم(صلوات الله علیه و آله) و امامان(علیهم السلام) مسلمانان را به داشتن فرزندان بیشتر جهت افزایش شمار مسلمانان و قوی شدن آنان در برابر دشمنان تشویق کرده‏اند.( "اکثروا الولد، أکاثر بکم الأمم غداً". وسایل الشیعه، ج 15، ص 96، حدیث ش 8) حتی به برخی که به سبب فقر مالی و نرسیدن به تربیت فرزندان از داشتن فرزند بیشتر خودداری می کردند، توصیه می نمودند که از داشتن فرزند جلوگیری نکنید.
یکی از راویان می گوید: طی نامه‏ای از امام هادی(ع) پرسیدم که مدت پنج سال است که از بچه دار شدن جلوگیری می کنم، چون همسرم بچه (زیاد) را دوست ندارد و می گوید: وضع مالی ما خوب نیست و به خاطر فقر نمیتوانیم به تربیت بچه، آن جوری که شایسته است برسیم، نظر شما چیست؟
حضرت نوشتند: "اطلبِ الولد فانّ اللَّه یرزقهم؛( وسایل الشیعه، ج 15، ص 96، حدیث ش 14) جلوگیری را ترک کن و فرزند دار شو که خداوند رزق و روزی را تأمین می کند". نیز در صحیفه عبدالله بن سنان آمده است که امام صادق(ع) فرمود: مردی نزد رسول خدا(ص) آمد و گفت: ای پیامبر خدا، من دختر عمویی دارم که زیبایی و حسن دین او را می‌پسندم ولی او نازا است. پیامبر (ص) فرمود: با او ازدواج نکن. امام (ع) فرمود: فردای همان روز مردی نزد پیامبر (ص) آمد و همان پرسش را مطرح کرد. پیامبر(ص) فرمود: «تزّوج سوآء ولوداً، فانّی مکاثر بکم الأمم یوم القیامه قال: فقلت لأبی عبدالله(ع) ما السوآء؟ قال: القبیحه.»[15]با زن سواء که فرزند زیاد می‌آورد، ازدواج کن؛ زیرا من در روز قیامت به فراوانی مسلمانان بر دیگر امت‌ها تفاخر می‌کنم، راوی می‌گوید: از امام علیه‌السلام سؤال کردم: سوآء چیست؟ امام (ع) فرمود: زن زشت منظر. و نیز در روایت آمده است که:« ما یمنع المؤمن أن یتّخذ اهلاً لعلّ الله یرزقه نسمه تثقّل الأرض بلا اله الّا الله.» چه چیز مانع آن است که فرد مؤمن، همسر اختیار کند؟ شاید خداوند از این راه فرزندی به او ببخشد که زمین را با گفتن لااله الا الله سنگین نماید. بنابراین از مجموع احادیث گذشته، می‌توان مطلوبیت زیاد نمودن فرزند و تکثیر را استفاده کرد.

داشتن فرزند، موجب آسایش روحی و فکری انسان می گردد و انسان را از دغدغه درونی و افسردگی روحی نجات می دهد. فرزندان در همه حال کمک کار والدین هستند و کسانی که دارای فرزند هستند از کانون خانواده‌ی محکمتری برخوردارند. زیرا پدر و مادر به خاطر تأمین فرزندان بیشتر به کار و تلاش می‌پردازند و کمتر به مشکلات فکر می‌کنند و مشکلات کوچک نمی تواند آنها را متزلزل کند. البته واضح است نمی‌شود برای همه یک دستور را اجرا کرد اگر خانواده شرایطی داشته باشد که به سبب فقر فرهنگی نتواند فرزندان را به درستی تربیت کند و به آموزش و تربیت دینی و اجتماعی آنان بپردازد.فرزند زیاد داشتن اینگونه افراد به خلاف حکمت و هدفی است که اولیای دین، افزایش فرزند را به خاطر آن توصیه می کردند.

در آیات متعددی از قرآن، صریحاً سخن از رازقیت خداوند رفته است و اینکه هیچ جنبنده‌ای نیست، مگر اینکه خداوند رحمن روزی وی را برعهده گرفته و تأمین می‌نماید. از این رو ترس از فقر و ناکافی بودن منابع طبیعی، دلیل موجهی برای تنظیم خانواده و کنترل جمعیت، نیست. خداوند در آیه 6 سوره هود می‌فرماید: «و ما من دابّه فی‌ الارض الّا علی‌ الله رزقها» هیچ جنبنده‌آی در زمین نیست، مگر اینکه روزی او به عهده خداوند است و نیز در آیه 151 سوره انعام می‌فرماید:«و لا تقتلوا اولادکم من املاق، نحن نرزقکم و ایّاهم» و فرزندانتان را از ترس تنگدستی نکشید ما به شما و آن‌ها روزی می‌رسانیم. در آیات فوق، خداوند متعال روزی رساندن به همه انسان‌ها و موجودات را تضمین نموده است و نیز در آیات دیگری گنجایش زمین را برای زندگان و مردگان ضمانت نموده است، در آیه 25 و 26سوره مرسلات می‌فرماید: «ألم نجعل الأرض کفاتاً، أحیاءً و أمواتاً؟ آیا ما به زمین گنجایش فراگیری و حمل زندگان و مردگان را نداده‌ایم؟ بنابراین نباید از ترس محدودیت جغرافیایی و انفجار جمعیت، توالد و تناسل را محدود نمود، چرا که این امر سوء ظن به خداوند متعال است و با آیات قرآن منافات دارد. در آیات دیگری از قرآن، خودداری از ازدواج به خاطر ترس از فقر نکوهش شده است: در آیه 32 از سوره نور می‌فرماید: «و انکحوا الأیامی منکم و الصالحین من عبادکم و امائکم إن یکونوا فقرآء یغنهم الله من فضله والله واسع علیم» «به کسانی که همسر ندارند و نیز به غلامان و کنیزان خود، همسر دهید، اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بی‌نیاز خواهد کرد و خدا گشایشگر داناست.» از این آیه شریفه استفاده می‌شود که نباید از ترس فقر و عیالمند شدن از ازدواج، خودداری نمود، بنابراین تنظیم خانواده و کنترل موالید نیز از ترس فقر، سوء ظن به وعده خداوند و رازقیت اوست و در حدیثی آمده است که پیامبر خدا(ص) فرمود: «زوّجوا أیاماکم، فإن الله یحسن لهم فی اخلاقهم و یوسّع لهم فی ارزاقهم و یزیدهم فی مروّاتهم.»[49]بی‌همسران خود را تزویج نمایید، زیرا خداوند اخلاق آنان را نیکو، روزی آنان را وسیع و به جوانمردی آنان خواهد افزود. بنابراین به طور کلی می‌توان گفت اسلام به فرزند بیشتر توصیه می‌کند و نباید از ترس فقر و نبود امکانات و مشکلات اقتصادی از فرزند دار شدن جلوگیری کرد . به خصوص در کشوری مانند ایران که هر خانواده می‌تواند اولاد صالح که شیعیان واقعی و پیروان راستین اسلام ناب محمدی باشند تربیت کند و از نظر اقتصادی هم کشور ما چنانکه رهبر معظم انقلاب نیز فرمودند ظرفیت کار و سازندگی و قطع وابستگی از استکبار را با نیروی کار بیشتر تا صدو پنجاه میلیون نفر را داراست. اکنون در دنیای اقتصاد هم ثابت شده است که پیشرفت با کشوری است که نیروی کار بیشتر داشته باشد. موفق باشید.