علائم سوء تغذیه در کودکان، اصلا بهش نمیاد
شنیدن اصطلاح سوءتغذیه، بیشتر افراد را یاد تصاویری از ساکنان قاره آفریقا با استخوانهایی بیرونزده و شکمی برجسته میاندازد.
شنیدن اصطلاح سوءتغذیه، بیشتر افراد را یاد تصاویری از ساکنان قاره آفریقا با استخوانهایی بیرونزده و شکمی برجسته میاندازد اما این اختلال حالتهای مختلفی را از لاغری مفرط تا چاقی بیش از حد و حتی ظاهر نرمال در برمیگیرد.
نقطه شروع طلایی برای سالم زیستن، ۱۰۰۰ روز اول زندگی یعنی از شروع بارداری تا پایان 2 سالگی (۲۷۰روز بارداری و ۷۳۰ روز اول عمر) است؛ دورهای که کودکان بیشترین تأثیرپذیری را از محرکهای محیط اطراف خود دارند. به گفته کارشناسان، تغذیه مفید و مؤثر در ۱۰۰۰ روز اول سرنوشتساز است و بهطور مستقیم روی سلامتی در بزرگسالی و پیری تأثیر داشته و برای پیشگیری از مشکلات آینده از جمله چاقی مفرط، دیابت و فشارخون بالا ضروری است. مرگومیر ناشی از بیماری عروق کرونری در سن بزرگسالی با وزن نوزاد متولدشده و تغذیه او در 2 سال اول زندگی ارتباط دارد. این امر نشانگر اهمیت تغذیه سالم مادر و مراقبتهای دوران بارداری، شیردهی و حتی قبل از بارداری است.
به عقیده محققان، در این دوره حیاتی، محیط زیست در معنای تغذیهای اکولوژیکی، روانی عاطفی، اجتماعی، اقتصادی ردپای خود را روی ژنها برجا میگذارد. براساس منابع علمی، خانوادهها باید روی کودکی فرزندشان سرمایهگذاری کنند و بدانند که کودکی بیشترین تأثیرات را در روند رشد یک فرد دارد. یکی از مهمترین سرمایهگذاریها در این زمینه تغذیه کودک است که اگر به درستی انجام شود، منجر به رشد مناسب جسمی و هوشی او میشود اما در غیر اینصورت، رشد کودک همراه با سوءتغذیه خواهد بود و نه تنها از لحاظ جسمی بلکه از نظر بهره هوشی نیز با مشکلاتی روبرو میشود.
مسؤولان وزارت تعاون، کار ورفاه اجتماعی سال گذشته از کاهش میزان کودکان دارای سوءتغذیه در ایران خبر دادند. به گفته آنها در سال ۱۹۹۰، پنج درصد کودکان ایران دچار سوءتغذیه بودند که این شاخص در سال ۲۰۱۴ به سه درصد رسید. همچنین شاخص کوتاهقدی از ۲۶ درصد به ۷ درصد رسیده است. در شاخص مرگومیر کودکان کمتر از پنج سال نیز از پنج به 1.7 درصد رسیدهایم که قابل قبول است. طبق آمار ۱۵۰ هزار کودک دچار سوءتغذیه در کشور وجود دارد که ۶۰ هزار نفر تحت پوشش هستند و ۹۰ هزار نفر تحت پوشش قرار ندارند.
با وجود آمارهای رو به بهبودی که مسؤولان مطرح میکنند، هنوز سوءتغذیه در کشور وجود دارد و حتی خود را به شکل چاقی کودکان نشان میدهد.
سوءتغذیه چیست؟
سوء تغذیه اصطلاحی برای بیان حالت کسی است که رژیم غذایی نامتعادلی داشته. کسی که سوءتغذیه دارد، ممکن است غذای خیلی کم یا خیلی زیادی مصرف کند؛ در هر دو صورت، در رژیم غذایی او، یک یا چند ماده مغذی وجود ندارد. سوءتغذیه هنگامی رخ میدهد که بدن غذای کافی که برای رشد و سالم بودن نیاز دارد، دریافت نکند. این موضوع زمانی رخ میدهد که فرد غذای کافی نخورد یا غذایی را که برای سلامت و رشد وی ضروری است، مصرف نکند. علاوه بر آن برخی افراد ممکن است به دلیل ابتلا به بعضی اختلالات سوءجذب رودهای، قادر به جذب مواد مغذی از غذاهایی که دریافت میکنند، نباشند و به همین دلیل دچار سوءتغذیه شوند.
چاقی و سوءتغذیه
در حال حاضر مشکل چاقی و اضافه وزن بین گروه کودکان و نوجوانان نیز در حال ازدیاد است که بهشدت سلامت نسل آینده را تهدید میکند. شیوع چاقی و اضافه وزن در کودکی به این مفهوم است که کودکان چاق امروز در سنین جوانتری نسبت به نسل پیشین خود گرفتار عوارض اضافه وزن و چاقی میشوند. بر این اساس، آنها نمیتوانند مهرههای کارآمدی برای جامعه خود باشند و در نهایت سبب کاهش بهرهوری و افت شاخصهای توسعه جوامع خود خواهند شد.
به گفته متخصصان، سیری به مفهوم دریافت کافی غذا، زمانی حاصل میشود که ما علاوه بر انرژی، انواع مواد اصلی مورد نیاز فعالیتها و واکنشهای حیاتی سلولهای بدن را نیز دریافت کنیم. بهعبارت دیگر «سیری شکم» الزاماً با «سیری سلولی» یکسان نیست زیرا ممکن است فردی به لحاظ حجم و کالری غذای مصرفی سیری شکم و دستگاه گوارش را تجربه کند؛ درحالیکه به علت فقدان مواد لازم هنوز به مرز سیری سلولی نرسیده باشد. راهحل خروج از این مشکل، رعایت یک الگوی تغذیهای صحیح مبتنی بر هرم غذایی و حتیالامکان، پرهیز از غذاهای پرانرژی و فرآوری شده است.
فقدان آگاهی در مورد نیازهای بدن
با وجود اینکه بسیاری از افراد سوءتغذیه را به معنای نرسیدن مواد غذایی به بدن فرد میدانند و تصور میکنند دلیل آن مشکلات مالی است اما به گفته متخصصان میبینیم که افراد زیادی که دارای درآمد هستند به دلیل سبک زندگی غلط و نوع خوراکیهایی که مصرف میکنند، دچار سوءتغذیه میشوند. براساس مطالعات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مطالعات بینالمللی، میزان فقر خوراکی در ایران بسیار پایین است. فقر خوراکی یعنی فردی کل درآمدش را به خرید خوراک اختصاص دهد و نتواند نیازش را تأمین کند. بنابراین آگاهی از نیازهای بدن هر فرد در سنین مختلف و اینکه چه غذایی با چه حجمی و با چه نوع طبخی برای او لازم است، یکی از مهمترین نکات در بهبود وضعیت سوءتغذیه است. البته در این مسیر انجام مشاوره با یک کارشناس تغذیه بسیار کمککننده خواهد بود.
علایم سوءتغذیه چیست؟
برخی اوقات، کودک مبتلا به سوءتغذیه، ممکن است طبیعی و سالم به نظر آید. به همین دلیل است که بردن آنها پیش پزشک برای معاینه حائز اهمیت است. با این وجود سوءتغذیه در کودکان همراه با علایمی است:
۱. خستگی و بیحالی؛
2. مشکل در توجه کردن و کاهش تمرکز؛
۳. شکم برآمده همراه با تحلیل رفتن ماهیچهها؛
4. پوست خشک و رنگ پریده؛
۵. چاقی یا لاغری و کوتاه قد بودن بر اساس سن؛
6. تغییر رنگ و ریزش موها؛
۷. ضعف در بینایی؛
8. اختلال در شنوایی.
اقدامات دستگاهها برای رفع سوءتغذیه
وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی دو ارگان مهم در امر کاهش سوءتغذیه در کشور هستند. وزارت بهداشت مسؤولیت سلامت غذایی را برعهده دارد و بهزیستی نیز عموماً به مشکلات تغذیهای مناطق محروم میپردازد. در ادامه برخی از فعالیتهای این دو نهاد را بهمنظور کنترل سوءتغذیه کودکان در کشور بررسی میکنیم.
وزارت بهداشت
این وزارتخانه اقدامات کلی تغذیهای مانند توجه به سلامت مواد غذایی، معرفی مواد غذایی مضر، حذف این محصولات از بازار مصرفی تا جایی که امکان دارد و ارائه هشدارهای لازم در مورد مصرف اینگونه مواد غذایی به مردم را در دستور کار خود دارد اما در کنار آن به تغذیه و سوءتغذیه کودکان هم توجه ویژهای دارد. بهطور مثال نمودار رشدی برای هر کودک به والدینش داده میشود و در هر مرحله مراجعه به پزشک متخصص یا خانه سلامت، وضعیت رشدی کودک بررسی میشود و در صورت مشاهده اختلال، توصیهها به والدین ارائه میشود.
سوءتغذیه کودکان در مناطق کمبرخوردار
زهرا عبداللهی، مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی چندی پیش اعلام کرد که اکنون حدود ۲۰ درصد کودکان زیر ۲ سال ایرانی اضافه وزن دارند. از طرفی استانهای محروم و کمبرخوردار، از لحاظ امنیت غذایی مشکلات بیشتری دارند. در استانهای جنوبی این مشکلات بیشتر است. وزارت بهداشت نیز در استانهای کمبرخوردار، در راستای رفع کمبودهای تغذیهای، با یک برنامه عملیاتی و بین بخشی که درقالب سند ملی تغذیه و امنیت غذایی که به تصویب شورای عالی سلامت و امنیت غذایی رسیده، برنامههای خاصی را در نظر گرفته است. در این مناطق، بحث توانمندسازی جوامع محلی و درآمدزایی در نظر گرفته شده است تا خانواده بتواند غذای خود را تأمین کند. همچنین برنامههای مکملیاری و شناسایی خانوارها و زنان و کودکان دچار سوء تغذیه نیز بخش دیگری از این برنامههای در حال اجرا است. بخش بهداشت در این مناطق به ارائه خدمات آموزشی و مشاورهای و بهداشتی - درمانی میپردازد. همچنین بعد از شناسایی گروههای دچار سوءتغذیه، به سازمانهای حمایتی مثل بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) برای دریافت سبدغذایی رایگان معرفی میشوند.
پوشش خدمات بهداشتی - درمانی و مراقبتهای تغذیهای در استانهای کمبرخوردار به گفته او یکی از اهداف در نظر گرفته شده در استانهای کمبرخوردار، افزایش پوشش خدمات بهداشتی - درمانی و مراقبتهای تغذیهای به مردم تحت پوشش شبکه بهداشت و درمان است. همچنین قرار است با محوریت استانداری، جهاد کشاورزی و بخشهای درگیر در زنجیره تولید و تأمین غذا، برنامهای عملیاتی و مدون طراحی شود تا در بازه زمانی پنج ساله برای بهبود امنیت غذایی این استانها به اجرا درآید.
اسفندماه سال ۹۵ نیز وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تمام بیمارستانها برای پذیرش رایگان کودکان کار و خانواده های آنان دستور داد. به گفته او اکثر این کودکان دچار سوءتغذیه و آسیبهای اجتماعی هستند.
ارائه یک وعده غذای گرم توسط بهزیستی
چند سالی است بهزیستی طرحی بهعنوان ارائه یک وعده غذای گرم به کودکان روستاهای محروم کشور دارد. آبانماه سال 95 حبیبالله مسعودیفرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور از تخصیص 50 میلیارد تومان اعتبار به منظور ارائه یک وعده غذای گرم برای کودکان حاضر در روستامهدهای استان های محروم خبرداد.
به گفته او این مبلغ بهصورت ماهیانه به استانها پرداخت خواهد شد و هفت استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان طبق دستورالعمل سازمان بهزیستی در طرح یک وعده غذای گرم، تحت پوشش صد درصدی طرح یک وعده غذای گرم قرار دارند. طرح یک وعده غذای گرم با هدف تأمین امنیت غذایی کودکان در دستور کار قرار گرفت تا با ارائه یک وعده غذای گرم به کودکان مناطق محروم تا حدودی از مشکلات تغذیهای آنها کاسته شود. ۲۰۰ هزار کودک در این طرح حضور دارند و قرار است بهزیستی این طرح را در سال ۹۶ نیز در تمام مناطق محروم کشور و روستاها به اجرا در آورد.
نقطه شروع طلایی برای سالم زیستن، ۱۰۰۰ روز اول زندگی یعنی از شروع بارداری تا پایان 2 سالگی (۲۷۰روز بارداری و ۷۳۰ روز اول عمر) است؛ دورهای که کودکان بیشترین تأثیرپذیری را از محرکهای محیط اطراف خود دارند. به گفته کارشناسان، تغذیه مفید و مؤثر در ۱۰۰۰ روز اول سرنوشتساز است و بهطور مستقیم روی سلامتی در بزرگسالی و پیری تأثیر داشته و برای پیشگیری از مشکلات آینده از جمله چاقی مفرط، دیابت و فشارخون بالا ضروری است. مرگومیر ناشی از بیماری عروق کرونری در سن بزرگسالی با وزن نوزاد متولدشده و تغذیه او در 2 سال اول زندگی ارتباط دارد. این امر نشانگر اهمیت تغذیه سالم مادر و مراقبتهای دوران بارداری، شیردهی و حتی قبل از بارداری است.
به عقیده محققان، در این دوره حیاتی، محیط زیست در معنای تغذیهای اکولوژیکی، روانی عاطفی، اجتماعی، اقتصادی ردپای خود را روی ژنها برجا میگذارد. براساس منابع علمی، خانوادهها باید روی کودکی فرزندشان سرمایهگذاری کنند و بدانند که کودکی بیشترین تأثیرات را در روند رشد یک فرد دارد. یکی از مهمترین سرمایهگذاریها در این زمینه تغذیه کودک است که اگر به درستی انجام شود، منجر به رشد مناسب جسمی و هوشی او میشود اما در غیر اینصورت، رشد کودک همراه با سوءتغذیه خواهد بود و نه تنها از لحاظ جسمی بلکه از نظر بهره هوشی نیز با مشکلاتی روبرو میشود.
مسؤولان وزارت تعاون، کار ورفاه اجتماعی سال گذشته از کاهش میزان کودکان دارای سوءتغذیه در ایران خبر دادند. به گفته آنها در سال ۱۹۹۰، پنج درصد کودکان ایران دچار سوءتغذیه بودند که این شاخص در سال ۲۰۱۴ به سه درصد رسید. همچنین شاخص کوتاهقدی از ۲۶ درصد به ۷ درصد رسیده است. در شاخص مرگومیر کودکان کمتر از پنج سال نیز از پنج به 1.7 درصد رسیدهایم که قابل قبول است. طبق آمار ۱۵۰ هزار کودک دچار سوءتغذیه در کشور وجود دارد که ۶۰ هزار نفر تحت پوشش هستند و ۹۰ هزار نفر تحت پوشش قرار ندارند.
با وجود آمارهای رو به بهبودی که مسؤولان مطرح میکنند، هنوز سوءتغذیه در کشور وجود دارد و حتی خود را به شکل چاقی کودکان نشان میدهد.
سوءتغذیه چیست؟
سوء تغذیه اصطلاحی برای بیان حالت کسی است که رژیم غذایی نامتعادلی داشته. کسی که سوءتغذیه دارد، ممکن است غذای خیلی کم یا خیلی زیادی مصرف کند؛ در هر دو صورت، در رژیم غذایی او، یک یا چند ماده مغذی وجود ندارد. سوءتغذیه هنگامی رخ میدهد که بدن غذای کافی که برای رشد و سالم بودن نیاز دارد، دریافت نکند. این موضوع زمانی رخ میدهد که فرد غذای کافی نخورد یا غذایی را که برای سلامت و رشد وی ضروری است، مصرف نکند. علاوه بر آن برخی افراد ممکن است به دلیل ابتلا به بعضی اختلالات سوءجذب رودهای، قادر به جذب مواد مغذی از غذاهایی که دریافت میکنند، نباشند و به همین دلیل دچار سوءتغذیه شوند.
چاقی و سوءتغذیه
در حال حاضر مشکل چاقی و اضافه وزن بین گروه کودکان و نوجوانان نیز در حال ازدیاد است که بهشدت سلامت نسل آینده را تهدید میکند. شیوع چاقی و اضافه وزن در کودکی به این مفهوم است که کودکان چاق امروز در سنین جوانتری نسبت به نسل پیشین خود گرفتار عوارض اضافه وزن و چاقی میشوند. بر این اساس، آنها نمیتوانند مهرههای کارآمدی برای جامعه خود باشند و در نهایت سبب کاهش بهرهوری و افت شاخصهای توسعه جوامع خود خواهند شد.
به گفته متخصصان، سیری به مفهوم دریافت کافی غذا، زمانی حاصل میشود که ما علاوه بر انرژی، انواع مواد اصلی مورد نیاز فعالیتها و واکنشهای حیاتی سلولهای بدن را نیز دریافت کنیم. بهعبارت دیگر «سیری شکم» الزاماً با «سیری سلولی» یکسان نیست زیرا ممکن است فردی به لحاظ حجم و کالری غذای مصرفی سیری شکم و دستگاه گوارش را تجربه کند؛ درحالیکه به علت فقدان مواد لازم هنوز به مرز سیری سلولی نرسیده باشد. راهحل خروج از این مشکل، رعایت یک الگوی تغذیهای صحیح مبتنی بر هرم غذایی و حتیالامکان، پرهیز از غذاهای پرانرژی و فرآوری شده است.
فقدان آگاهی در مورد نیازهای بدن
با وجود اینکه بسیاری از افراد سوءتغذیه را به معنای نرسیدن مواد غذایی به بدن فرد میدانند و تصور میکنند دلیل آن مشکلات مالی است اما به گفته متخصصان میبینیم که افراد زیادی که دارای درآمد هستند به دلیل سبک زندگی غلط و نوع خوراکیهایی که مصرف میکنند، دچار سوءتغذیه میشوند. براساس مطالعات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مطالعات بینالمللی، میزان فقر خوراکی در ایران بسیار پایین است. فقر خوراکی یعنی فردی کل درآمدش را به خرید خوراک اختصاص دهد و نتواند نیازش را تأمین کند. بنابراین آگاهی از نیازهای بدن هر فرد در سنین مختلف و اینکه چه غذایی با چه حجمی و با چه نوع طبخی برای او لازم است، یکی از مهمترین نکات در بهبود وضعیت سوءتغذیه است. البته در این مسیر انجام مشاوره با یک کارشناس تغذیه بسیار کمککننده خواهد بود.
علایم سوءتغذیه چیست؟
برخی اوقات، کودک مبتلا به سوءتغذیه، ممکن است طبیعی و سالم به نظر آید. به همین دلیل است که بردن آنها پیش پزشک برای معاینه حائز اهمیت است. با این وجود سوءتغذیه در کودکان همراه با علایمی است:
۱. خستگی و بیحالی؛
2. مشکل در توجه کردن و کاهش تمرکز؛
۳. شکم برآمده همراه با تحلیل رفتن ماهیچهها؛
4. پوست خشک و رنگ پریده؛
۵. چاقی یا لاغری و کوتاه قد بودن بر اساس سن؛
6. تغییر رنگ و ریزش موها؛
۷. ضعف در بینایی؛
8. اختلال در شنوایی.
اقدامات دستگاهها برای رفع سوءتغذیه
وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی دو ارگان مهم در امر کاهش سوءتغذیه در کشور هستند. وزارت بهداشت مسؤولیت سلامت غذایی را برعهده دارد و بهزیستی نیز عموماً به مشکلات تغذیهای مناطق محروم میپردازد. در ادامه برخی از فعالیتهای این دو نهاد را بهمنظور کنترل سوءتغذیه کودکان در کشور بررسی میکنیم.
وزارت بهداشت
این وزارتخانه اقدامات کلی تغذیهای مانند توجه به سلامت مواد غذایی، معرفی مواد غذایی مضر، حذف این محصولات از بازار مصرفی تا جایی که امکان دارد و ارائه هشدارهای لازم در مورد مصرف اینگونه مواد غذایی به مردم را در دستور کار خود دارد اما در کنار آن به تغذیه و سوءتغذیه کودکان هم توجه ویژهای دارد. بهطور مثال نمودار رشدی برای هر کودک به والدینش داده میشود و در هر مرحله مراجعه به پزشک متخصص یا خانه سلامت، وضعیت رشدی کودک بررسی میشود و در صورت مشاهده اختلال، توصیهها به والدین ارائه میشود.
سوءتغذیه کودکان در مناطق کمبرخوردار
زهرا عبداللهی، مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی چندی پیش اعلام کرد که اکنون حدود ۲۰ درصد کودکان زیر ۲ سال ایرانی اضافه وزن دارند. از طرفی استانهای محروم و کمبرخوردار، از لحاظ امنیت غذایی مشکلات بیشتری دارند. در استانهای جنوبی این مشکلات بیشتر است. وزارت بهداشت نیز در استانهای کمبرخوردار، در راستای رفع کمبودهای تغذیهای، با یک برنامه عملیاتی و بین بخشی که درقالب سند ملی تغذیه و امنیت غذایی که به تصویب شورای عالی سلامت و امنیت غذایی رسیده، برنامههای خاصی را در نظر گرفته است. در این مناطق، بحث توانمندسازی جوامع محلی و درآمدزایی در نظر گرفته شده است تا خانواده بتواند غذای خود را تأمین کند. همچنین برنامههای مکملیاری و شناسایی خانوارها و زنان و کودکان دچار سوء تغذیه نیز بخش دیگری از این برنامههای در حال اجرا است. بخش بهداشت در این مناطق به ارائه خدمات آموزشی و مشاورهای و بهداشتی - درمانی میپردازد. همچنین بعد از شناسایی گروههای دچار سوءتغذیه، به سازمانهای حمایتی مثل بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) برای دریافت سبدغذایی رایگان معرفی میشوند.
پوشش خدمات بهداشتی - درمانی و مراقبتهای تغذیهای در استانهای کمبرخوردار به گفته او یکی از اهداف در نظر گرفته شده در استانهای کمبرخوردار، افزایش پوشش خدمات بهداشتی - درمانی و مراقبتهای تغذیهای به مردم تحت پوشش شبکه بهداشت و درمان است. همچنین قرار است با محوریت استانداری، جهاد کشاورزی و بخشهای درگیر در زنجیره تولید و تأمین غذا، برنامهای عملیاتی و مدون طراحی شود تا در بازه زمانی پنج ساله برای بهبود امنیت غذایی این استانها به اجرا درآید.
اسفندماه سال ۹۵ نیز وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تمام بیمارستانها برای پذیرش رایگان کودکان کار و خانواده های آنان دستور داد. به گفته او اکثر این کودکان دچار سوءتغذیه و آسیبهای اجتماعی هستند.
ارائه یک وعده غذای گرم توسط بهزیستی
چند سالی است بهزیستی طرحی بهعنوان ارائه یک وعده غذای گرم به کودکان روستاهای محروم کشور دارد. آبانماه سال 95 حبیبالله مسعودیفرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور از تخصیص 50 میلیارد تومان اعتبار به منظور ارائه یک وعده غذای گرم برای کودکان حاضر در روستامهدهای استان های محروم خبرداد.
به گفته او این مبلغ بهصورت ماهیانه به استانها پرداخت خواهد شد و هفت استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، بوشهر، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان طبق دستورالعمل سازمان بهزیستی در طرح یک وعده غذای گرم، تحت پوشش صد درصدی طرح یک وعده غذای گرم قرار دارند. طرح یک وعده غذای گرم با هدف تأمین امنیت غذایی کودکان در دستور کار قرار گرفت تا با ارائه یک وعده غذای گرم به کودکان مناطق محروم تا حدودی از مشکلات تغذیهای آنها کاسته شود. ۲۰۰ هزار کودک در این طرح حضور دارند و قرار است بهزیستی این طرح را در سال ۹۶ نیز در تمام مناطق محروم کشور و روستاها به اجرا در آورد.
منبع:
مهرخانه
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼