مراقبت از دندان کودک، نکات بهداشتی

نخستین دندان کودک درواقع در ماه چهارم دوران جنینی یعنی در رحم مادر شکل می گیرد بنابراین بهداشت دندان باید خیلی زود یعنی از زمان بارداری مادر آغاز گردد پس مادر باید تغذیه صحیح داشته باشد و غذای سالم و کافی بخورد و به قدر کافی کلیسم، فسفر و دیگر مواد معدنی لازم را به بدن خود برساند که در ساختمان استخوانها و دندانهای جنین مورد لزوم است و همچنین لازم است که به حد کافی ویتامین، به ویژه ویتامینcوD مصرف نماید تا نخستین دندانهای کودک وی قوی و سالم باشند. گاهی بانوان، در دوران بارداری دچار تورم لثه می شوند که به اصطلاح تورم لثه بارداری نامیده می شود که ناشی از تغییرات «هورمونی » است. بهداشت کافی توام با تمیز نگاهداشتن دهان و مسواک نمودن دندانها از این عارضه جلوگیری می کند. پس از تولد کودک، نباید از بهداشت دهان کودک غافل بود و پیش از درآمدن نخستین دندانها نیز باید به این امر مهم توجه نمود. درست است که مسواک کردن را باید پس از دندان درآوردن کودک انجام داد، ولی با یک پارچه تمیز و یا تنزیب می توان باکتریها و پلاک ها را از زبان و لثه وی زدود. اگر از دندانهای کودکان مراقبت نشود و به حال خود رها گردند، دچار پوسیدگی خواهند شد بنابراین مراقبت از دندانها را هرچه زودتر و از ابتدای کودکی باید به فرزندان خود بیاموزیم تا در بزرگسالی کمتر دچار پوسیدگی و دیگر عوارض دندانی شوند. در این نوشتار راهنمائیهای کوتاهی در این مورد ارائه می دهیم:

۱- تغذیه کودکان باید درست باشد عادت دادن کودکان به خوردن شیر، آب میوه و مایعات شیرین درحالت خوابیده منجر به پوسیدگی دندانها در شیرخوارگی می شود زیرا مقداری از مایع بطری، در دهان باقی می ماند و در اطراف دندانها جمع شده و با تشکیل آسید در طول زمان، موجب خرابی مینای دندان و نهایتا تمامی دندان می گردد. اگر کودک عادت به خوابیدن، با بطری در دهان دارد بهتر است بطری را با آب پر کرد.

۲ - پس از هر غذا دهان کودک را تمیز کنید پس از هر غذا دهان کودک را با یک پارچه تمیز یا تنزیب پاک کنید که بدینوسیله تکه های باقیمانده غذا که باعث پوسیدگی دندان می شوند، از دهان کودک خارج گردند و در اثر این امر، کودک از همان اوان کودکی یاد می گیرید که پاک کردن دهان یک امر عادی و ضروری است و پس از آنکه دندان درآورد، بدون مقاومت به پاک کردن دهان و دندان تن درخواهد داد.

۳ - مقدار بسیار کم خمیر دندان بکار ببرید پس از آنکه دو سه دندان نخستین در آمدند مقدار کمی خمیردندان دارای «فلوراید» را که بیش از یک لپه نباشد، به یک پارچه یا مسواک آغشته کنید و دندان کودک را تمیز نمائید. این کار علاوه بر اینکه دندان راتمیز می کند، آن را خیلی زود با فلوراید موضعی مواجه می نماید.

۴ - در پایان نخستین سال تولد کودک را نزدیک دندان پزشک که با کودکان صمیمانه رفتار می کند، ببرید. کودک شما ممکن است هیچ گونه کرم خوردگی دندان نداشته باشد که باعث نگرانی شود اما دندان پزشک می تواند نخستین نشانه های حفره های بسیار ریز پوسیدگی را که در اثر خوردن شیر یا مکیدن انگشت به وجود می آیند، ببیند. البته در این سن به ندرت نیاز به «رادیوگرافی » و درمان پیدا می شود. به هر حال باید به دندان پزشکی مراجعه نمائید که به کودکان مهربان بوده و رفتاری مناسب داشته باشد. او باید با زبان کودکی با کودک حرف بزند به ویژه اینکه در «ویزیت » نخست بسیار مهم است که کودک نترسد. موقع معاینه، کودک باید درحال آرامش باشد. معاینه کودک در این سن بهتر است در پیش از ظهر و در ساعات اول روز باشد چه دراین موقع کودک خسته و بدخلق نیست.

۵ - وقتی که کودک شروع به راه رفتن کرد باید معاینات به طور مرتب انجام گیرند. پس از معاینه نخستین که در ۷۱یک سالگی انجام گرفت هر شش ماه یکبار کودک را پیش دندان پزشک ببرید تا هم دندانها را، برای وجود حفره، و هم لثه ها رامعاینه کند واگر لازم بود، رادیوگرافی هم بکند ولی اصولا تا سن بلوغ (۱۲ تا ۱۴ سالگی) نیاز به رادیوگرافی تمام دندانها، برای مقایسه بعدی نیست. بین سالهای ۷ تا۹ معاینه دندان حائز اهمیت است چه اگر دندانها رشد ناهنجار داشته باشند می توان آنها را اصلاح کرد تا وضع نامطلوب و ظاهر زشت ایجاد نشود. در سالهای بعد باید دقت بیشتری به عمل آید و مواظبت بیشتری از دندانها بشود. مطلبی که لازم به یادآوری است این است که نباید تصور کرد چون دندانها شیری هستند و دائمی نمی باشند، عدم مواظبت می تواند مجاز باشد.

۶- به کودک بیاموزید که دندانهای خود را مسواک بکند. اگر کودک نتواند ماهرانه مسواک بزند، ناراحت نشوید چه هنوز حرکات کودک به خوبی هماهنگ نیستند پس هر طور که مسواک کند خوبست و قابل قبول. تا موقعی که مطمئن شوید که وی می تواند به خوبی مسواک کند به او کمک نمائید تا دندانهای خود را بشوید. تا حدود شش سالگی دندانهای او را دست کم موقع خواب، با مسواک بشوئید.

۷- بین دندانهای کودک را با نخ ویژه دندان که اصطلاحا «فلاس » می نامند تمیز کنید: وقتی که کودک دو دندان نزدیک بهم دارد، دست کم روزی یکبار لای دندانهای او را با نخ تمیز کنید. این نوع دندانها معمولا در دو سالگی به وجود می آیند. اگر کودک از تمیز کردن لای دندانهای خود جلوگیری کند وی راناگزیر نکنید ولی به هر صورت بهتر است با محبت و نوازش او را به این کار راضی نمائید. اگر موقع تمیز کردن لای دندانها با نخ، از لثه خون بیاید و یا لثه حساس شود بدانید که بیش از حد لازم فشار داده اید. اگر این حساسیت و خونریزی ادامه یابد با دندان پزشک مشورت نمائید.

۸ - بین غذاهای اصلی تنقلات نامناسب دراختیار کودک نگذارید. بین غذاهای اصلی، تنقلات کودک را به مواد خوراکی مقوی که کمتر باعث کرم خوردگی دندان می شوند، محدود کنید و آنها عبارتند از میوه تازه، آب میوه، گوشت، سبزی ها، شیرکم چربی و پنیر از مواد شیرین به ویژه قند آب و قند آبی که مقدار جزئی آب میوه دارد بپرهیزید. عسل تا یک سالگی برای کودک مناسب نیست. از دادن موادی مانند نان روغنی، چیپس سیب زمینی، بیسکویت، نان، کشمش، ذرت بو داده و پفک نمکی به کودک خودداری کنید. هرچند بعضی از این مواد مغذی هستند اما به دندانها می چسبند و باکتری جذب و جمع می کنند و در نتیجه باعث ایجاد حفره دندانی می گردند.

۹ - پس از هر «دوز» دارو و دندانهای کودک را مسواک کنید درست است، داروئی را که به شکل شربت شیرین است، کودک به راحتی می خورد ولی شربت شیرین می تواند به مینای ظریف دندان کودک آسیب برساند امروزه برای خوش طعم کردن داروها به جای مواد قندی، بیشتر از شیرین کننده های غیر قندی مانند «ساکارین » استفاده می شود که آسیبی به مینای دندانها نمی رساند.

۱۰ - وقتی که کودک بزرگتر شد یعنی وقتی کودک در حدود هفت سال دارد باید بتواند خود لای دندانه ا را با نخ تمیز کند. البته باید چند بار مواظب بود تا وی بتواند به خوبی این کار را انجام دهد و پس از آن باید هر شب پیش از خواب به این کار اقدام نماید.

۱۱ - اگر آب شهر دارای «فلوراید» کافی نباشد (که نیست) بهتر است کودک، بزرگترها نیز، با خیر دندان «فلوراید» دار دندانهای خود را مسواک و سپس با نخ لای آنها را تمیز نماید. به هرحال باید بگذارید که کودک شستن دندانها و تمیز کردن لای آنها را با «فلاس » از زمانی بیاموزد که تاثیرپذیر ست یعنی تصور نکنند که تمیز کردن دندان نوعی اعمال شکنجه از طرف والدین است. کودکان کوچک به دهان خود توجه دارند چه آنان می دانند که غذا را از راه دهان می خورند و از این راه لذت می برند واز همان اوان کودکی دهان خود را می شناسند واز این عضو رضایت دارند بنابراین اگر بهداشت دهان زودتر و به ملایمت آغاز گردد مساله ای پیش نخواهد آمد. همانطوری که یادآوری شد وقتی که کودک هنوز کوچک است این شما هستید که باید لثه و جوانه های دندانهای او را تمیز نگاهدارید. وقتی که آنان راه رفتن و به اصطلاح «تاتی » کردن را آغاز نمودند می توانید این کار را به عهده بگیرید. چند مثال از طرز برخورد با کودک برای تمیز کردن دهان و دندانهای وی را یادآوری می کنم تا اینکه آنان بتوانند به خوبی مواظب بهداشت دهان خود باشند و به این کار با نظر مثبت بنگرند به طوری که در تمام طول عمر، مراقبت از دندان برای آنان عادی شود:

الف: باید مزه خمیردندان ملایم و خوش آیند باشد اگر کودک از عطر خمیر دندان شما ناراحت می شود حمل بر سرکشی وی نکنید چه کودکان به بوها و مزه های تند بسیار حساس هستند. پس بکوشید تا خمیر دندانی که بوی تند نداشته باشد، تهیه نمائید. اما به این نکته نیز توجه نمائید اگر مزه خمیردندان خوش آیند باشد، ممکن است کودک، دور از چشم شما، همه آن را بخورد بنابراین مواظب طرز مصرف آن نیز باشید و خمیر دندان را هم در جائی دور از دسترس کودک قرار دهید.

ب: موقع خرید بگذارید کودک خودش مسواک و خمیر دندان را برگزیند. البته در صورت لزوم باید وی را راهنمائی کرد اگر روی قوطی مسواک شکل های مورد علاقه کودک مانند قهرمانان فیلم های کارتون باشد بچه با رغبت تمام آن را نتخاب می کند.

ج: بکوشید تا کودک احساس کند که مانند بزرگسالان مسواک می کند برای این کار بهتر است وی روی چهارپایه بایستد و مانند بزرگترها جلو آینه دستشوئی، دندانهای خود را مسواک نماید. یک لیوان به وی اختصاص دهید که هربار آن را با آب پر کند تا دهان خود را با آن بشوید و مضمضه کند.

ح: بگذارید کودک به راحتی و به آرامی دندانهای خود را تمیز نماید برای خوب مسواک کردن دندان در حدود سه دقیقه وقت لازم است. در اوائل ممکن است تحمل این مدت زمان برای کودک سخت باشد بنابراین باید وی را تشویق کرد که به تدریج بتواند با حوصله دندان خود را تمیز نماید.

خ: برای تمیز کردن دندانها به کودک کمک کنید وقتی که کودک هنوز یاد می گیرد که دندان خود را چگونه بشوید، شما دندان او را دست کم شب ها پیش از خواب بشوئید و با نخ لای دندانهای وی را تمیز کنید و این کار را تا وقتی انجام دهید که کودک شما به حد کافی بزرگ شود تا خود قادر به انجام آن باشد به طوری که هر روز دو بار دندان خود را بشوید (این کار در حدود شش سالگی مطلوب است) در این صورت مطمئن خواهید شد که دندان کودک شما تمیز شده است. دائما مواظب مسواک کودک نباشید چه بعضی از آنان از این کار خوششان نمی آید ولی ضمن توصیه مراقبت گاه به گاه مانعی ندارد. گاهی پس از تمیز کردن دندان به کودک خود جایزه بدهید ولی وی نباید چنین تصور کند که این یک رشوه است.

د: نمونه خوبی برای کودک باشید اگر شما به طور مرتب دندانهای خود را مسواک کنید و کودک را نیز وادارید که او نیز به طور منظم این کار را انجام دهد، در این صورت نمونه و سرمشق خوبی برای وی خواهید شد. اگر شما در شستن دندان دقیق نباشید چه بسا که کودک و نوجوان نیز در این کار دقت به خرج ندهد. به علاوه چون کودک سعی در همانندسازی با والدین دارد و مواظب شماست، برای خود شما هم سودمند است چه ناچار خواهید شد تا دندانهای خود را به خوبی بشوئید و این امر در سلامت دندانهای شما مؤثر است.

ذ: مسواک کردن نباید به عنوان تنبیه تلقی شود مثلا نگوئید اگر شیرینی یا شوکولات بخورید «باید» دندان خود را مسواک کنید که مبادا کودک چنان تصور کند که شستن دندان نوعی تنبیه در برابر کار بد است، بلکه باید وی را قانع کنید که پس از خوردن شیرینی شستن دهان و دندان برای تندرستی وی خوبست. باید به کودک و نوجوان به زبان خودشان و به اندازه فهم آنان مطلب را یادآوری کرد مثلا گفت مسواک کردن دندان دوبار در روز و هر بار بیش از سه دقیقه وقت شما را نمی گیرد اما در عوض یک پرده زردرنگ زشت از روی دندانهای شما برداشته می شود و اگر این پلاکها به حال خود رها شوند سفت شده و به دندان درد تبدیل می شوند که از بین بردن آن دشوار می گردد که بعدها باعث حفره دندانی یا به اصطلاح پوسیدگی دندان، بیماری لثه و بالاخره از بین رفتن دندان و زشتی شما می شود. از همه بدتر ممکن است دهان شما بوی بد بدهد.

ر: گاهی شستن دندان را مثل بازی تلقی کنید بدین معنی وقتی که شما دندان کودک را می شوئید بگذارید وی نیز دندان شما را مسواک بزند. وقتی که برای درمان دندان خود پیش دندان پزشک می روید کودک خود را نیز همراه ببرید و بگذارید وی نیز تماشا کند و معالجه دندان را ببیند تا در آتیه از درمان دندان در هراس نباشد. مطلب آخر اینکه برخی از افراد گمان می کنند که باید پس از بهبود از سرماخوردگی، مسواک را دور بیندازند تا از عفونت مجدد در امان باشند. باید گفته شود که لزومی به این کار نیست چه تاکنون ثابت نشده است که انسان دوباره با همان ویروس دچار سرماخوردگی شود، بلکه در مقابل آن دست کم برای یک فصل ایمنی پیدا می کند بنابراین دورانداختن مسواک لزومی ندارد. پس از شستن دندان، مسواک را در جای ویژه خود به طور عمودی قرار دهید تا خشک شود در این صورت بسیاری از «ارگانیسم ها» پس از خشک شدن در هوای آزاد می میرند، نیاز به گفتن نیست که هرگز نباید از مسواک دیگران استفاده کرد.