لکنت زبان در کودکان، ژنتیکی است؟

در جامعه ما برخی کودکان و بزرگسالان به لکنت زبان دچار هستند. بر اساس آمار پنج تا هشت‌درصد کودکان زیر چهار سال کشورمان دچار لکنت‌اند. باید دانست که ترس و اضطراب، علت لکنت نیست، بلکه بدعمل کردن عصب شناختی که می‌تواند منشأ ژنتیکی داشته باشد، علت لکنت است. بر این اساس اگر هفت‌میلیون کودک زیر چهار سال در کشور داشته باشیم، حدود ۵۶۰‌هزار تن از آنها دچار لکنت هستند. این در حالی است که بنابر باور نادرست در جامعه لکنت خود به خود درمان نمی‌شود. نتایج تحقیقات نشان می‌دهند که درمان لکنت در همان سنین زیر چهار سال و توسط متخصصان و کارشناسان رشته گفتاردرمانی، روند درمان را سرعت می‌بخشد.

لکنت نوعی اختلال گفتار است که مشکلاتی را در برقراری ارتباط با سرعت مناسب و به‌طور پیوسته و روان ایجاد می‌کند. چهار علامت اولیه در تشخیص لکنت وجود دارد که تکرار کل کلمه یا تکرار اولین حرف کلمه، کشیدن حروف و هرگونه قفل کردن روی حروف، علائم اولیه تشخیص لکنت هستند که به محض مشاهده هر یک از آنها، باید کودک را در اسرع وقت مورد مشاوره کارشناسان و متخصصان گفتاردرمانی قرار داد. در این میان چندی قبل هم رئیس سازمان بهزیستی کشور گفت: «درمان‌های توانبخشی از جمله گفتار‌درمانی و کار درمانی در بسته حمایتی سازمان‌های بیمه‌گر جایگاهی ندارند.» انوشیروان محسنی بندپی افزود: «به‌رغم تسهیلات و شرایطی که برای معلولان فراهم شده، باز هم جامعه معلولان با کمبودهایی مواجه است.»

لکنت زبان چیست؟

برای شیوا و روان صحبت‌ کردن، گذرگاه‌های عصبی مختلف در مغز کودکان باید رشد کنند و با سرعت و دقت فراوان با هم در تعامل باشند. لکنت زبان نشان می‌دهد که این تعامل به ‌خوبی صورت نمی‌گیرد. از آنجا که درمان لکنت زبان با رشد کودک و افزایش سن سخت و سخت‌تر می‌شود، پیگیری این اختلال در دوران کودکی اهمیت دارد. لکنت زبان در برخی موارد ریشه در مسائل ژنتیکی دارد.

در موارد نادر نیز در بزرگسالی سراغ افراد می‌آید که اغلب سکته و آسیب‌های مغزی موجب بروز این اختلال است. از دلایل دیگر لکنت زبان می‌توان به ضربات وارد شده به سر، فشارهای احساسی و عصبی اشاره‌ کرد. افراد مبتلا به لکنت زبان به هیچ‌وجه از نظر هوش و استعداد با دیگر افراد تفاوت ندارند. اغلب افراد جامعه بر اساس باورهای کلیشه‌ای و مرسوم معمولا آنها را خجالتی، عصبی، حساس، عجول، درون‌گرا و … می‌پندارند که البته هیچ‌یافته علمی مستند برای این ادعاها وجود ندارد. شاید وقوع لکنت زبان ریشه در اضطراب یا موارد عنوان ‌شده داشته‌ باشد، اما حکم کلی برای تعمیم آن به تمام مبتلایان موجود نیست. به‌طور کلی دو نوع لکنت زبان وجود دارد: نوع نخست لکنتی است که در سال‌های ابتدای کودکی رخ می‌دهد و نتیجه‌ برخی اختلالات مغزی است. نوع دیگر لکنت زبانی است که نتیجه ضربات وارد شده به مغز یا سکته‌های مغزی در بزرگسالی است که گاهی به علت مصرف بعضی داروها رخ می‌دهد. در برخی موارد فشارهای عاطفی و احساسی نیز موجب بروز لکنت زبان می‌شود. لکنت زبان هم در دختران و هم در پسران رخ می‌دهد، اما آسیب‌‌پذیری مغز در پسران آنها را بیشتر در معرض ابتلاء به این اختلال قرار می‌دهد. ژن‌ها نیز نقش موثری در بروز لکنت زبان دارند و دو - سوم افراد مبتلا به این عارضه دارای سابقه خانوادگی هستند.

لکنت و مشکلات ناشی از آن

ابوالفضل ۱۰‌ساله به دلیل حملات صرع قدرت تکلمش را از دست داده است. او در بیان کلام و اصوات با مشکل روبه‌روست و فقط مادرش متوجه جملات فرزندش می‌شود. مادرش درباره وضعیت او می‌گوید: ابوالفضل از کودکی به دلیل حملات صرع تکلمش مشکل داشت، اما هر حمله صرع میزان قدرت تکلم او را کاهش می‌دهد. او می‌افزاید: تاکنون جلسات متعدد برای گفتاردرمانی او برگزار شده و امیدوارم بتواند همچون دیگر نوجوانان همسن و سالش صحبت کند. به گفته او، ابوالفضل در این سن از اینکه نمی‌تواند به سهولت صحبت کند ناراحت است و این مشکل در روحیه‌اش تاثیر گذاشته و او را منزوی کرده است. در این حین کودک انگار از مادرش درخواستی دارد که کل جملاتش در یک کلمه با صوت بلند و گوش‌خراش خلاصه می‌شود.

گفتار درمانی تحت پوشش بیمه‌ها قرار گیرد

میلاد در چهار سالگی به دلیل تصادف و هراس ناشی از آن تکلمش به لکنت افتاده است. او هم اکنون 15‌ساله است. میلاد از آن حادثه به بعد دیگر در ادای کلمات مکث دارد. در اغلب موارد این نوع صحبت کردن او مخاطب را می‌آزارد و در مدرسه دیگر دانش‌آموزان ادای او را در‌آورده و مسخره‌اش می‌کنند. میلاد درباه لکنت زبانش به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: پسرخاله‌ام هم لکنت زبان دارد. این مساله مرا آزار نمی‌دهد، چون می‌دانم در آینده درمان می‌شوم. مادرش، او را به یک مرکز گفتاردرمانی برده و درباره فعالیت‌های انجام شده می‌گوید: در آن مرکز گفتاردرمانی گلوی فرزندم را چرب کرده و زبان او را بر روی دستگاه می‌گذاشتند، اما غافل از اینکه این اقدام به هیچ‌عنوان برای فرزندم مناسب نیست. فرزندم مشکل حاد ندارد که به این شکل درمان شود. با متخصصان متعدد در این زمینه مشورت کردم، این گونه درمان‌ها برای افرادی است که مشکلات حنجره دارند. به گفته او در مواقع عصبانیت و اضطراب میزان لکنت فرزندم بیشتر می‌شود و این مساله برایم آزار‌دهنده است. همچنین این مادر جوان از گرانی خدمات گفتار درمانی گلایه می‌کند و می‌افزاید: ‌اگر این گونه خدمات تحت حمایت سازمان‌های بیمه‌گر قرار گیرد، دیگر والدین بدون نگرانی درباره هزینه‌ها فرزندشان را درمان می‌کنند.

خانواده‌ها در درمان لکنت حساس باشند

یک گفتار درمان درباره لکنت زبان و چگونگی درمان آن می‌گوید: در درمان لکنت زبان باید موضوعات روانشناختی را مدنظر قرار داد. نکته دیگر اینکه لکنت در هر سنی که اتفاق بیفتد فرد باید برای درمان به گفتاردرمان مراجعه کرده تا در اسرع وقت آن را درمان کند. رامین محسنی می‌افزاید: لکنت در سنین کودکی به دو شکل بروز می‌کند: گاهی اوقات درمان آن فقط شامل مشاوره به خانواده‌ها می‌شود، در این اقدام والدین باید به برخی فعالیت‌ها توجه داشته باشند. همچنین در برخی موارد هم فقط از طریق مشاوره مشکل افراد برطرف نمی‌شود، بلکه گفتاردرمان نیز برای درمان آن باید ورود کند.

نکته نخست در درمان برگزاری مشاوره برای خانواده و گام بعدی ورود کودک به کار گفتار درمانی است. به گفته او در بزرگسالان فقط بخش کوچکی از درمان لکنت شامل مشاوره می‌شود و اغلب موضوعات به این قضیه برمی‌گردد که باید بیمار در جلسات متعدد و متنوع حضور داشته باشد و تمرینات مورد نظر را بر اساس اشکالات موجود مورد بررسی قرار دهد. این گفتاردرمان تاکید می‌کند: هر یک از نارسایی‌ها در افراد برای درمان لکنت متفاوت است. در این اقدام تمرینات متعدد برای بیمار لحاظ می‌شود و به ترتیب بیمار و گفتاردرمان مرحله به مرحله با هم پیش‌رفته تا به حداکثر مرحله درمان برسند. محسنی می‌افزاید:‌ میزان درمان در بسیاری از افراد می‌توان به شکل کامل باشد. برخی از افراد نیز درمانشان در حد کامل نیست و فقط میزان لکنت کاهش می‌یابد. او با بیان اینکه برخی از افراد به دلایلی مختلف همچون تصادف، ‌سکته و... قدرت تکلم خود را از دست داده یا به دشواری صحبت می‌کنند، می‌گوید:‌ این افراد را نمی‌توان در مجموعه لکنت مورد درمان قرار داد، لکنت فقط به مقوله‌ای اطلاق می‌شود که بیمار دچار وقفه و مکث در کلام است، اما وقتی فرد دچار سکته مغزی می‌شود، او از لحاظ زبانی دچار آسیب شده و در بسیاری موارد قدرت درک هم ندارد.

به گفته او در جامعه ما بسیاری از اختلالات تکلمی تحت عنوان لکنت قرار می‌گیرد. این در حالی است که اختلال تلفظ، اختلال سکته مغزی، اختلالات پارکینسون و... نیز وجود دارد، اما در بین عموم چندان شناخته شده نیست. هر موضوع نیز مستلزم ارزیابی، مشاوره و درمان ویژه است. محسنی با بیان اینکه اغلب افراد نسبت به بروز لکنت زبان کودکشان بی‌توجه هستند، تاکید می‌کند:‌ جالب است بدانید که نه تنها برخی والدین حتی برخی از پزشکان نیز با ایجاد اختلال درمان کودک را مختل می‌کنند، در حالی که می‌توان کودک را در مرحله نخست از طریق مشاوره به شکل کامل درمان کرد، اما با گذشت زمان این نارسایی به لکنت در بزرگسالی تبدیل می‌شود. در این شرایط درمان مستلزم برگزاری جلسات مستمر است. به گفته او بنده به عنوان یک گفتاردرمان پیشنهاد می‌کنم که اگر کودک در دو سالگی به لکنت دچار شد در اولین فرصت خانواده برای درمان او اقدام کند، چون لکنت در سنین کودکی به سرعت درمان می‌شود. هرچند در بزرگسالی فرد برای درمان لکنت باید در هفته دو تا سه جلسه درمانی بگذراند. این گفتاردرمان با بیان اینکه اگر خانواده‌ها بدانند که درمان این نارسایی در سنین کودکی زودبازده است به سرعت اقدام می‌کنند، می‌افزاید:‌ در کشور ما اغلب خانواده‌ها و جامعه نسبت به لکنت فرزندان چشمانشان را می‌بندند.