مسئولیت پذیری در دانش آموزان، نحوه تقویت

مسئولیت پذیری دانش‌ آموزان یکی از عوامل مهم در تعیین موفقیت‌شان در آینده است. والدین و معلمان باید با شکل دادن رابطه سالم با دانش آموزان و الگوسازی مناسب، نهایت تلاش خود را به عمل آورند تا آنان در سنین مدرسه مسئولیت‌ پذیری را یاد بگیرند.
یکی از نکاتی که آموزگاران و والدین دانش‌آموزان باید به آن توجه کنند مسئولیت‌ پذیری دانش‌ آموزان است. چون این صفت نقش بسیار مهمی در آینده افراد دارد. از تحصیلات عالی آن‌ها گرفته تا تشکیل خانواده و شاغل شدن همه در گرو مسئولیت‌پذیر بودن شخص هستند. اهمیت این مساله ما را بر آن داشت تا درباره این موضوع مقاله‌ای تهیه کنیم و در آن از معنای مسئولیت‌پذیری و سپس راهکارهای مناسب برای تقویت آن در دانش‌آموز سخن بگوییم.

معنی مسئولیت‌ پذیری
مسئولیت پذیری یعنی قابلیت پذیرش، پاسخگویی و به عهده گرفتن کاری که از کسی درخواست می‌شود و شخص حق دارد که آن را بپذیرد یا رد کند. مسئولیت پذیری در روند صحیح رشد انسان‌ها پدید می‌آید. مسئولیت با وظیفه کاری است که یک نفر به دیگری محول می‌کند و باید حتما انجام بگیرد وقتی از کسی می‌خواهید مسئولیتی را بپذیرد باید برای او کاملا مشخص شود که موضوع درخواست چیست و در برابر به عهده گرفتن آن، چه چیزی به دست می‌آورد. البته اجباری برای پذیرش این درخواست وجود ندارد، در واقع مسئولیت انتخابی آگاهانه است درست مثل قراری نانوشته که تمام اجزای آن برای طرفین مشخص است. در برقراری هر ارتباط وجود سه عنصر ضرورت دارد: پیام، پیام دهنده و پیام گیرنده؛ که هر دو باید درک و تعبیر واحدی از پیام داشته باشند. پیشنهاد مسئولیت نباید با احساس گناه یا احساس بدهکاری و یا اعمال زور و مبارزه برای کسب قدرت همراه باشد، بلکه باید بدون فشار مالی یا عاطفی مطرح شود.

راهکارهای آموزش مسئولیت‌پذیری به دانش‌آموزان
حس مسئولیت‌ پذیری در کودکانی که دوران کودکی خوبی را سپری کرده باشند و توسط والدین سرکوب نشده باشند بصورت فطری وجود دارد. تنها کاری که باید در دوران مدرسه این کودک کرد، این است که اجازه دهیم فطرت او به خوبی خودش را نمایان کند و بستر مناسب را برای مسئولیت‌ پذیری دانش آموزان فراهم کنیم. راهکارهایی که در ادامه مقاله مطالعه می‌کنید می‌تواند شما را در این امر یاری کند:
معنا دادن به کار‌ها و برچسب زدن بر روی آن‌ها
معنا دادن به کار‌ها و برچسب زدن بر روی آن‌ها، استفاده از برچسب‌های مثبت برای اموری که به دانش‌آموز محول می‌شود.
دانش‌آموز نباید فکر کند مسئولیت پذیری یا کاری که از او می‌خواهند، سخت است. بلکه باید این امر را به عنوان یک بلوغ فکری در مسیر رشد و حرکتش ببیند. مثلا می‌توان به او گفت: هر وقت ۱۲ ساله شدی می‌توانی خودت از دفتر مدرسه توپ ورزشی برداری و برای بازی به حیاط مدرسه بیاوری. با بیان این جمله دانش‌آموز احساس بزرگی می‌کند. در پرتو این معنا دادن‌ها، او متوجه می‌شود کار‌هایی که انجام می‌دهد نشانی از بهتر، بزرگ‌تر و بالغ‌تر شدن «منِ» اوست. او نباید این احساس را داشته باشد که هر چه بزرگ‌تر می‌شود با کارهای سخت‌تر و ناراحت کننده‌ای روبرو خواهد شد.
ارائه دادن یک الگوی مسئولیت‌پذیر و خوب
برای پرورش مسئولیت پذیری دانش آموزان، والدین و مربیان باید سعی کنند یک الگوی مسئولیت‌پذیر و خوب برای دانش‌آموز باشند. اگر او خواهر یا برادر بزرگ‌تری دارد، باید از فرزندان بزرگ‌تر خواسته شود که یک تصویر مسئولیت‌پذیر و خوب از خودشان به نمایش بگذارند. حس مسئولیت‌ پذیری همیشه یک رابطه دو طرفه بوده و هست. اگر انتظار داریم کودک مسئولیت‌پذیر باشد، پدر و مادر باید الگوی این مسئولیت ‌پذیری را به او ارائه دهند. در این رابطه دو طرفه باید هر دو طرف حضور داشته باشند، زبان مشترک داشته باشند، خواسته یکدیگر را بشنوند و متقابلا به آن پاسخ بدهند. همین مساله در رابطه بین دانش‌آموز و معلم هم کاملا صدق می‌کند.
تبادل کلامی مثبت با دانش‌آموز
در تبادل کلامی گفت‌وگویی که والد با فرزندش یا معلم با دانش‌آموزش دارد باید دید آیا رابطه دوطرفه و برابر برقرار است؟ آیا این دانش‌آموز درک می‌شود و بزرگ‌تر‌ها برای خواسته‌اش ارزش قائلند یا مرتب می‌گویند: «تو بیخود می‌کنی، تو بچه‌ای، نمی‌فهمی، کسی نظر تو را نپرسید…». اگر خواسته بجای این کودک یا نوجوان اجابت نشود، او هم خواسته بزرگ‌تر‌ها را برآورده نمی‌کند و در حقیقت خود معلم یا والدین راه را به روی مسئولیت‌ پذیری دانش‌ آموزان می‌بندند. از آنجا که دانش آموز اجازه ابراز ناخشنودی خود به طور مستقیم را ندارد،‌ با شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت به این شرایط پاسخ می‌دهد.
از بین بردن ترس از اشتباه در دانش‌آموز
حس مسئولیت‌ پذیری دانش‌ آموزان وقتی به وجود می‌آید که به آنان، مسئولیت واگذار شود. اگر بخواهید دانش آموزان و آینده سازان کشور مسئولیت پذیر باشند نباید آن‌ها را از اشتباه کردن ترساند. اگر دانش آموزان در رویارویی با مسائل زندگی اطلاعاتی داشته باشند و از اشتباهات خود درس بگیرند، بهتر می‌توانند انسان‌هایی مسئولیت‌ پذیر باشند. شرط اصلی برای موفقیت در ایجاد حس مسئولیت‌ پذیری در فرد ثبات قدم و متعهد بودن است. همزمان با این موضوع باید به وی یادآوری کرد که در هر شرایطی باید تبعات اشتباهاتش را نیز بپذیرد.
ریشه‌یابی کردن خشم دانش‌آموز
غالبا ریشه مسئولیت ‌ناپذیری دانش آموزان به خشم آنان نسبت به پدر و مادر یا آموزگارانشان بازمی‌گردد. مسئولیت پذیری را نمی‌توان از تصویر ذهنی کودک از خانواده‌اش یا معلمانش و انتظاراتی که از آن‌ها دارد (انتظاراتی که احتمالا برآورده نشده‌اند) جدا دانست. امکان ندارد که در رابطه سالمی که دو طرف همدیگر را قبول دارند، مسئولیت پذیری وجود نداشته باشد. این الگویی است که از ابتدا پدر و مادر باید مشوق و القاگر آن باشند، سپس توسط آموزگار هم ادامه داده شود. برای حل این مشکل باید ابتدا به سوالی مانند اینکه خشم او از چیست؟ کدام یک ازنیازهایش برآورده نشده است؟ و کجا با والدین یا آموزگار زبان مشترک ندارد؟، پاسخ داده شود.

سخن آخر
آموزش مسئولیت‌پذیری به دانش‌آموزان بهترین هدیه به آن‌هاست.
پرورش مسئولیت پذیری دانش آموزان، با ارزش‌ترین هدیه‌ای است که می‌توان به آن‌ها داد. این یعنی آن‌ها می‌توانند از خود مراقبت کنند و در آینده افرادی مسئولیت پذیر و متعهد بار باشند. آموزش مسئولیت‌ پذیری به دانش‌ آموزان مثل آموزش شنا کردن به آن‌ها به جای بر دوش کشیدن آن‌ها در گرداب مشکلات زندگی صورت می‌گیرد. در این صورت نه تنها شخص متعهدی بار می‌آورید بلکه از حجم زحماتی که شخص می‌تواند برای دیگران در آینده ایجاد کند، کاسته می‌شود. لذا آموزش مسئولیت‌ پذیری در سنین مدرسه امری قابل توجه است.