اختلال شب ادراری در کودکان، علل و درمان

به‌ طور کلی شب‌ ادراری را می‌توان به دو عامل اولیه و ثانویه تقسیم کرد که هر یک علت و روش درمان جداگانه و مخصوص به خود را دارند. شکل بیشتر کودکان شب ادرار، مربوط به نوع اولیه این عارضه است. در این خصوص کودک، اصولاً کنترل شبانه ندارد و مطلقاً نباید کودک را به دلیل نداشتن کنترل در خواب مؤاخذه کرد. این کودکان حداقل دو بار در ماه رختخواب خود را خیس می‌کنند.

تحقیقات نشان داده که شب‌ادراری اولیه اغلب منشأ وراثتی دارد. اگر هر دو والدین در کودکی به این کار دست می‌زدند پس ۷۷ درصد، اگر تنها یکی از والدین دچار این عارضه بوده‌اند ۴۴ درصد، و در صورت ابتلای هیچ‌کدام از آن‌ها ۱۵ درصد احتمال بروز این مشکل در کودکان وجود خواهد داشت.

آنچه مهم است در خصوص شب‌ادراری اولیه، احتمالاً می‌توان یکی از بستگان کودک را یافت که در کودکی شب ادرار بوده است و این همان چیزی می‌باشد که آن را الگوی ارثی کروموزوم‌های غالب می‌نامیم. در سال‌های اخیر محققان رابطه‌ای بین شب‌ادراری و وجود دو ژن بهنام‌های اینور۱ و اینور۲ را شناسایی کرده‌اند.

اینور۱ روی کروموزوم۱۳ و اینور۲ روی کروموزوم۱۲ واقع‌شده است. تحقیق روی خانواده‌های دچار شب‌ادراری نشان داده که احتمال وجود این دو ژن در این خانواده‌ها بیش از افراد عادی است. مطالعات اخیر امکان وجود ژن سومی به نام اینور۳ روی کروموزوم۲۲ را نیز با شب‌ادراری مرتبط می‌داند.

در شب‌ادراری ثانویه کودک در طول شب به مدت حداقل شش ماه کاملاً خشک است و سپس مجدداً رختخواب را خیس می‌کند. در این‌گونه موارد آنچه اهمیت دارد این است که دقیقاً بررسی شود چه چیزی در ارتباط با کودک تغییریافته است. ممکن است در اثر وقوع طلاق، فوت، بیماری عزیزی، نزاع و مشاجره، نابسامانی خانوادگی و استرس باشد. ممکن است عوارض جسمانی کودک را رنج می‌دهد و یا کودک قند داشته و یا خواب او نامنظم شده باشد.

بنابراین اولین اقدام شناسایی این تغییر است. اما اگر کودک شما مبتلا به شب‌ادراری اولیه است، درصورتی‌که هیچ اقدامی هم برای او انجام ندهید، مشکل او احتمالاً در همان سنینی که مشکل مثلاً پدر او برطرف شده است، رفع خواهد شد و یا روش‌های گفته‌شده را به کار بگیرید و یا بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

در مورد کودکانی که به شب‌ادراری دچار هستند می‌توان پیشگیری‌های زیر را انجام داد:

- محدود کردن آب خوردن قبل از خواب، به‌خصوص محدود کردن مایعاتی که حاوی کافئین باشند.

- بیدار کردن کودک از خواب؛ در صورت انجام این کار در طول شب می‌توان رختخواب کودک را خشک نگه داشت، اما به‌ندرت این کار شب‌ادراری کودک را متوقف می‌کند.

- تمرینات خاص؛ از این تمرینات می‌توان برای مطیع کردن مثانه استفاده نمود. اما معمولاً این روش‌ها نیز بی‌فایده است. این تمرینات بخصوص در مواردی که کودک در طول روز نیز خود را خیس می‌کند، هرگز نباید به کار گرفته شود.

- داروها؛ از چندین نوع مختلف دارو می‌توان جهت درمان این اختلال استفاده کرد. اما بعضی از آن‌ها دارای عوارض جانبی خاص خود می‌باشند. ممکن است پزشک ترکیبی از چند درمان را توصیه نماید. تمامی کودکان به داروها پاسخ نمی‌دهند.

در حال حاضر درمان‌های متفاوتی برای رفع مشکل کودکانی که دچار شب‌ادراری هستند وجود دارد. یکی از معروف‌ترین این درمان‌ها زنگ اخبار است. روش کار این زنگ اخبارها بسیار جالب است. این زنگ‌ها در همان مراحل ابتدایی، خیس شدن جای کودک را احساس می‌کنند و با زنگی که به صدا درمی‌آورند، کودک را در همان ابتدای خیس کردن بیدار می‌کنند. به‌این‌ترتیب کودک از خواب بیدار شده و جلوی ادامۀ کار را می‌گیرد.

زمانی که این کار برای چند روز تا چند هفته تکرار شود، به‌تدریج کودک بازمان پر شدن مثانه‌اش آشنا می‌شود و یاد می‌گیرد که بلافاصله پس از احساس پرشدگی مثانه، از خواب بیدار شود. در حدود ۷۰ درصد از کودکان به نتیجه می‌رسند.متأسفانه هزینۀ این زنگ اخبارها اندکی گران است.

درحالی‌که تمامی روش‌های فوق بی‌نتیجه بماند پزشکان در مرحلۀ بعد، دست به دامان داروها خواهند شد. ایمی پرامین یکی از معروف‌ترین و پراستفاده‌ترین داروهای درمان شب‌ادراری کودکان است که بسیاری از بزرگسالان از آن به‌عنوان یک داروی ضدافسردگی معروف استفاده می‌کنند. البته داروهای دیگری نیز وجود دارند که یکی از آن‌ها داروی DDAVP است. این دارو در اصل یکی از هورمون‌های طبیعی بدن به نام هورمون وازوپرسین یا هورمون ضد ادراری (آنتی دیورتیک) است که به‌طور طبیعی از غدۀ هیپوفیز در قاعدۀ مغز ترشح می‌شود. به‌طور طبیعی این هورمون در بدن روی کلیه‌ها اثر می‌گذارد و از ترشح ادرار جلوگیری می‌کند. پزشکان از این اثر هورمون مزبور استفاده می‌کنند تا شب‌ها از حجم ادرار کودک بکاهند، تا دچار شب‌ادراری نشود.

پزشکان به‌طورکلی ترجیح می‌دهند که در قدم اول، مشکلات این کودکان را با روش‌های غیر دارویی برطرف کنند و درمان دارویی را تنها برای کودکانی نگه‌دارند که اقدامات محافظه‌کارانه و غیر دارویی در آن‌ها با شکست مواجه شده است.

صحبت آزادانه و راحت با کودک در ارتباط با این مشکل می‌تواند به محدود ساختن مشکلات عاطفی که در رابطه با این اختلال وجود دارد، کمک کند. باید به کودک اطمینان داد که وجود مشکل تقصیر او نیست و این اختلال به‌مرورزمان بهبود می‌یابد. حتی می‌توانید به کودک خود در ارتباط با نحوۀ ایجاد ادرار توسط اعضای بدن آموزش دهید. به این صورت که توضیح دهید: کلیه‌ها باید مقدار کافی ادرار تولید کنند و مثانه باید مثل یک بادکنک پر از آب این ادرار را در خود نگهداری کند و هر موقع که پر شد به مغز اطلاع دهد. مغز نیز باید تا صبح مثانه را بسته نگه دارد یا اینکه به کودک بگویید که از خواب بیدار شود یا به دستشویی برود.