پیامدهای کودک همسری، لااقل کنترلش کنید!

با وجود اقدامات و فعالیت‌های فراوان از سوی فراکسیون زنان مجلس، فعالان مدنی و رسانه‌ها، اما همچنان طرح کودک همسری در صحن مجلس رأی نیاورد.

این مساله در حالی از سوی نمایندگان مجلس مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد که مساله کودک همسری بازتولید آسیب‌های اجتماعی است. به گفته طیبه سیاوشی شاه عنایتی، یکی از اعضای فراکسیون زنان مجلس قبلا در خصوص این طرح با مراجع دیدار داشتیم و فتوای آن را هم گرفته‌ایم، قطعا تمام تلاش خودمان را به کار خواهیم بست. با این وجود، حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضائی گفت: «طرح کودک همسری هر چند رد شده است، اما اعضای کمیسیون به زودی طرح جامع‌تری را با کسب نظر کارشناسان مربوطه تهیه و تدوین می‌کنند.»

رد این طرح در حالی انجام می‌شود که بیش از ۱۴ هزار بیوه زیر ۱۸ سال در کشور وجود دارد و چنین ازدواج‌هایی در حال افزایش است. با بررسی زندگی این کودکان باید گفت که آنها اغلب در سنین نوجوانی و جوانی طلاق گرفته و با مشکلات روحی، روانی و جسمی متعدد مبتلا می‌شوند. همچنین باید گفت که آنها به دلیل نداشتن سواد و مهارت در بزرگسالی همواره با چالش‌های متعدد مواجه و همین مساله باعث تولید و بازتولید آسیب‌های اجتماعی می‌شود.

سرشماری‌های سال ۹۵ مرکز آمار ایران حاکی از وجود ۱۰ میلیون و ۹۳۰ هزار دختر زیر ۱۸ سال در ایران است که چهار میلیون و ۳۸۱ هزار نفر ۱۰ تا ۱۸ سال سن داشتند. این در حالی است که طبق همین آمارها ۸/۵ درصد این تعداد(۳۷۳ هزار نفر) همسردار، دو صدم درصد(۹۴۲ نفر) بر اثر فوت همسر و ۱۶صدم درصد(حدود هفت هزار نفر) بر اثر طلاق بدون همسر هستند.

همین آمارها باعث شد فعالان حقوق کودک بیش از پیش به ازدواج دختران زیر ۱۸ سال انتقاد کنند، در این راستا طرحی در قالب «کودک همسری» توسط فراکسیون زنان در مجلس تدوین شد؛ طرحی که بر اساس آن حداقل سن ازدواج دختران به ۱۶ سال و برای پسران به ۱۸ سال افزایش می‌یابد و ازدواج دختران زیر ۱۳ سال مطلقا ممنوع می‌شود. این طرح از سال ۱۳۹۵ در دست مطالعه و از آذر ۱۳۹۶ در نوبت رسیدگی مجلس قرار گرفت و در نهایت نمایندگان در جلسه علنی مهر سال ۹۷ مجلس با یک فوریت طرح اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی موافقت کردند.

هرچند در روزهای اخیر این طرح در صحن علنی مجلس رد شد. دستیار ویژه در امور حقوق شهروندی معاونت امور زنان و خانواده با انتقاد از رد طرح ممنوعیت ازدواج دختران کمتر از ۱۳ سال در کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس گفت: وقتی یک دختر ۱۲ ساله به اجبار پدر، شوهر می‌کند، به دلیل اینکه رضایتی در آن ازدواج ندارد، صحت این ازدواج به لحاظ حقوقی و شرعی دارای مشکل است. شهناز سجادی ادامه داد: درست است که برخی از موافقان بحث ازدواج کودکان این موضوع را همواره از بعد مسائل جنسی که نیاز دو نوجوان است، نگاه می‌کنند، اما اینگونه نیست و ما به کودک همسری به عنوان یک آسیب نگاه می‌کنیم.

مگر چند درصد از کودک‌ همسری‌ها بر اساس خواسته دختر و پسر اتفاق می‌افتد. به طور مثال چند درصد دختران ۱۳ساله یا کمتر در جامعه ما به فکر ازدواج با یک نوجوان ۱۵الی ۱۶ساله‌اند، این موارد اندک هستند، اما از آن طرف می‌بینیم که ازدواج دختران خردسال با مردانی که از خودشان ۱۰ الی ۲۰سال بزرگتر است، بیشتر اتفاق می‌افتد. بنابراین نشان دهنده این است که بحث نیاز طبیعی جنسی در کودک همسری مطرح نیست و بیشتر بحث یک آسیب مطرح است.

فرهنگ‌ سازی جامعه در برابر کودک همسری

یک پژوهشگر مسائل اجتماعی درباره طرح کودک همسری و تصمیماتی که کمیسیون قضائی مجلس درباره آن اتخاذ کرده می‌گوید: وقتی جامعه سمت و سوی دیگر پیدا می‌کند و تمامی متخصصان در حوزه‌های مختلف جامعه ورود کرده و اظهار نظر می‌کنند، دیگر بیش از این انتظار نیست. برای مثال این روزها بسیاری از افراد درباره مضرات ازدواج در سنین کودکی در سطح فردی و اجتماعی صحبت می‌کنند. ثریا عزیزپناه می‌افزاید: وقتی سخنگوی کمیسیون حقوقی مجلس در صحن مجلس به ازدواج مادر بزرگش در سن 9 سالگی استناد می‌کند، این اقدام جای تأمل دارد. به گفته او آنچه که نمایندگان برای کنار زدن این لایحه استناد می‌کنند و آنچه که در بطن جامعه می‌گذرد، متفاوت است.

باید دانست که روی این لایحه نمایندگان مجلس فعالیت‌های متعدد انجام داده‌اند. به گفته او با علم اینکه نهاد خانواده دستخوش تغییرات متعدد در جامعه ایران شده است، باید در اسرع وقت درباره مساله کودک همسری تصمیمات مهم اتخاذ شود، چون هرگونه بی‌تفاوتی در این باره مضرات فراوان به همراه دارد. این پژوهشگر مسائل اجتماعی می‌افزاید: این اقدام نباید باعث ناامیدی در فعالیت نمایندگان مجلس به ویژه فراکسیون زنان مجلس، نهادهای مدنی و رسانه‌ها شود، بلکه اقدامات در این باره نیازمند اقدامات مناسب است.

عزیزپناه تاکید می‌کند: مساله کودک همسری علاوه ‌بر تغییر قوانین نیازمند تغییر نگرش و نیازمند تغییرات در خلق و خوی فرهنگی است. به بیان دیگر باید روی اطلاع رسانی و آگاهی بخشی بیش از پیش در جامعه فعالیت کرد. همچنین بیشتر روی خانواده و ارتقای فرهنگ عمومی فعالیت کرد. هرچند این اقدام زمان‌بر است، اما تاثیرگذار خواهد بود. به گفته او فقط با فرهنگ‌سازی در جامعه می‌توان پیامد کودک همسری را متوجه جامعه کرد.

باید با امیدواری بر تغییرات اجتماعی جامعه و فرهنگ خانواده در این باره اقدامات اساسی انجام داد. باید دانست که بخش قابل توجهی از این تغییرات به تغییرات معیشتی مربوطه است، چرا که بخش قابل توجهی از این کودکان همچون کالا مبادله می‌شوند. عزیزپناه تاکید می‌کند: بخشی از این قضیه نیز نیازمند تغییر نگرش جامعه است، در این شرایط انتظار می‌رود تا فعالان حوزه کودک و فعالان اجتماعی نگاه مناسب‌تری به این قضیه داشته باشند. هرچند این اقدامات خلأ توجه نمایندگان به مساله کودک همسری را پر نمی‌کند. به گفته او انتظار می‌رود تا فراکسیون زنان مجلس، فعالان حوزه مدنی و رسانه‌ها بیش از پیش درباره مضرات کودک همسری تاکید کرده تا سطح فرهنگی جامعه نسبت به این قضیه ارتقا یابد.

انتقاد از رد شدن طرح کودک همسری

یک فعال حوزه کودکان، با انتقاد از رد شدن طرح کودک همسری در کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس بر افزایش آگاهی جامعه در زمینه کنترل پیامدهای کودک همسری تاکید کرد. فاطمه دانشور در صفحه اینستاگرام خود نوشت: طرح ممنوعیت ازدواج کودکان در کمیسیون حقوقی و قضائی مجلس رد می‌شود، لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بعد از تصویب مجلس در شورای نگهبان تصویب نشده و تاکنون معطل می‌ماند، طرح پلیس کودک اجرا نمی‌شود، آموزش‌های خودمراقبتی به کودکان منع می‌شود و سر موضوع سند ۲۰۳۰ جنجالی به پا می‌شود آن سرش ناپیدا، جرائمی همچون تجاوز به کودکان توسط قضات برخی پرونده‌ها سعی می‌شود به کودک‌آزاری تفسیر شود و با مجازات کودک‌آزاری(۹ ماه حبس) سر و ته ماجرا و پرونده‌های تجاوز به کودکان جمع شود و... با این اوصاف، وضع امنیت کودکان در ایران از منظر قانونی حالا حالاها خلأ و ضعف دارد. با وجود این وقایع ایران کشوری امن برای کودکان نیست. چه کنیم؟ رد شدن طرح کودک‌همسری در مجلس هم که چند روز پیش اتفاق افتاد باید، در حافظه جامعه ثبت شود و خود جامعه باید راهکاری برای کنترل پیامدهای کودک همسری بیابد.