آسیب های تک فرزندی بر کودک، چیست؟

در حالیکه با بی حوصلگی دکمه های کنترل تلویزیون را جابجا می کند پیداست از تماشای کارتن هم خسته شده ، به مادرش می گوید که دیگر حوصله تنهایی را ندارد.
علیرضای 10 ساله که تنها فرزند خانه است گرچه وضع مالی خوبی هم دارند از اینکه در خانه همبازی ندارد و تمام وقت را باید پای تلویزیون بنشیند، خسته شده است.
با اینکه پدر و مادرش وضع مالی خوبی هم دارند و همه چیزی را که می خواهد را برایش فراهم می کنند ولی ازاینکه دوست و همبازی ندارد تا همان وسایلی را که پدرش برایش خریده به آنها نشان دهد و بازی کند، ناراحت است.
بسیاری از مادران و پدران جوان و میانسال امروزی خاطره مشابه ای از آنچه که ذکر شد را دارند و با چنین ادبیاتی از جانب کودکانشان بیگانه نیستند و این همان پدیده تک فرزندی است که خواسته یا ناخواسته خانواده های امروزی با آن درگیر هستند.
تک ‌فرزندی پدیده جدیدی نیست و در گذشته نیز خانواده‌­های تک­‌فرزند وجود داشته‌­اند با این تفاوت که این نوع تک‌فرزندی، درگذشته چندان به میل و خواسته خانواده‌­ها نبود و اغلب خانواده‌­ها تعداد زیادی فرزند داشتند.
در جامعه امروز اما نگرش خانواده‌­ها به فرزندآوری و تعداد فرزندان تغییر کرده است؛ به ‌بیان ‌دیگر، امروزه خانواده‌­ها به تک ‌فرزندی ارادی گرایش پیدا کرده‌­اند؛ والدین به‌­طور ارادی و به دلخواه خود به داشتن یک فرزند اکتفا می‌­کنند.
این تغییر در ساختار خانواده و کاهش تعداد فرزند، تغییر در روابط درون خانواده را نیز به همراه داشته و کیفیت زندگی تک‌ فرزندان را تحت تاثیر قرار داده و خانواده‌­های تک ­‌فرزندی را با محدودیت ایفای نقش مواجه کرده است به این صورت که فرزند، امکان ایفای نقش خواهر یا برادر را ندارد و از قابلیت­‌ها و مهارت­‌هایی که در روابط بین خواهر و برادر شکل می­‌گیرد، محروم است.
کودکانی که تنها بزرگ می شوند و لذت بازی و دعوا و رقابت های بین خواهر و برادر را تجربه نمی کنند و خاطره ای هم برایشان ایجاد نمی شود.
تک فرزندی دقیقا مشکلی است که شاید خیلی از پدران و مادران به آن واقف اند ولی بنا به هر دلیلی ترجیح را بر تک فرزندی گذاشته اند و این هم البته معایب و آسیب هایی را متوجه بچه ها می کند.

سیاست کنترل جمعیت در بلندمدت پیامد منفی برای جامعه دارد
کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی نیز در این زمینه می گوید: فرزند آوری از کارکردهای مهم خانواده محسوب می شود که در پی سالهای اخیر و همزمان با تغییر ساختار خانواده یعنی از گسترده به هسته ای و همچنین تغییرات اجتماعی ،جامعه با پدیده تک فرزندی در خانواده مواجه بوده است.
بتول سلیمی منش افزود: البته سیاست های کنترل جمعیت نیز به منظور کنترل جمعیت و مشکلات ناشی از آن در پی گسترش تفکر فرزند کمتر بوده است اما باید در نظر داشت که این نوع سیاست جمعیتی بصورت بلندمدت جامعه را با پیامدهای منفی روبرو خواهد ساخت.
به گفته وی پدیده تک فرزندی که در علم جامعه شناسی به امپراطوران کوچک معروف است در وجوه مختلفی دارای تاثیرات منفی خواهد بود که در ابتدا مشکلاتی را متوجه کودک و بعد هم جامعه خواهد کرد.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی افزود: تنها فرزند خانواده به دلیل وابستگی شدیدی که به والدینش دارد و همچنین بخاطر محبت های افراطی والدین نسبت به وی از اعتماد به نفس پایینی برخوردار است؛ والدین به دلیل اینکه تنها ثمره زندگی خود را تک فرزند خود می دانند کمتر اجازه می دهند که کودکشان روی پای خود بایستد و همین امر باعث می شود که وی به شدت به والدین وابسته باشد و با ضعف اعتماد به نفس و همچنین خودباوری مواجه باشد.
سلیمی منش گفت: از دیگر مشکلاتی که کودک تک فرزند با آن مواجه است می توان به عدم مسئولیت پذیری وی اشاره کرد به اینصورت که والدین سعی می کنند خواسته های کودک را برآورده نمایند و برای راضی نگه داشتن یگانه فرزندشان، با خواسته های وی موافقت نمایند و همین امر باعث می شود که حس مسئولیت پذیری در این کودکان با نقصان مواجه شود.
وی افزود: این کودکان برای زندگی آینده نیز این انتظار را دارند که شریک زندگی و یا اعضای جامعه موظف به برآورده کردن خواسته های او هستند و نسبت به مسئولیت های خود بی توجه هستند.
سلیمی منش تصریح کرد: کودک تک فرزند مستعد آسیب های روانی و عاطفی خواهد بود به بیانی دیگر، به دلیل عدم ارتباط با همسالان و همچنین نداشتن همبازی در محیط خانواده باعث می شود که این کودکان رشد اجتماعی و عاطفی شان دچار بحران شود که در نتیجه شخصیت وی بصورت مناسبی شکل نمی گیرد و در تعاملات اجتماعی دچار مشکل خواهد شد.
به گفته این کارشناس از جمله آسیب هایی که میتوان برای تک فرزندی بیان کرد شامل ؛ درونگرایی، استیلاء طلب، پرتوقع، خجالتی و افزایش ابتلا به افسردگی می باشد.

پیامدهای منفی تک فرزندی برای جامعه
سلیمی منش یادآور شد: تک فرزندی پیامدهای منفی را نیز متوجه جامعه خواهد کرد از جمله مهمترین آن می توان به کاهش جمعیت و تغییر ساختار جمعیت به سمت پیر شدن اشاره کرد که این سالخوردگی جمعیت دارای عواقب منفی برای جامعه خواهد بود.
به گفته وی اگر این روند ادامه یابد قطعا با کاهش سرمایه انسانی در سالهای آتی مواجه خواهیم بود و به تبع آن رشد اقتصادی و اجتماعی نیز دچار بحران های شدید خواهند شد.
این پژوهشگر اجتماعی اظهار داشت: از جمله عواملی که باعث هر چه قوی تر شدن فرهنگ تک فرزندی در جامعه شده است نوسانات اقتصادی و عدم امنیت اقتصادی در خانواده ها می باشد که بعضا والدین معتقدند که اگر بیش از یک فرزند داشته باشند توانایی پاسخ به نیازهای مادی آنان را نخواهند داشت و ترجیح می دهند که تک فرزندی را برگزینند.
سلیمی منش یادآور شد: در چنین شرایطی شایسته است که در سیاست های جمعیتی تجدید نظر شود و البته قبل از این امر زیرساخت های لازم و کافی برای ازدیاد جمعیت و تغییر سیاست های جمعیتی از قبل فراهم شود زیرا بدون بسترسازی های لازم قطعا مشکلاتی متوجه جامعه خواهد بود.

تک فرزندی و عذاب وجدان والدین
آزاده ترک ، درمانگر کودک و کارشناس ارشد روانشناسی بالینی نیز گفت: خانواده های تک فرزند به شدت در حال افزایش هستند گاهی این والدین به خاطر تنها ماندن فرزندان خود را سرزنش می کنند و نگرانند که آیا تک فرزندی به نفعشان هست یا نه.
وی افزود: در واقع والدین نمی توانند خود را راضی کنند که با توجه به عشق و علاقه ای که معطوف به فرزندشان می کنند این تنهایی برای او خوب باشد تنهایی که قطعا در آینده ابعاد بیشتری بخود می گیرد.
این روانشناس بالینی اظهار داشت: اگر انتخاب کردیم یک فرزند داشته باشیم باید نهایت توجه خود را معطوف به این داشت که چگونه می توانیم این فرزند را به شکل سالم و موفق تربیت کنیم.
وی گفت: تک فرزندان هم مانند هر فرد دیگری می توانند با چالش هایی مواجه شوند، ارزیابی میزان تنهایی تک فرزندان بستگی به سن آنها و میزان توجه والدین به آنها دارد.
این درمانگر کودک تصریح کرد: امروزه والدین بسیار آگاه شده اند و می دانند که فرزندانشان نیاز به همراه دارند و روشهای بسیاری وجود دارد که با استفاده از آنها می توان آسیب های تک فرزندی را کاهش داد.
وی گفت: به هر دلیل اگر خانواده تک فرزندی را انتخاب کرده می تواند برای کاهش آسیبهای ناشی از تک فرزندی از شیوه هایی همانند اصلاح باورهای غلط و تفکر والدین درباره تک فرزندی استفاده کند ؛ شناخت ویژگیهای تک فرزندی و مدیریت صحیح الگوهای تربیتی خانواده می تواند دغدغه والدین را درباره تک فرزندی کودک شان رفع کند.
این درمانگر کودک افزود: رفتار و شیوه ی تربیتی والدین است که می تواند تک فرزندی را به یک ویژگی منفی یا مثبت تبدیل کند والدین باید بپذیرند که کودکان تک فرزند لزوما مشکلات بیشتری ندارند و مانند کودکانی که خواهر و برادر دارند هستند و در بعضی مواقع حتی بهتر از آنها می توانند رشد کنند.
وی با تاکید بر تقویت مهارتهای اجتماعی جهت کاهش احساس تنهایی گفت: کودکان تک فرزند تا سن دبستان ممکن است فرصتهای اجتماعی کمی داشته باشند و در این زمینه ضعیف عمل کنند.
به گفته وی بهتر است خانواده های تک فرزندی دوستان و اقوامی در اطراف خود داشته باشند و به فرزندانشان اجازه دهند که با کودکان آنها بازی کنند.
این درمانگر کودک همچنین گفت: مهد کودک هم فرصت مناسبی برای یادگیری مهارتهای اجتماعی است.
ترک با بیان اینکه باید فرصت های ناکامی و محرومیت جهت خود محوری و مقابله با زودرنجی برای کودکان فراهم شود گفت: یکی از اشتباهات رایجی که والدین آن را انجام می دهند اجابت همه خواسته های فرزندان خود است که این سبک رفتاری والدین مشکلات زیادی برای فرزندان و والدین ایجاد می کند.
وی افزود: والدینی که همواره تسلیم خواسته های فرزندانشان می شوند فرزندانی با روحیه ای حساس ، شکننده ، ضعیف و کم تحمل تربیت می کنند و در واقع فرزندان را در محیطی غیر واقعی و خارج از شکل زندگی واقعی پرورش می دهند.
این روانشناس بالینی همچنین با بیان اینکه تک فرزندان ممکن است به دلیل اینکه نزد بزرگسالان هستند بلوغ زودرس داشته باشند اظهار داشت: در این زمینه باید خانواد ها مراقب باشند که فرزندانشان از تجربیات کودکی مربوط به سن و سالی که در آن هستند محروم نشوند.
به نظر می رسد تک فرزندی بعنوان یک گزینه از سوی والدین امروزی انتخاب شده ، انتخابی که خود را بخاطر آن گاه سرزنش هم می کنند.
انتخابی که تبعات آن آینده فرزند را هم درگیر می کند.
شرایط اجتماعی و اقتصادی و به دنبال آن اشتغال زنان بی تاثیر در این پدیده نیست و راهکارش هم البته ممانعت زنان در مشارکت اجتماعی و اقتصادی نیست باید زیرساخت ها و قوانین حمایتی از زنان و خانواده به گونه ای باشد که زنان مورد حمایت باشند و لاجرم در پی مرخصی های مرتبط با زایمان از نظر سازمانی و اداری با مشکل مواجه نشوند.
در این ارتباط معاون سیاسی امنیتی استانداری لرستان در کارگروه اجتماعی و فرهنگی گفته بود که اینکه کارمندان زن با مرخصی زایمان محل کار خود را ترک می کنند باعث نشود جایگاه شغلی آن ها به خطر بیفتد، در حمایت از جایگاه شغلی بانوان و فراهم کردن زمینه ای که زنان کارمند بیشتر در خدمت کودک خود باشند باید اقدام شود.
حبیب الله خجسته پور افزود: در ادارات استان باید مدیران پیرامون مرخصی دوران بادراری و بحث شیردهی مساعدت هایی را داشته باشند.
به هر روی ؛ همزمان با تجدید نظر یا تغییر در سیاست های جمعیتی باید زیرساخت های لازم و کافی مورد توجه قرار گیرند و اگر این موارد مورد توجه نباشند ممکن است همچنان افراد بر الگوی تک فرزندی مقاومت می کنند و یا اینکه ازدیاد جمعیت به سمتی پیش رود که مشکلاتی را متوجه جامعه می کند.