شمارش اعداد در کودکان، روش صحیح چیست؟

اگر بخواهیم یک پاسخ صریح به این سوال بدهیم که آیا شمارش با انگشت برای انجام عملیات ریاضی کار درستی است یا خیر؟ باید بگوییم شواهد مربوط به علوم مغز حاکی از آن است که این روش برای موفقیت در علوم ریاضی ضروری است.
جو بالر (Jo Boaler) روان پزشک و متخصص کودکان می‌گوید: «چند هفته پیش، من در دفتر کار خود مشغول بودم که سکوت اتاق با صدای تلفن شکسته شد. یکی از والدین با من تماس گرفت تا گزارش فرزند پنج ساله خود را بدهد که با حالت گریان از مدرسه به خانه برگشته است، زیرا معلمش به او اجازه نداده است برای شمارش از انگشتان خود استفاده کند.»
اتفاق تازه‌ای نیست مدارس سراسر کشور شمارش با انگشت را در کلاس‌ها ممنوع کرده‌اند و یا به دانش‌آموزان می‌گویند که این کار، نشانه کندذهنی است. با این وجود شاخه‌ای از علوم اعصاب نسبتا جالب و شگفت‌انگیز که اهمیت نواحی مختلف از مغز ما را بررسی می‌کند، اعتقاد دارد که شمردن با دست ربطی به زمان و سن افراد ندارد.

در مطالعه‌ای که سال گذشته منتشر شد، محققان منطقه‌ای خاص از مغز ما که به ادراک و نمایش انگشتان اختصاص دارد و به نام ناحیه حسی انگشت شناخته می‌شود را تجزیه و تحلیل کردند. محققان دریافتند که ما یک نمایش از انگشتان خود را در مغز خود می‌بینیم، حتی زمانی که ما از شمارش با انگشت در محاسبات استفاده نمی‌کنیم. هم‌چنین دریافتند زمانی که فرد ۸ الی ۱۳ سال سن دارد، برای انجام تفریق، حتی زمانی که برای شمارش از انگشت استفاده نکند، ناحیه حسی انگشتان او در مغز فعال می‌شود.
محققان در تحقیق دیگری دریافتند دانش آموزانی که آگاهی بهتری نسبت به شمارش با انگشت در پایه اول داشته باشند، در پایه دوم هم می‌توانند نمرات بهتری کسب کنند. حتی این موضوع می‌تواند برای دانشجویان هم صادق باشد. توجه کنید منظور از شمردن با دست هم می‌تواند به صورت لمس انگشتان دست برای شمردن باشد هم استفاده از ناحیه حسی انگشت در مغز.
شواهد حاصل از مطالعات رفتاری و علوم اعصاب نشان می‌دهد که وقتی افراد برای درک و تصور انگشتان خود آموزش می‌بینند در انجام این کار بهتر می‌شوند، که منجر به پیشرفت بیشتر در ریاضیات می‌شود. محققان دریافتند زمانی که فرد در ۶ سالگی بتواند کیفیت استفاده از شمارش با انگشت خود را بهبود بخشند، در دانش ریاضی، به‌ویژه در مهارت‌هایی از قبیل شمارش و مرتب‌سازی اعداد موفق‌ترند.
دانشمندان علوم اعصاب، اغلب در مورد ارتباط بین استفاده درست از انگشت برای شمردن و موفقیت در درس ریاضی تردید دارند، اما آن‌ها به وضوح روی یک چیز اتفاق نظر دارند: اگر دانش‌ آموزان از طریق فکر کردن در مورد انگشتانشان اعداد را یاد نگیرند، اعداد هرگز نمایش عادی در مغز آن‌ها نخواهد داشت.
بر طبق تحقیقات جدید مغز، جلوگیری از شمارش با انگشت برای دانش آموزانی که به خوبی یاد گرفتند به صورت ذهنی بشمارند موجب توقف پیشرفت ریاضی آن‌ها خواهد شد. بدون شک انگشتان دست یکی از مهم‌ترین کمک‌های بصری ما برای درک بهتر اعداد هستند و ناحیه حسی انگشت در مغز ما برای محسابه اعداد به خوبی در بزرگسالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اهمیت درک انگشت حتی می‌تواند دلیل آن باشد که پیانیست‌ها و دیگر نوازندگان، اغلب درک ریاضی بالاتری از افرادی دارند که به دنبال یادگیری ابزار موسیقی نیستند. بنابراین توصیه می‌شود معلم‌ها به جای جلوگیری از استفاده از شمارش با انگشت در بین دانش آموزان آن‌ها را به این کار تشویق کنند.
برای تشویق و تقویت استفاده از شمارش با انگشت بین کودکان می‌توانید از فعالیت‌های زیر استفاده کنید:
برای مثال نقطه‌های رنگی روی انگشت کودک بچسبانید و روی یک کاغذ چیزی شبیه دکمه‌های پیانو بکشید و آن را با رنگ‌های مشابه روی انگشتان دست کودک رنگ کنید و از کودک بخواهید انگشت خود را روی رنگ‌های مشابه قرار دهد.

شمارش با انگشت
می‌توانید روی انگشت کودک نقطه رنگی بچسبانید و یک مسیر مارپیچ طراحی کنید و از کودک بخواهید انگشت خود را روی مسیر همرنگ قرار دهد.
مغز ما از شبکه‌های توزیع شده تشکیل شده‌است و زمانی که ما اطلاعات مختلف را مدیریت می‌کنیم، نواحی‌های مختلف مغز با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. وقتی ما روی ریاضیات کار می‌کنیم، فعالیت مغز در میان بسیاری از شبکه‌های مختلف توزیع می‌شود که شامل نواحی جلویی و پشتی است که هر دو آن‌ها بصری هستند. تحقیقاتت نشان داده‌ است حتی زمانی که افراد بر روی محاسبات عددی کار می‌کنند، مانند ۱۲ صرب در ۲۵، با ارقام نمادین (۲۵ و ۱۲) تفکر ریاضی ما بر پایه پردازش بصری این محاسبه را انجام می‌دهد.
در یکی از تحقیقات در این زمینه مشخص شد استفاده از ۴ جلسه آموزشی ۱۵ دقیقه‌ای با استفاده از محور اعداد می‌تواند تفاوت بین دانش آموزان با دانش عددی کم و دانش آموزان با دانش عددی متوسط را از بین می‌برد. به این معنی که دانش آموزانی که از دانش ریاضی کمی بهره‌مند بودند طی یک ساعت آموزش به وسیله محور اعداد توانستند دانش عددی خود را به سطح متوسط برسانند. محور اعداد که نشان دهنده کمیت اعداد است در زمینه توسعه دانش عددی کودکان بسیار مهم است. همچنین دانش عددی یکی از پیش نیازهای موفقیت تحصیلی دانش آموزان محسوب می‌شود.
ریاضیات بصری برای همه دانش آموزان سودمند است. چند سال پیش هاوارد گاردنر (Howard Gardner) یک نظریه هوش چندگانه را پیشنهاد کرد که نشان می‌دهد افراد رویکردهای متفاوتی مانند دیداری، روانشناسی و منطقی برای یادگیری دارند. این ایده به طور مفصل تفکر مردم در مورد هوش و شایستگی را گسترش داد، اما به دلیل آگاهی نداشتن معلم‌ها و مربیان از این موضوع اغلب به برخی از دانش آموزان که رویکرد متفاوتی برای یادگیری داشتند که با سبک آموزش مربی و معلم همخوانی نداشت به دانش آموزان برچسب کندذهن داده می‌شود. اینکه هر فردی سبک یادگیری مخصوص به خود را دارد بر کسی پوشیده نیست اما محققان ادعا می‌کنند اغلب افراد به سبک بصری بیش از روش‌ها دیگر برای یادگیری نیاز دارند.

تعجبی ندارد که دانش‌ آموزان وقتی احساس می‌کنند ریاضی مبحثی کاملا انتزاعی و غیرقابل دسترس است انگیزه و علاقه خود را نسبت به یادگیری آن در کلاس درس را از دست بدهند. اغلب اوقات به خاطر سیاست‌های آموزشی دانش آموزان مجبورند معادلات ریاضی را با حفظ کردن صفحه‌ای از اعداد و معادلات و بدون استفاده از خلاقیت بصری خود حفظ کنند.
برای درگیر کردن دانش‌آموزان در تفکر بصری مفید، باید در فواصل زمانی منظم از آن‌ها پرسیده شود، چگونه ایده‌های ریاضی را می‌بینند و درک می‌کنند و آنچه را که درک می‌کنند، ترسیم کنند. آن‌ها می‌توانند فعالیت‌هایی را با سوالات دیداری انجام دهند و از آن‌ها خواسته شود تا راه‌حل‌های بصری برای سوالات ارائه دهند.
تیم youcubed (مرکزی در دانشگاه استنفورد) سال گذشته یک مجموعه رایگان از دروس ریاضی را برای کلاس‌های ۳ تا ۹ به وجود آورد و دانش‌آموزان را به درک زیبایی ریاضیات دعوت کرد. این مجموعه رایگان بیش از ۲۵۰/۰۰۰ بار در سراسر ایالات متحده دانلود شد و ۹۸ معلمان گزارش دادند که این فعالیت‌ها را نسبت به روش قبلی بیشتر دوست دارند و ۸۹ درصد از دانش‌‌آموزان گزارش دادند که فعالیت‌های بصری آن‌ها برای یادگیری ریاضیات افزایش یافته است. در عین حال، ۹۴ درصد دانش‌آموزان گفتند که حتی زمانی که مسئله دشوار است و دچار اشتباه می‌شوند که به کار خود ادامه می‌دهند در حالی که پیش از این دست از یادگیری برمی‌داشتند.
چنین فعالیت‌هایی نه تنها باعث تعامل عمیق، درک تازه و فعالیت بصری مغز می‌شود، بلکه به دانش‌آموزان نشان می‌دهند که ریاضیات یک سوژه ثابت، بسته و غیرقابل نفوذ نیست بلکه می‌تواند یک سوژه باز و زیبا باشد.
برخی محققان تاکید می‌کنند، کسانی که تفکر بصری خود را توسعه دهند، در محیط های کاری ‍‍با تکنولوژی روز دنیا می‌توانند تا سطوح بالا پیشرفت کنند. چرا که تکنولوژی‌های بصری به صرعت درحال توسعه در همه‌ی زمینه‌ها از قبیل کسب و کار، فناوری، هنر و علم است.
یادگیری ریاضیات، نقاط مختلف مغز را درگیر می‌کند و دانش‌ آموزان باید با تصاویر، اعداد، نماها و واژه‌ها ارتباطی قوی برقرار کنند، اما مدارس این سبک آموزش را در ریاضیات تشویق نمی‌کنند. این به دلیل فقدان دانش تحقیقاتی در مورد بهترین روش‌ها برای آموزش و یادگیری ریاضیات نیست بلکه به این دلیل است که این دانش، به درستی به معلمان آموزش داده نشده است.
بنابراین طبق یافته‌های علمی می‌توانیم به کودک اجازه دهیم برای محاسبات ریاضی خود از شمارش با انگشت استفاده کند این روش نه تنها نشان دهنده ضعف او در ریاضیات نیست بلکه می‌تواند به توسعه هوش بصری و موفقیت در آینده تحصیلی او منجر شود.