راه های افزایش مسئولیت پذیری در کودکان

یک متخصص روانشناسی کودک و نوجوان، ضمن بیان آنکه دختران در قبال مسائل خانوادگی و پسران در قبال مسائل اجتماعی مسئولیت پذیری بیشتری دارند، راهکارهایی موثر برای پرورش مسئولیت پذیری در کودکان ارائه کرد.
گوهریسنا انزانی، با بیان اینکه مسئولیت نوعی ویژگی شخصیتی است که به‌صورت نگرشی در ساختار روانی و رفتاری فرد شکل می‌گیرد، اظهارکرد: مسئولیت‌پذیری یعنی فرد بتواند تعهداتی که بر عهده دارد را به‌درستی انجام دهد که البته مسئولیت‌پذیری در بعد فردی زمینه‌ساز مسئولیت‌پذیری اجتماعی است.
به گفته وی فردی که مسئولیت‌پذیری را در کودکی بیاموزد می‌تواند به فرد موفقی تبدیل شود. در همین راستا خانواده و مدرسه باید آموزش‌هایی را برای ارضای نیاز روانشناسی و روانشناختی که در نهایت منجر به حس مسئولیت پذیری میشود اختصاص دهد چراکه رفتار مسئولانه از شاخص‌های انسان سالم در هر جامعه ای به شمار می‌رود که باید از دوران کودکی به افراد آموزش داده شود.
این روانشناس با بیان اینکه مسئولیت حاصل سه ویژگی تشخیص، تصمیم و خلاقیت است، گفت: افراد مسئولیت‌پذیر افرادی با وجدان، مطمئن، جدی و مقرراتی هستند این در حالیست که مسئولیت‌پذیری اکتسابی و نیازمند آموزش والدین است. مسئولیت‌پذیری دارای مولفه‌های اصلی شامل یادگیری رفتارهایی که نیاز اساسی فرد را برآورده می‌کند و پذیرفتن پیامد رفتار است.
بنا بر اظهارات انزانی، کودکانی که مسئولیت‌پذیری را نیاموزند در آینده در کارها به موفقیت نخواهند رسید، روابط دوستانه اشتباهی برقرار می‌کنند، اعتماد به نفسشان کاهش می‌یابد، خشم، استرس، افسردگی و اضطراب در آنها بیشتر می‌شود. همچنین بزهکاری، ترک تحصیل، انزوای اجتماعی، سردرگمی، کاهش حس امنیت، قانون‌گریزی، نزول گرایش به نظم، کاهش روابط اجتماعی، کاهش انگیزه‌های پیشرفت، خشونت علیه همسر، گرایش به مواد مخدر و مشروبات، انتقام گیری و انتقاد دائم از دیگران از دیگر خصوصیات خلقی این افراد می‌شود.
وی افزود: از دیدگاه نظریه یادگیری اجتماعی، بهترین شیوه آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان الگو برداری مناسب از والدین و محیط اجتماعی است.

آموزش مسئولیت‌پذیری به‌صورت آگاهانه و ناآگاهانه
این روانشناس با بیان اینکه مسئولیت‌پذیری می‌تواند به‌صورت آگاهانه و ناآگاهانه به کودکان آموزش داده شود، گفت: در شیوه آگاهانه والدین با امر و نهی، آموزش و تشویق و تنبیه مسئولیت‌پذیری را در فرزندان شکل می‌دهند اما در شیوه ناآگاهانه کودکان با مشاهده و الگوگیری از رفتار و گفتار والدین رفتارهای مسئولانه را می‌آموزند و این رفتارها را درونی می‌کنند البته از دیدگاه روانشناسی والدین نباید به کودک به‌صورت مستقیم امر و نهی کنند. بهترین راه آموزش مسئولیت‌پذیری درونی‌سازی با شیوه تربیتی مناسب از سوی والدین است.
به گفته وی، در شیوه فرزندپروری منسجم و صمیمی که والدین در تربیت فرزندان با یکدیگر اختلاف نظر ندارند، در برابر فرزندانشان مشاورانی آگاه و با دانش هستند، والدین مسئولیت پذیری زیادی در قبال فرزندان و همسرشان دارند و می‌دانند که مشورت در زندگی تاثیر زیادی دارد و به صورت مداوم در حال پیشرفت و تکامل روحی، جسمی و معنوی هستند و در کنار هم احساس شادی می‌کنند، بهترین شرایط را برای آموزش مسئولیت پذیری در فرزندانشان فراهم می‌کنند.
انزانی تاکید کرد: طبق پژوهش‌های انجام شده مسئولیت‌پذیری خانوادگی در دختران و مسئولیت‌پذیری اجتماعی در پسران بیشتر پرورش می‌یابد، حال آن‌که کودکانی که دارای اعتماد به نفس بیشتری هستند مسئولیت پذیری بیشتری را بر عهده می‌گیرند.

پرورش مسئولیت پذیری در کودکان
وی در ادامه درباره نحوه پرورش مسئولیت پذیری در کودکان گفت: مشارکت دادن فرزندان در مسائل خانه و خانواده باعث پرورش مسئولیت پذیری در کودکان می شود. والدین با یادگیری مهارت‌های فرزندپروری و اجرای کامل تکنیک‌های یاد گرفته شده می‌توانند فرزندان مسئولیت‌پذیری را تربیت کنند. می‌توان با توجه به سن و توانمندی کودک آنها را در مرتب کردن اتاقشان مشارکت داد اما پیش از این والدین باید خشم و استرس خود را کنترل کنند و بتوانند شیوه موثرارتباط با فرزندان خود را بیابند. باید هنگام مرتب کردن اتاق کودک، کنار او بنشینند و همراه با بازی و شیطنت مسئولیت پذیری را به کودک آموزش دهند. هرچقدر وسایل اتاق کمتر امکان مرتب کردن آن بیشتر و راحت‌تر خواهد بود.
انزانی افزود: همچنین والدین می‌توانند در کارهای مربوط به خانه‌داری از فرزندان خود کمک بگیرند زیرا کودکان معمولا از سنین بسیار کم علاقه به کمک کردن به والدینشان دارند. همچنین بازی پازل و لگو بازی برای پرورش نظم و مقررات در کودکان بسیار موثر است.
وی ادامه داد: والدین باید از کودکان خود بخواهند که در ساعت مشخصی بخوابند، مسواک زدن را طبق قاعده نظم بدانند و هر کاری را با برنامه و قاعده خاصی انجام دهند. باید از دستورات مبهم به کودک پرهیز کنند و به‌صورت جزئی کودک را راهنمایی کنند. والدین نباید دستورات پشت سر هم به کودک بدهند.آنان باید در قبال هر رفتار مناسب به شیوه کلامی یا غیر کلامی کودک را تشویق کنند البته باید از باج دادن به فرزندشان پرهیز کنند یعنی پیش از انجام هر رفتار به کودک هدیه داده نشود اما چنانچه کودک در انجام مسئولیت ساده‌ای که به عهده او بود موفق عمل کرد با گفتارهایی مثل آفرین، مرسی دخترم، چشمک زدن، نوازش کردن و بوسیدن و دادن خوراکی‌های خوشمزه و ساده کمک کنند تا مسئولیت پذیری در کودک تقویت شود. والدین باید اجازه دهند کودکان کارهای ساده و جزئی را تا جایی که به آن‌ها آسیبی وارد نمی‌کند خودشان انجام دهد و فقط مراقب امنیت فرزند باشند که در انجام این کارها آسیبی به آن‌ها وارد نشود.