با گرمازدگی کودک چه کنیم؟

به‌رغم آن‌که هر سال بارها به‌ویژه در فصول گرم سال به مردم هشدار داده می‌شود که مراقب خطر گرمازدگی به‌ویژه در افراد آسیب‌پذیرتر و از همه مهم‌تر کودکان باشند، اخیرا شنیدیم که یک کودک شش ساله به دلیل ماندن بیش از اندازه در خودرو، گرمازده شده و جان خود را از دست داده است.
البته در این‌که گرمازدگی یکی از اختلالات شایع در تابستان است که گاهی بنا به ضرورت‌های شغلی و حرفه‌ای از مواجهه با آن گریزی نیست، شکی وجود ندارد، اما پیشگیری از آن و شناخت نشانه‌های این اختلال قبل از ورود شخص به مرحله بحرانی ناشی از گرمازدگی می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. گفت‌وگو با دکتر حمید اسحاق، فوق‌تخصص عفونی کودکان و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران به همین دلیل انجام شده است .
وقتی ما در معرض تابش نور خورشید قرار می‌گیریم دما در سطح و قسمت‌های مرکزی بدن افزایش می‌یابد که اگر با سیستم‌هایی طبیعی تعدیل دمای بدن تعدیل نشود به بروز اختلالاتی در تمام اندام‌های بدن منجر خواهد شد، اما سیستمی در بدن ما به‌طور طبیعی وجود دارد که با افزایش درجه حرارت بدن یا آلوده شدن به میکروب و ویروس، مراکزی در مغز فعال می‌شود که سیستم تعریق را تحریک کرده و آبی که از سطح پوست و ریه‌ها از بین می‌رود، بیشتر می‌شود .با از دست دادن آب از طریق پوست و تعریق، بدن با کمبود آب مواجه می‌شود و احساس تشنگی بروز کرده و بدن سعی می‌کند دفع آب از طریق ادرار و مدفوع را کم کند .

چرا گرمازده می‌شویم؟
گرمازدگی یعنی اختلال در سیستم تنظیم دمای بدن. یعنی وقتی بدن در معرض حرارت بیش از حد قرار می‌گیرد، نمی‌تواند به‌وسیله مکانیسم دفاعی‌‌اش دمای بدن را متعادل کند.
گاهی عدم توانایی بدن برای تولید عرق ناشی از یک بیماری ژنتیکی یا مصرف دارویی (به‌ویژه داروهای روانگردان) اتفاق می‌افتد. پس افرادی که بیشتر در معرض گرمازدگی قرار می‌گیرند کسانی هستند که یا بیشتر در معرض تابش بیش از اندازه نور خورشید و حرارت هستند (مثل ورزشکاران و کارگران ساختمانی) و یا این‌که در ساعات اوج حرارت در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند.

کودکان، ‌قربانیان معصوم گرما
کودکان از حیث گرمازدگی در معرض خطر بیشتری هستند. چرا که نسبت سطح بدن شان به حجم توده بدنی‌شان بیش از بالغان است که باعث می‌شود در هر کیلوگرم از وزن بدن، میزان حرارت بیشتری را از دست بدهند و به همین دلیل، مستعد کم‌آبی هستند. افزون بر این سیستم خنک‌کننده و تعریق کودکان در درجه حرارت‌های بالاتری نیز به کار می‌افتد.

مراقب نشانه‌ها باشید
توجه داشته باشید که شدت گرمازدگی باتوجه به سن، میزان حرارت محیط و زمان مواجهه کودک با حرارت متفاوت است. مرحله اول گرمازدگی معمولا در کودکی اتفاق می‌افتد که زیر آفتاب در حال بازی است و دچار گرفتگی عضلانی در ناحیه پشت ساق پا و ران می‌شود. وقتی این کودک در معرض حرارت بیشتر قرار می‌گیرد وارد مرحله دوم گرمازدگی می‌شود که با ضعف و خستگی مفرط همراه است. کودک در این مرحله با از دست رفتن آب و املاح بیشتر، دچار ضعف، افزایش ضربان قلب، افت فشار خون شده و گرفتگی عضلانی دردناک پدیدار می‌شود؛ اما دمای بدنش بیش از ۵/۳۹ درجه نمی‌شود. در این مرحله، تهوع، استفراغ، سردرد و علائم پرخاشگری، عصبانیت و توهم هم ممکن است ایجاد شود. در مرحله سوم و شدید‌ترین فرم ناشی از گرما، کودک به‌علت اختلال شدید هشیاری‌‌اش را از دست می‌دهد و در معرض آسیب‌های شدید در اندام‌های مختلف قرار می‌گیرد. توجه داشته باشید گرمازدگی را به موقع تشخیص دهید، چرا که گاهی کودک به‌دلیل مسمومیت غذایی دچار نشانه‌های مشابه می‌شود یا به‌دنبال مصرف داروهای روانگردان (‌داروهای مصرفی والدین که به اشتباه در دسترس کودک قرار گرفته‌) دچار عوارض مشابه می‌شود.

خنک کردن کودک گرمازده
در مرحله اول که کودک صرفا با اختلال خفیف در آب و املاح مواجه است، مصرف مایعات و خروج از محیط گرم در رفع گرمازدگی کفایت می‌کند.
وقتی کودکی دچار ضعف و خستگی مفرط و تپش بالای قلب شده است باید به یک محل سایه منتقل و لباس‌های تنگ و زیاد از تنش خارج شود. به‌علاوه باید از روش‌های مختلفی برای خنک کردن بدن کودک با گذاشتن کیسه یخ در زیر بغل، کشاله ران و پشت بدن کمک گرفت و اگر هشیار باشد باید به وی مایعات مناسب خورانده شود. اگر فرد برای مدت کوتاهی است در معرض تابش خورشید قرار گرفته مصرف آب کفایت می‌کند، ولی بیش از یک ساعت باشد آب با کمی نمک و آبلیمو بهتر است تا فشار مریض افزایش یابد. همچنین مصرف آبمیوه، خیار، هندوانه، خربزه، طالبی گوجه‌فرنگی و کاهو کمک‌کننده است. از نوشاندن قهوه، کافئین و چای باید پرهیز کرد. ولی در مرحله آخر که کاهش و افت هشیاری ایجاد شده باید به محل سایه منتقل و به اورژانس اطلاع داده شود تا در مرکز درمانی از طریق وریدی مایعات به فرد داده شود یا فرد در حوض آب سرد گذاشته شود، ولی کاهش دما باید تدریجی باشد.

گرما به شیرخوارگان رحم نمی‌کند
هرچه سن کودک کمتر باشد، احتمالا سیستم تنظیم حرارت بدن، نارس‌تر است و نوزاد بیشتر در معرض عوارض شدید گرمازدگی قرار می‌گیرد. پس به‌شدت توصیه می‌شود در فصل‌های گرم و ساعات اوج حرارت، کودک را بیرون نبرید یا شیر خوار را در محیط‌های بدون تهویه قرار ندهید. به‌علاوه والدین باید از چرب کردن پوست بچه پرهیز کنند، چرا که چربی گرما را جذب کرده و احتمال گرمازدگی را بیشتر می‌کند. از سوی دیگر منتظر نباشید کودک‌تان ابراز تشنگی کند تا به او آب بنوشانید، چرا که بچه‌ها دیرتر دچار تشنگی می‌شوند. پس حتما هر ۲۰ دقیقه، یک‌بار به کودک آب بنوشانید. همچنین متوجه بی‌حالی، بی‌قراری، ولع برای نوشیدن آب و کاهش حجم ادرار در کودک باشید.