واکسن سه گانه کودکان، نکات مصرف و نگهداری آن

واکسن سه گانه دیفتری، کزاز و سیاه سرفه از جمله واکسن های اجباری است که برای ایمن سازی و مقابله با بیماری هایی عفونی و در سنین مشخصی به کودکان تزریق می شود. در این مطلب در مورد این واکسن، موارد منع آن و نیز برخی عوارض احتمالی واکسن اطلاعاتی در اختیارتان قرار می دهیم.
واکسن سه گانه کزاز، دیفتری و سیاه سرفه برای ایمن سازی نوزادان و کودکان بین سنین ۶ هفته تا ۶ ساله طراحی شده است. تزریق این واکسن برای کودکانی که دچار ضایعات مغزی پیش رونده هستند، ممنوع بوده و باید واکسن دو گانه خردسال تزریق شود، ضمن اینکه این نوع واکسن برای بیماری های مزمن چرکی، تشنج، ضایعات مغزی، ناراحتی های عصبی و نیز برای افرادی که سابقه خانوادگی بیماری عصبی دارند، نباید تجویز شود. برای آگاهی بیشتر در این زمینه، در ادامه این مطلب از کودک و والدین همراه ما شوید.

همه چیز درباره واکسن سه گانه
بر اساس برنامه واکسیناسیون کشوری، تزریق واکسن ثلاث یا سه گانه به منظور ایجاد ایمنی علیه بیماری های عفونی چون دیفتری، کزاز و سیاه سرفه در سنین خاصی به کودکان تزریق خواهد شد. بنابراین با اجرای طرح واکسیناسیون در ایران، سه بیماری خطرناک ذکر شده در بالا به خوبی کنترل شده و بر اساس آن باید همه کودکان در سنین گفته شده آن را دریافت نمایند.

موارد عدم استعمال واکسن ثلاث یا سه گانه
هر یک از این واکسن ها حاوی محلول های توکسوئید دیفتری، توکسوئید کزاز تصفیه و تغلیظ شده و باکتری کشته شده سیاه سرفه می باشند که در فسفات آلومینیوم در حال تولید جذب شده، همچنین ماده نگهدارنده تیومرسال به نسبت یک در ده به محصول حاصل اضافه می شود. استفاده از فسفات آلومینیوم در ترکیب این واکسن به این دلیل است که که با تاخیر جذب واکسن در بدن، قدرت ایمنی زای آن افزایش می یابد.
برای ایمن سازی اساسی و پایه ای، سه تزریق در فاصله های ۴ تا ۸ هفته انجام گرفته و تزریق چهارم، یک سال بعد باید صورت گیرد. تزریق های واکسن های توام ضد دیفتری، کزاز خردسالان یا بزرگسالان که هر ۵ سال یکبار یادآوری می شوند، بسته به سن شخص باید استفاده شود.
تزریق این واکسن در کودکان مبتلا به ضایعات مغزی پیش رونده ممنوع بوده و باید به آنها واکسن دوگانه خردسال تزریق شود. این واکسن برای کودکانی که دچار بیماری های مزمن چرکی، ناراحتی های عصبی، ضایعات مغزی، تشنج بوده و نیز سابقه خانوادگی بیماری های عصبی دارند، تجویز نمی شود.
همچنین برای کودکانی که تب داشته و به بیماری های حاد مبتلا هستند، تزریق واکسن ثلث یا سه گانه تا زمانی که تب و بیماری وی رفع شود، نباید انجام شود. ضمن اینکه تزریق این واکسن بعد از پایان ۶ سالگی (شش سال و یازده ماه و بیست و نه روز) ممنوع بوده و باید واکسن دو گانه برای بزرگسالان تزریق شود.

عوارض های جانبی واکسن سه گانه
بعد از تزریق این واکسن ممکن است، فرد دچار حالت های قرمزی، سفتی، تورم در محل تزریق و نیز راش های پوستی همراه تب شود. حتی در مواردی ممکن است ناراحتی های کلیوی به دنبال تزریق واکسن ایجاد شود. در صورتی که کودک پس از ۲ روز از انجام تزریق دچار تشنج یا ناراحتی های عصبی شود، علت آن واکسن سیاه سرفه است ، بنابراین برای ادامه ایمن سازی باید از واکسن های دو گانه ضد دیفتری، کزاز خردسالان یا بزرگسالان بسته به سن شخص استفاده شود و به هیچ عنوان نباید به وی واکسن سیاه سرفه تزریق کنید، در صورت مشاهده چنین مواردی باید آدرنالین با دُز یک در هزار در دسترس تزریق کنندگان باشد تا بلافاصله بعد از پیش آمد عارضه آنا فیلاکسی به مصرف برسد.
واکسن دوگانه دیفتری و کزاز
این واکسن دوگانه که برای ایمنی در برابر بیماری دیفتری و کزاز تجویز می شود، در سنین بالای ۶ سال و در کودکانی که به واکسن سه گانه(ثلاث) حساسیت دارند، استفاده می شود. ترکیب واکسن دو گانه یا توأم دیفتری و کزاز نیز مشابه واکسن های سه گانه است، با این تفاوت که عامل ضد سیاه سرفه در آن وجود ندارد.
موارد استعمال واکسن دوگانه
در صورتی که بعد از تزریق واکسن سه گانه، عوارضی مثل درجه حرارت بالای ۴۰ درجه سانتی گراد در بدن کودک، گریه مداوم بیش از سه ساعت که قابل آرام کردن نباشد، مشاهده تشنج در ظرف ۷۲ ساعت مواجه شدید، باید در نوبت های بعدی تزریق واکسن سه گانه از واکسن دو گانه خُردسالان استفاده شود.
ضمن اینکه برای ایمن سازی کودکان بالای شش سال و بزرگسالان از واکسن توأم خاص استفاده می کنند. بنابراین بعد از ۶ سالگی یعنی در پایان ۶ سال و ۱۱ ماه و ۲۹ روز، تزریق واکسن سه گانه ممنوع بوده و بعد از آن باید از واکسن دو گانه ویژه افراد بزرگسال استفاده شود.
همانطو که گفتیم، به منظور ایمن سازی کودکان زیر ۶ سال برای مقابله با بیماری های دیفتری و کزاز از واکسن توأم کزاز و دیفتری مخصوص خردسالان استفاده می کنند. واکسن مخصوص (ویژه) نوجوانان و بزرگسالان دارای ترکیبی مشابه واکسن کودکان بوده و فقط مقدار نوکسوئید دیفتری موجود در آن به مقدار ۲ واحد فلوکولان کاهش می یابد.
موارد عدم استعمال واکسن
در کودکان مبتلا به تب و بیماری های حاد، تزریق واکسن باید تا هنگام رفع کامل تب و بیماری ها عقب بیفتد. همچنین در کودکانی که به آلرژی شدید و یا عوارض و ضایعات مغزی و عصبی مایه کوبی دچار هستند، این واکسن ها باید با احتیاط و تحت نظر پژشک صورت گیرد.
بنابراین به کودکان بالای شش سال و نوجوانان در صورتی که مایه کوبی توأم ضرورت پیدا کند، باید واکسن خاص بزرگسالان استفاده شود، زیرا واکسن ویژه کودکان به دلیل مقدار بیشتر پادتن ضد دیفتری که در آن وجود دارد، می تواند عوارض جانبی تقریبا شدیدی را در این گروه سنی گفته شده ایجاد کند.

عوارض جانبی ناشی از تزریق واکسن دو گانه
در پی تزریق این نوع واکسن ممکن است، عوارضی مثل قرمزی در محل تزریق، حساسیت موضعی، تب، سردرد، و یا بثورات پوستی در سطح بدن دیده شود که بعد از مدت کمی رفع خواهد شد. در مطالب قبلی با با درمان سردرد کودکان با روش های خانگی آشنا شده اید.
در برخی موارد نادر بعد از انجام تزریق واکسن دوگانه ضد دیفتری و کزاز، ناراحتی های کلیوی و عصبی به دنبال خواهد داشت که در صورت مشاهده چنین مواردی، تزریق های بعدی انجام نخواهد گرفت و باید همواره آدرنالین یک در هزار در دسترس تزریق کننده های واکسن باشد تا در هنگام مشاهده عارضه آنافلاکسی، بلافاصله مصرف گردد.

روش های استفاده از واکسن های دو گانه و سه گانه
تزریق واکسن سه گانه و دو گانه به اندازه ۰.۵ میلی لیتر و به صورت عضلانی تجویز می شود. این نوع واکسن ها برای بزرگسالان و خردسالان حتما باید به شکل داخل عضلانی و عمیق تزریق شوند، زیرا تزربق آنها در زیر جلد یا داخل جلد، موجب تحریک موضعی، نکروز بافتی، تشکیل گرانولوم و آبسه استریل خواهد شد. شیشه واکسن را قبل از استفاده، خوب تکان دهید تا واکسن کاملا یکنوتخت شود.
طبق برنامه کشوری تزریق واکسن سه گانه به منظور ایمنی سازی در برابر بیماری های دیفتری، کزاز و سیاه سرفه باید در ۵ نوبت و در سنین ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۸ ماهگی و ۴ تا ۶ سالگی انجام گیرد و پس از آن به منظور حفظ ایمنی، تلقیح واکسن های سه گانه یا دو گانه و واکسن دو گانه خاص بزرگسالان هر ۱۰ سال یکبار باید تکرار شود.

نکاتی مهم درباره واکسن های دوگانه و سه گانه
- حداقل فاصله بین نوبت های تزریق واکسن های سه گانه یک ماه می باشد.
- بعد از اتمام ۶ سالگی، تزریق واکسن سه گانه ممنوع بوده و باید از واکسن دوگانه خاص بزرگسالان استفاده گردد.
- اگر سن کودک در هنگام تزریق یادآور سه گانه و فلج اطفال ۴ سال یا بیشتر باشد، تزریق یادآور دوم ضرورتی ندارد.
- در هنگام تزریق واکسن ثلاث، یک قطره استامینوفن در اختیار والدین قرار داده می شود و به آنها آموزش داده شده که چگونه آن را در صورت تب یا بی قراری، هر ۴ ساعت یکبار استفاده کنند.
- فاصله بین تزریق نوبت سوم و چهارم نباید از ۶ ماه کمتر باشد.
- افرادی که سابقه تشنج داشته و با مصرف دارو تحت کنترل هستند، تزریق واکسن DTP اشکالی ندارد.
- به منظور حفظ ایمنی بدن، بعد از پنج نوبت تلقیح واکسن دوگانه یا سه گانه، واکسن دو گانه ویژه بزرگسالان هر ۱۰ سال یکبار باید تکرار شود.
- به منظور بالا رفتن سطح ایمنی بزرگسالان در مواردی که باید به افراد بالغ واکسن کزاز تزریق شود، به خصوص زنان باردار و در سنین بارداری (۱۵ تا ۴۹ سال) توصیه می شود، واکسن دوگانه خاص بزرگسالان تلقیح شود.
- همانطور که گفتیم، تزریق واکسن های سه گانه و دو گانه خردسالان و بزرگسالان باید حتما به شکل داخل عضلانی و عمیق صورت گیرد.
- در صورتی که پس از تزریق واکسن ثلاث یا سه گانه، درجه حرارت بدن کودک (زیر بغل) بیش تر از ۴۰ درجه سانتی گراد شود و وی دچار تشنج ظرف ۷۲ ساعت و گریه های مداوم بیش تر از سه ساعت شود، در نوبت های بعدی تزریق باید به جای واکسن ثلاث (سه گانه) از واکسن دو گانه خردسالان استفاده شود.
- همچنین تزریق واکسن های سه گانه برای کودکان مبتلا به ضایعات مغزی پیش رونده ممنوع بوده و باید به آنها واکسن دوگانه خردسال تزریق گردد.

روش نگهداری واکسن های سه‌گانه و دوگانه
این واکسن ها باید در دمای ۰.۸ درجه سانتی گراد و به دور از نور خورشید نگهداری شوند. یخ زدگی این واکسن ها موجب ایجاد واکنش های شدید و مزاحم خواهد شد و معمولا آنها را در داخل جعبه های حاوی دو تا سه آمپول ۰.۵ میلی لیتری و یا در شیشه های ۵ تا ۱۰ میلی لیتری عرضه می کنند.