کودکان در فضای مجازی، راهکارهای نجاتشان از اقیانوس

حضور و فعالیت در فضای مجازی همواره بایدها و نبایدهای خود را دارد. یک کارشناس فضای مجازی با اشاره به اینکه مدیریت تمرکز، مهمترین مهارتی است که باید در فرزندان پرورش دهیم، گفت: اگر کودکان نتوانند توجه خود را مدیریت و هدایت کنند، ناگزیر در برابر تمام زرق‌وبرق وسوسه‌انگیز دنیای دیجیتال تسلیم می‌شوند.
کودک امروز، مهمانی، دورهمی، دیدارهای دوستانه و خانوادگی برایش فرقی نمی‌کند؛ چشم از گوشی برنمی‌دارد و شش‌دانگ تمرکز و حواسش را معطوف به بازی در فضای گسترده اینترنت کرده است. بازی و سرگرمی که در سال‌های نه‌چندان دور در جمع کودکان فامیل و دوستان مشترک بود و صدای همهمه و جیغ کودکان آنقدر بلند بود که گاه صدای بزرگان فامیل درمی‌آمد اما با ورود میهمان ناخوانده اینترنت و فضای گسترده دیجیتالی، تغییر کرده و حال صدای بزرگان از سکوت مداوم کودک به صدا درآمده است. ایرنا نوشت؛ درواقع به لطف این اقیانوس ارتباطات، روزانه انبوهی از پیام‌های خبری، تبلیغی، فرهنگی و انواع بازی و فیلم‌های جدید بر سر کودک امروزی می‌بارد و تمرکز و توجه او را می‌رباید. حال آنکه زندگی انسان در سایه پیشرفت معنا پیدا می‌کند و لازمه پیشرفت تمرکز است و این مهارت ارزشمند به انسان کمک می‌کند تا نیروی خود را به‌طور خودآگاه و هدفمند به یک کار معطوف کند تا به نتیجه مطلوب برسد.

لزوم مدیریت فرآیند تمرکز
مهارتی که به باور کارشناس فضای مجازی، مهمترین مهارتی است که می‌توانیم در قرن بیست‌ویک در فرزندانمان پرورش دهیم و اگر کودکان نتوانند توجه خود را مدیریت و هدایت کنند ناگزیر در برابر تمام زرق‌وبرق وسوسه‌انگیز دنیای دیجیتال تسلیم‌شده و در سیاه‌چاله‌های این فضا سرگردان می‌مانند. ابوالفضل محمودی ضمن تاکید بر اینکه فضای دیجیتال امروزی، روزانه ۳۴ گیگابایت اطلاعات به مغز ما می‌رساند، تصریح کرد: در این شرایط لازم است به فرزندان خود بیاموزیم که چگونه تمرکز خود را مدیریت کنند. محمودی افزود: تحقیقات نشان می‌دهد که تمرکز نداشتن، موجب از بین رفتن تدریجی عملکرد اجرایی می‌شود؛ یک فرآیند مغزی که طرح‌ریزی‌کردن، تمرکزکردن و به‌یادآوردن ساختارها را دربرمی‌گیرد و کمک می‌کند تا بتوانیم چند وظیفه را همزمان با موفقیت انجام دهیم.

فناوری‌های نوین، صیاد تمرکز
محمودی با یادآوری این موضوع که علاوه‌بر صداها، نوتیفیکیشن‌ها و... که می‌تواند حواس دانش‌آموز را از انجام یک کار به کار دیگر منحرف کند، فکر‌کردن به بازی‌های رایانه‌ای و ویدئوها هم تمرکز او به هم می‌زند، اظهار داشت: از دید علمی، اگر کودک پیوسته دچار تغییر وظیفه در هیپوکامپ(بخشی از مغز مسئول حافظه) ‌شود، فرآیند یادگیری او با آشفتگی همراه می‌شود، به‌ویژه وقتی میان حافظه درازمدت و حافظه کوتاه‌مدت درهم‌آمیزی پیش بیاید. وی تصریح کرد: بنابراین حتی فکرکردن در مورد یک بازی مثل کلش‌آف‌کلنز هنگام نشستن سر کلاس درس هم می‌تواند یک حواس‌پرتی و هم پیامد شناختی داشته باشد. به همین علت است که حتی ممنوعیت استفاده از موبایل و تبلت در کلاس درس یا در خانه، هنوز هم راه‌حل کامل و موثری نیست. حواس‌پرتی‌های ناشی از فناوری هنوز هم ادامه دارد.

آسیب‌پذیری و کاهش سطح یادگیری
این کارشناس فضای مجازی توضیح داد: فناوری اطلاعات و ارتباطات، ما را به وظایف چندگانه وامی‌دارد. ما می‌توانیم چندین صفحه مرورگر را بازکنیم و همزمان تلویزیون تماشا کنیم. همچنین می‌توانیم، همزمان بسیاری از کارها را با همین گوشی موبایل، انجام دهیم. در حالی که ما و البته کودکان، وقتی که در یک بازه زمان طولانی، تنها روی یک موضوع تمرکز می‌کنیم، عملکرد خیلی بهتری داریم. بنابراین ما به‌معنای واقعی کلمه در حال غرق‌کردن کودکان در یک جریان دیجیتال هستیم، در حالی که آنها قادر نیستند میزان توجه خود را مدیریت کنند و مغز آنها هنوز نمی‌تواند محرک‌های محیطی برهم‌زننده تمرکز را کنترل کند. براساس مطالعات صورت‌گرفته، درنگ‌ها و توقف‌های ناخواسته در انجام یک کار، فرآیند به یاد سپردن و سپس به یادآوردن را برهم می‌زند. این وقفه‌ها، حافظه کاری را تحت تاثیر قرار می‌دهد و توجه را تقسیم می‌کند؛ بنابراین به فرآیند یادگیری آسیب می‌زند و باعث خستگی و کاهش سطح گلوکز می‌شود. محمودی با تاکید بر این مطلب، خاطرنشان کرد: انجام چندین کار در یک بازه زمانی، موجب می‌شود که برای هر کدام از کارها زمان بیشتری صرف کنیم، چون در هر تغییر کار، زمانی برای هماهنگی ذهنی و از سرگیری کار تلف می‌شود. چندکاره‌بودن تفکر را سخت‌تر می‌کند، چون با افزایش کورتیزول و آدرنالین، مغز بیشتر تحریک می‌شود و باعث خستگی آن می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد انجام چند کار همزمان باعث از بین رفتن ۳۰درصد کارایی مغز می‌‎شود.

درهم‌آمیختگی وظایف در مغز
وی ادامه داد: همچنین انجام‌دادن همزمان چند کار، درهم‌آمیختگی وظایف در مغز را در پی دارد. اگر یک دانش‌آموز در هنگام انجام تکلیف مدرسه، تلویزیون هم تماشا کند و پیام کوتاه ارسال کند، اطلاعات تکالیف به قسمت استراتیوم می‌رود، یعنی بخشی از مغز که وظیفه انجام مراحل و مهارت‌ها را دارد نه واقعیت‌ها و ایده‌ها. درحالی‌که اگر کاری را بدون حواس‌پرتی به‌وسیله تلویزیون و پیام کوتاه انجام دهد، اطلاعات به سمت هیپوکامپ مغز می‌رود، بخشی از مغز که به‌طور استراتژیک اطلاعات را سازماندهی و طبقه‌بندی می‌کند و این باعث می‌شود در آینده، راحت‌تر بازیابی شوند.

راهکارهای حفظ تمرکز
این کارشناس فضای مجازی به وظایف اولیای خانه و مدرسه در ایجاد انگیزه حفظ تمرکز در کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت: آموزش راهبردهای فراشناختی نخستین راهکار است؛ به این معنا که حتی زمانی که کودکان کم‌سن‌وسال هستند، در یک زمان مشخص، تنها یک کار را از آنها بخواهید و از سپردن چند وظیفه همزمان پرهیز کنید. لازم است به‌طور منظم میان کارها استراحت کنند. به آنها کمک کنید تا تشخیص دهند چه کار دیگری را می‌توانند هنگام انجام یک کار انجام دهند؛ مانند پخش موسیقی آرام در هنگام انجام کارهای خانه. وی ادامه داد: باید عوامل حواس‌پرتی را به کمترین میزان ممکن رساند و کودک را ترغیب کرد که در هنگام انجام تکلیف یا انجام وظایف خود، آفلاین باشد. در خانه مکان‌های بدون موبایل و تبلت ایجاد کنید، مانند اتاق‌خواب یا میز غذاخوری. درواقع با استفاده از برنامه‌هایی مثل مدیریت تبلت، برنامه‌ها و تکالیف آموزشی را به‌طور منظم و مدیریت‌شده برای کودک تعیین کنید تا بتواند از هر برنامه، تنها در زمان تعیین‌شده استفاده کند. با همین ابزارهای کنترل‌گر، وب‌سایت‌ها و هشدارهای غیرضروری را از کار بیندازید. وی افزود: امروزه برنامک‌ها یا اپلیکیشن‌های کنترل والدین(پرنتال کنترل) به پدر و مادرها کمک می‌کند تا سطح دسترسی و زمان استفاده کودک از دستگاه‌های هوشمند مثل تلفن همراه و تبلت را مدیریت کنند و بر عملکرد او نظارت داشته‌ باشند.

چند پیشنهاد به اولیای خانه و مدرسه
وی به اولیای خانه و مدرسه پیشنهاد داد: برای تمرکز می‌توانید از تکنیک پومودورو استفاده کنید، برای استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال حتما زمان استراحت تعریف کنید. کارها را به زمان‌های ۲۰ تا ۲۵دقیقه تنظیم کنید و برای آن، زمان‌های استراحت چند دقیقه‌ای قرار دهید. روزانه گردش و استراحت در طبیعت و پارک باعث بازگشتن عملکردها شناختی به آرامش بخشیدن به سیستم‌های حسی بدن می‌شود. یک نفس عمیق، اندیشه‌کردن در مورد کاری که می‌خواهیم انجام دهیم ذهن را برای انجام کار آماده می‌کند. محمودی به والدین توصیه کرد: بگذارید فرزندتان ببیند که در هنگام انجام کار یا زمانی که با خانواده سپری می‌کنید، گوشی خود را کنار می‌گذارید یا در هنگام رانندگی از گوشی استفاده نمی‌کنید. کودک به عمل شما بیشتر توجه می‌کند تا نصیحت‌های شما!