پوسیدگی دندان کودکان، نقش مواد غذایی

شــیوع و شــدت پوســیدگی دنــدان در ۲۰ ســال گذشــته در کشورهای در حال توسعه، افزایش قابل توجهی را از خود نشـان داده و شایع ترین بیماری در میـان کودکـان اسـت. عوامل متعددی در ایجاد این بیماری موثر هستند اما به نظر می رسـد که نقش مواد غذایی در پوسیدگی دندان کودکان جزء مهمترین عوامل است.
وقتی درباره ی رابطه تغذیه با سلامت دندان ها صحبت می کنیم دو مطلب را جداگانه در نظر بگیریم یکی موقعی که دندانها در حال تشکیل شدن هستند (که مسلماً هرچه بهتر تشکیل شوند مقاومترند) و دیگری زمانی است که دندانها در دهان بیرون آمده اند و غذاهای مختلف مستقیماً روی مینا قرار گرفته و تأثیر می گذارند.
شکل و فرم ماده غذایى و پایدارى آن نقش مهمى در میزان پوسیدگى دارد. شکل و فرم ماده غذایى مشخص کننده مدت زمان تماس آن در دهان با دندان ها است. مایعات به سرعت از دهان شسته مى شوند و قابلیت چسبندگى کمترى دارند و بالعکس مواد غذایى جامد مانند کراکر، چیپس، شیرینى ها و دانه هاى خوشبو کننده دهان که حاوى قند هستند موجب افزایش زمان تماس دهان با قند مى شود. پوسیدگی دندان شایعترین بیماری مزمن در ارتباط با مواد قندی است.

نقش تغذیه در پوسیدگی دندان کودکان
قدرت ایجاد پوسیدگی در هر غذایی مربوط به میزان و نوع مواد قندی موجود در آن است. قوام ماده غذایى بر چسبندگى آن موثر است. مواد جویدنى مانند آدامس گرچه حاوى میران قند بالایى است ولى تحریک تولید بزاق، چسبندگى کم نسبت به مواد جامد یا غذا هاى چسبنده مثل اسنک ها و کراکرها و چیپس ها که ساکاروز کمى دارند، از ضرر کمترى برخوردارند. مواد غذایى حاوى درصد فیبر بالا به علت اینکه کربوهیدرات تخمیر شونده کمى دارند نیز متوقف کننده پوسیدگى هستند مانند پاپ کورن (ذرت بوداده) و سبزیجات خام.
آشامیدنی ها و تعداد وعده های غذایی با تاثیر بر روی میکروب های موجود در دهان، نقش مهمی را در تکامل دندان، لثه، نسوج و ساختار استخوانی محیط دهان و همچنین پیشگیری از انواع بیماری های دهان ایفا می کنند که عمدتاً این تاثیرات به شکل سیستمیک است.
کمبود ویتامین های B۱۲،C و ریبوفلاوین ، فولات و مواد معدنی مثل روی ، آهن، در کاهش روند ترمیم نسوج دهانی موثر است. به همان نسبت که کمبود مواد یاد شده در شکل گیری و سلامت دهان موثر است، متقابلاً شکل و سلامت حفره ی دهان نیز در دریافت مواد فوق و استفاده از آنها نقش دارد؛ به عبارتی می توان گفت این دو وضعیت به گونه ای به هم وابسته اند.
بیماری های دهان عمدتاً در پی پوسیدگی دندان ها ایجاد می شود. فقدان یک یاچند دندان و یا بی دندانی کامل در سنین بالای ۶۵ سال رایج است که این مشکل تاثیر بسزایی در تغذیه ی این دسته از افراد دارد و علاوه بر آن باعث اختلال در رشد، تکامل، بقا و ساختار حفره دهانی می شود.
جزئیات اشاره شده در ذیل بخشی از این مشکلات را مطرح می سازد.
بیماری های پریودنتال به صورت یک بیماری موضعی و سیستمیک محسوب می شود. کمبود موادی مانند ویتامین های A، C، E، فولات و بتاکاروتن و املاح معدنی چون کلسیم ، فسفر و روی در ایجاد بیماری یاد شده نقش موثری دارند.
سرطان دهان که اغلب در اثر استفاده ی بیش از حد تنباکو و الکل رخ می دهد، از سویی باعث افزایش نیاز به کسب انرژی و مصرف مواد غذایی در بیمار می شود و از طرف دیگر در خوردن و تغذیه ی بیمار مشکلاتی را به وجود می آورد که عمدتاً می تواند ناشی از روش های درمانی مانند جراحی ها، رادیوتراپی، شیمی درمانی و سایر موارد درمانی باشد.
از بیماری های حاد و مزمن دیگری که می تواند در توانایی خوردن فرد، تاثیر منفی داشته باشد می توان به دیابت کنترل نشده اشاره کرد که توام با سندرم سوزش زبان، برفک و خشکی دهان است. همچنین مشکلات دهانی می تواند ناشی از نقص سیستم ایمنی بدن مانند ایدز باشد.یکی از مهمترین عوامل ایجاد پوسیدگی دندانی مواد قندی می باشند.

نقش تغذیه در تکامل دندان کودک
تکامل دندان های شیری در ماه دوم و سوم جنینی آغاز می شود و معدنی شدن آنها از ماه چهارم جنینی تا دهه ی اول زندگی فرد ادامه دارد. مواد غذایی که جنین از بدن مادر دریافت می نماید، نقش موثری در تشکیل و تکامل ساختار دندان ها در مرحله قبل از رویش آنها دارد.
تشکیل دندان ها با معدنی شدن ماتریکس پروتئینی آنها همراه است. در عاج دندان، پروتئین به صورت الیاف کلاژن است که برای ساخت آنها وجود ویتامین C ضروری است. ویتامین D جزء اساسی جهت تشکیل بلورهای هیدروکسی آپاتیت از کلسیم و فسفر است. فلوراید نیز با اضافه شدن روی بلورهای هیدروکسی آپاتیت، لایه ی مقاوم به پوسیدگی را روی دندان ها ایجاد می کند.
تغذیه و رژیم غذایی در تمام مراحل تکامل، رویش و بقای دندان موثر است. پس از رویش دندان، تغذیه نقش موثر و مداومی در تکامل، تقویت و معدنی شدن مینا و بقیه ی اجزای دندان دارد.
نقش موضعی مواد غذایی مصرفی به ویژه کربوهیدرات ها و دفعات مصرف غذا را نباید فراموش کرد که در پی آن باکتری های دهان باعث تولید اکسیدهای آلی از این مواد غذایی و در نتیجه پوسیدگی دندان ها می شوند.
در طول زندگی فرد رژیم غذایی نقش موثری را در دندان ها، استخوان ها، پایداری نسوج دهان و مقاومت در مقابل عفونت و افزایش عمر دندان ها دارد.
یکی از عوامل بسیار مهم در بیماری پوسیدگی دندان، رژیم غذایی فرد می باشـد. تکـرر استفاده از گروههای غذایی قند و شکر و شیرینی ها به عنوان عوامـل مـوثر در تعـداد دنـدانهای پوسـیده است. قند و شکر در واقع از ساکارز تشکیل شده اند و ساکارز جـزو قندهایی است که بیشترین پوسیدگی زایی را در دندان ایجاد می کند زیرا در دهان به راحتی به اسید تبـدیل مـی شـود.
میکروبهای موجود در داخل دهان مواد قندی را تجزیه کرده و تولید اسید می نمایند که اسید حاصله مواد معدنی مینای دندان را تخریب نموده و باعث ایجاد پوسیدگی میگردند
هر چه زمان تماس مواد قندی با محیط دهان بیشتر باشد تخریب بیشتری صورت می گیرد بنابراین مواد شیرین چسبنده نظیر شکلات ، تافی اثرات تخریبی بیشتری دارند. شیرین کردن غذای کودکان باعث عادت نمودن حس چشائی کودک به مواد قندی شده و کودک در سنین بالاتر علاقه بیشتری به مصرف مواد قندی و شیرین نشان میدهد.
شیر اگرچه حاوی مواد قندی پوسیدگی زا می باشد اما به نظـر مـی رسـد سـایر اجـزای آن مانند مواد معدنی، کازئین و اجزاء پروتئینی آن از پوسیدگی دندان جلوگیری می کنند. پروتئین شیر در هنگام مصرف جذب مینای دندان شده و از حل شدگی آن جلوگیری میکند. اما بهتر است از دادن شیر به کودکان در هنگام خواب تا حد امکان خودداری کنید.

علت پوسیدگی دندان کودکان کدام است؟
علت پوسیدگی دندان کودکان تمیز نکردن دهان و دندان‌های شیری کودک به وسیله مادر است که توسط پزشک باید آموزش داده ‌شود. این کار توسط یک پارچه یا گاز استریل به وسیله مادر انجام می‌شود. کمی که کودک بزرگ‌تر شد مادر می‌تواند با مسواک‌های انگشتی یا دستی شب‌ها پیش از خواب دندان‌های او را تمیز و پاک کند. این کار بسیاری از پوسیدگی‌ها را پیشگیری خواهد کرد.
دومین علت پوسیدگی دندان کودکان نیز الگوی تغدیه نامناسب است. به عنوان مثال، شیر دادن به کودک با شیشه برای آرام کردن او و همچنین خوردن دائم شیر در طی شب. مادر نباید اجازه بدهد که کودک با شیشه محتوی چیزی جز آب بخوابد. بهتر است تعداد دفعات شیر خوردن کودک در شب را به آرامی کم کرد و بعد از آن به او آب داد تا دندان‌ها از باقی مانده‌های شیر تمیز شود. مادر نباید تسلیم خواسته‌های کودک شود و باید مراقب سلامتی دندان‌های کودک باشد.
دلایل دیگری مانند کاهش جریان بزاق در زمان خواب، وجود پوسیدگی‌های متعدد درمان نشده در دهان والدین و مصرف دائم میان وعده‌های پوسیدگی زا در طی روز می‌تواند موجبات پوسیدگی دندان‌های شیری کودک را فراهم کند. بهتر است والدین خود مراقب عفونت‌های دهانی باشند تا آن را به کودک انتقال دهند.
میان وعده‌هایی که کودکان به آنها بسیار علاقه دارند شامل شیرینی‌ها، کلوچه، کیک، بیسکویت، پفک و چیپس می‌شود. صرف وعده‌ها و میان وعده‌ها بهتر است منظم باشد. عادات غذایی کودک را به خوردن خوراکی‌های غیر پوسیدنی زا و مفید برای او تغییر دهید.

علت پوسیدگی دندان کودکان
ـ از دادن شیر به کودکان در هنگام خواب تا حد امکان خودداری کنید.
ـ استفاده از شیشه شیر را پس از یکسالگی قطع کنید.
ـ از اضافه نمودن قند به محتویات شیشه شیر خودداری کنید.
ـ از مصرف مواد شیرین در بین وعده های غذائی کودک جلوگیری کنید
ـ به کودکان بیاموزید در صورت مصرف مواد قندی دهان خود را با آب شستشو دهند .
ـ برای افزایش استحکام دندان به کودکان توصیه کنید از فراورده های حاوی فلوراید ( خمیر دندان ) دهانشویه حاوی فلوراید استفاده نمائید .
ـبه کودکان خود بیاموزیم بعد از هر وعده غذا و شب قبل از خواب مسواک بزنید .
ـ والدین بهترین الگو برای رفتار تغذیه ای کودک در جهت حفظ سلامت دهان و دندان می باشند .
ـ برای جلوگیری از پوسیدگی دندان تا آنجا که ممکن است از مصرف مواد قندی خودداری کنید .
ـ سعی کنید به جای شیرینی از میوه و سبزیجات تازه مانند کاهو، هویج استفاده کنید ـ تعداد دفعات مصرف مواد قندی را به حداقل برسانید.
ـ برای سالم ماندن دندانها حداقل هر ۶ ماه یکبار به دندانپزشک مراجعه نمائید.
ـ از شکستن مواد غذائی سخت نظیر گردو ـ فندق با دندان خودداری کنید.
ـ همیشه سعی کنید همراه فرزند خود دندانهایتان را مسواک بزنید .

جلوگیری از پوسیدگی دندان کودکان
با برنامه ریزى مناسب و بهداشت مناسب دهان و دندان و یک رژیم غذایى متعادل، خطر پوسیدگى زایى به شدت کاهش مى یابد. اعمالى که باید از آنها پرهیز کرد عبارتند از استفاده از نوشیدنى هاى گازدار طى دوره هاى ممتد، خوردن متناوب غذا هاى سبک و نگه داشتن مقادیر زیادى از مواد قندى یا آب نبات هاى خوشبو کننده دهان طى دوره هاى ممتد.
دارو هاى جویدنى یا مایع بدون نسخه پزشک و ترکیبات ویتامینه هم ممکن است مواد قندى داشته باشند مانند ویتامین C که قند موجود در اسید آن موجب پوسیدگى دندان مى شود و خواندن دقیق برچسب به منظور جلوگیرى یا کاهش استفاده از چنین محصولاتى مهم است.
کربوهیدرات هاى قابل تخمیر مانند آب نبات، بیسکویت ها، کلوچه، چوب شور و چیپس بایستى همراه وعده هاى غذایى خاصى خورده شود. یک تکه پنیر در یک وعده غذایى نمونه اى از تدبیر هاى کاهش پوسیدگى دندان است.
چیپس ها و بیسکویت هاى سبک، میوه ها و آب میوه ها احتمالاً نسبت به همتا هاى چربى دار خود از تراکم قندى بیش ترى برخوردارند. اعمال مربوط به بهداشت دهان و دندان کودکان از قبیل مسواک زدن و دهان شویى و جویدن آدامس بدون قند بعد از خوردن غذا مى تواند خطر پوسیدگى دندان را کاهش دهد. ترکیب کردن میوه ها و پنیر در وعده هاى غذایى موجب کاهش پوسیدگى زایى غذا هاى مذکور مى شود.