شبکه های اجتماعی و کودکان، باعث افسردگیشان می‌شود؟

آیا استفاده بیش از اندازه از شبکه‌های اجتماعی باعث ایجاد احساس ناراحتی و غم در کودکان می‌شود؟ براساس پژوهش‌های انجام شده در این زمینه، بین استفاده از شبکه های اجتماعی و افسردگی رابطه وجود دارد. طبق نتایج چندین پژوهشی که اخیرا انجام شده است، نوجوانان و کودکانی که زمان زیادی را در شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام و فیسبوک صرف می‌کنند، نسبت به همتایان خود که زمان کمتری در این شبکه‌ها حضور دارند، درجات بالاتری از افسردگی را تجربه می‌کنند.
آیا این نتایج به این معنی است که اینستاگرام و فیسبوک باعث افسردگی می‌شوند؟ در جواب به این سؤال باید گفت در این پژوهش‌ها همبستگی و رابطه سنجیده شده است نه علت و معلول؛ به عبارت دیگر، براساس نتایج پژوهش‌های انجام شده مشخص است بین استفاده مفرط از شبکه‌های اجتماعی و افسردگی رابطه مستقیم وجود دارد، اما در این پژوهش‌ها بیان نمی‌شود که استفاده از شبکه‌های اجتماعی باعث افسردگی می‌شود.
با وجود این، به علت افزایش روزافزون استفاده از شبکه‌های اجتماعی بین کودکان و نوجوانان از یک سو و بالاتر رفتن نرخ افسردگی در این جمعیت از سوی دیگر، دانستن اثرات مخرب استفاده از شبکه‌های اجتماعی لازم و ضروری به نظر می‌رسد. نکته قابل توجه در این زمینه این است که با ظهور و همه‌گیر شدن تلفن‌های همراه هوشمند، نرخ ابتلا به افسردگی در کودکان و نوجوانان افزایش یافته است، بنابراین، نمی‌توان رابطه این دو را نادیده گرفت.
در سال ۲۰۱۷، نرخ افسردگی بین نوجوانان ۱۴ تا ۱۸ سال ۳۳ درصد نسبت به سال ۲۰۱۵ افزایش داشته است و دقیقا در همین دوره، میزان خودکشی دختران ۶۵ درصد بیشتر شده است. این دوره مصادف با همه‌گیر شدن استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند است، به طوری که در سال ۲۰۱۷، ۹۲ درصد نوجوانان از تلفن همراه هوشمند استفاده می‌کردند.

شبکه های اجتماعی و افسردگی
یکی از تفاوت‌های بزرگ نوجوانان و کودکان امروز با نسل قبل این است که آن‌ها زمان کمتری با همسالان و دوستان خود صرف می‌کنند و بیشتر ارتباطات آن‌ها محدود به دنیای مجازی و ارتباط از طریق شبکه‌های اجتماعی است. بسیاری از متخصصان بر این باورند که روابط درون دنیای مجازی رضایت هیجانی کمتر و احساس تنهایی بیشتری به همراه دارد و این علتی برای افسردگی است. به عبارت دیگر، افراد نیاز دارند روابط عمیق و همدلانه را تجربه کنند و هرچه این روابط کمتر شود، احساس انزوای اجتماعی بیشتر می‌شود و از نتایج انزوای اجتماعی و احساس تنهایی افسردگی است.

شبکه های اجتماعی و عزت نفس
از دستاوردهای دیگر شبکه‌های اجتماعی، که در نهایت باعث افسردگی می‌شود، تضعیف عزت نفس است. به نظر می‌رسد کودکان و نوجوانان، با مقایسه منفی خود با افرادی که در شبکه‌های اجتماعی زیباتر، خوش‌تیپ‌تر، محبوب‌تر و پولدارتر از خودشان ظاهر می‌شوند، عزت نفس خود را از دست می‌دهند. در پژوهشی که شرکت‌کنندگان آن نوجوانان عضو شبکه اینستاگرام بودند مشخص شد بیشتر این افراد در اثر مقایسه خود با افراد مشهور دچار احساس اضطراب، افسردگی و تصور منفی نسبت به اندام و صورتشان هستند.
ارائه تصویری عالی و بی‌نقص از خود نه تنها به سایر نوجوانان احساس ناکافی بودن می‌دهد، بلکه برای کسانی که ظاهرا در این امر موفق بوده‌اند نیز مضر و خطرناک است. آن‌ها ساعت‌ها وقت صرف می‌کنند تا عکس یا پستی را منتشر کنند که متناسب با معیارهای زندگی بی‌عیب در شبکه‌های اجتماعی است.
کودک و نوجوان می‌خواهد با این عکس یا پست به همه نشان دهد که چقدر خوشحال است، چقدر زیبا و خوش‌تیپ است و چقدر موفق! اگر عکس یا پست آن‌ها از جانب دوستانشان مورد توجه قرار نگیرد، آن‌ها احساس جدایی و طرد شدن می‌کنند و اگر مورد توجه قرار گیرد، به این نتیجه می‌رسند که دوستانشان خود تصنعی و غیرواقعی آن‌ها را دوست دارند. در هر صورت، هر دو پیامد احتمالا نتیجه‌ای جز افسردگی در پی نخواهد داشت.

کاهش فعالیت های مفید
وقتی کودک یا نوجوان درگیر شبکه‌های اجتماعی است، از انجام سایر فعالیت‌ها مثل ورزش، یادگیری مهارت‌های جدید و پرورش استعدادها باز می‌ماند. کودکی که زمان زیادی را در شبکه‌های اجتماعی سپری می‌کند وقت کمتری برای فعالیت‌هایی دارد که می‌توانند عزت نفس، احساس موفقیت و پیشرفت او را افزایش دهند.

ایجاد اختلال در تمرکز
عملکرد دیگر شبکه‌های اجتماعی ایجاد اختلال در کارهایی است که به تمرکز نیاز دارند، مثل انجام تکالیف مدرسه. یکی از شایع‌ترین کارهایی که امروزه در بین نوجوانان رواج دارد این است که هنگام مطالعه و انجام تکالیف موبایل در دست دارند و در شبکه‌های اجتماعی دور می‌زنند. با وجود اینکه آن‌ها مدعی‌اند می‌توانند چند کار را در یک زمان انجام دهند، شواهد نشان می‌دهد این کار باعث کاهش چشمگیر یادگیری و پیشرفت تحصیلی می‌شود.

اختلال در خواب
گاهی استفاده مفرط از شبکه‌های اجتماعی، به طور غیرمستقیم، بر خلق و خوی کودک یا نوجوان اثر می‌گذارد. برای مثال، اختلال در خواب یکی از عوامل افسردگی است که استفاده مفرط از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند باعث یا تشدیدکننده آن باشد. براساس یک پژوهش، ۶۰ درصد نوجوانان ساعات پایانی شب و قبل از خواب از تلفن همراه استفاده می‌کنند، میزان خواب این افراد در مقایسه با سایر نوجوانان ۹۰ دقیقه کمتر است. نور آبی که از صفحه تلفن همراه ساطع می‌شود فرایند خوابیدن را مختل می‌کند. علاوه بر این، چرخیدن در شبکه‌های اجتماعی به‌راحتی می‌تواند به استرس و اضطراب ختم شود که این نیز روند خواب را مختل می‌کند.

اثرات منفی شبکه های اجتماعی را به حداقل برسانید
همانطور که اشاره شد، شبکه‌های اجتماعی ممکن است اثرات منفی بر کودک و نوجوان داشته باشد. بنابراین، بهتر است والدین میزان استفاده کودک و نوجوان را از شبکه‌های اجتماعی بررسی کنند و به دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت در زمینه استفاده از صفحات نمایش دقت کنند. اطمینان حاصل کنند از این امکانات بهینه استفاده می‌کنند و اگر اینچنین نیست، آن‌ها را به‌درستی راهنمایی کنند. در ادامه، به چند نکته درباره چگونگی حفظ امنیت کودکان در شبکه‌های مجازی اشاره می‌شود.

اینترنت را به عنوان فضایی بزرگ و بی کران تصور کنید
والدین هرگز نمی‌توانند کودک را ساعت‌ها در یک مرکز خرید بزرگ رها کنند و انتظار داشته باشند هر کسی او را می‌بیند یا از کنارش رد می‌شود مهربان باشد و از او مراقبت کند. این قیاس خوبی است برای فهمیدن شرایط در فضای مجازی و اینترنت، بنابراین، وقتی کودک، بدون مراقبت و نظارت، ساعت‌ها در شبکه‌های اجتماعی حضور دارد، نمی‌توانید از امنیت او اطمینان داشته باشید. حتما توجه داشته باشید که کودک یا نوجوان در اینگونه فضاها با چه کسانی در ارتباط است.

نسبت به قلدری و زورگیری های آنلاین آگاهی کسب کنید
درست است که تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان ارتباطات مجازی خوشایندی را تجربه می‌کنند، اما نمی‌توان پدیده قلدری و زورگویی آنلاین را نادیده گرفت. در واقع، این موضوع در شبکه‌های اجتماعی و در بین نوجوانان بسیار رایج است. بنابراین، در این‌باره مطالعه کنید و اطلاعات خود را افزایش دهید و مراقب علائم هشداردهنده‌ای باشید که نشان‌دهنده قربانی بودن کودک است.

برقراری تعادل
از میزان ارتباطات و تعاملات کودک خارج از شبکه‌های مجازی اطمینان حاصل کنید؛ یعنی، برنامه روزانه کودک یا نوجوان باید به گونه‌ای باشد که بیشتر وقتش درگیر روابط و فعالیت‌ها در دنیای حقیقی و با انسان‌های حقیقی باشد. همچنین، کودک و نوجوان را مشغول فعالیت‌هایی کنید که به او در ساختن هویت و عزت نفس کمک می‌کند.

به کودک و نوجوان استفاده آگاهانه از شبکه های مجازی را آموزش دهید
از فرزندتان بخواهید با خودش روراست باشد و زمانی را که صرف شبکه‌های اجتماعی می‌کند دقیق محاسبه کند و اگر با افرادی در ارتباط است که باعث افزایش استرس و ناخشنودی او می‌شوند، این روابط را قطع کند.

محدودیت ایجاد کنید
ساعت‌هایی از روز، مثل وقت نهار یا شام و قبل از خواب، استفاده از تلفن همراه را برای همه اعضای خانواده ممنوع کنید. احتمالا در روزهای اول، با مخالفت و مقاومت کودک مواجه خواهید شد، اما به یاد داشته باشید، در این زمینه، استمرار کلید موفقیت است.

کلام آخر
از آنجا که مقدار زیادی از رشد مغز در سال‌های نوجوانی اتفاق می‌افتد، بهتر است والدین درباره تاثیری که شبکه‌های اجتماعی بر فرزندشان می‌گذارد آگاهی کسب کنند. به همین منظور، در خانه برای استفاده از شبکه‌های مجازی و حفظ امنیت و سلامت کودک و نوجوان، باید قوانین و دستورالعمل‌هایی وضع شود.