روش تنبیه درست کودکان

تنبیه کودک حتی در خانواده ‌هایی که به تربیت صحیح فرزندان ‌شان اهمیت می ‌دهند، یک شیوه تربیتی محسوب می ‌شود. اما اکثر مشکلات خانواده‌ها در ارتباط با فرزندان خود ناشی از عدم آگاهی از شیوه‌های درست تربیتی است. هر پدر و مادری قوانین خانه و ارزش‌های اخلاقی خاصی را در نظر می‌گیرند و مطابق آن تلاش می‌کنند تا فرزندانشان به آن‌ها پایبند باشند. آن‌ها برای این کار از انواع روش‌های تشویق و تنبیه استفاده می‌کنند. درست است که این روش‌ها می‌تواند در تغییر رفتار فرزندتان تاثیر داشته باشد، اما اگر به شیوه درستی به کار گرفته نشوند، اثرات مخربی خواهد داشت. شما با عنوان والدین باید بدانید که نقش مهمی در شکل گیری رفتارها و مهارت‌های گوناگون در فرزند خود دارید و می‌توانید به بهداشت روانی او کمک کنید. همچنین باید بتوانید رفتارهای خود را کنترل کرده و با روش‌های سالم تنبیه، رفتاری را در کودک خود اصلاح و یا جایگزین نمایید.

تنبیه کودک در تربیت نقشی هم دارد؟
تنبیه، یکی از روش‌های تربیتی برای تغییر رفتار است که در واقع برای کاهش یا حذف یک رفتار بد از آن استفاده می‌شود. تنبیه به دو صورت مثبت و منفی از جانب والدین و مربیان برای از بین بردن رفتارهای ناپسند انجام می‌گردد. البته اصطلاحات مثبت و منفی که در این جا به کار برده‌ایم به معنای خوب یا بد نیست، بلکه به اضافه یا حذف یکسری عوامل اشاره دارد. شما با دریافت مشاوره کودک می‌توانید از اشتباهات رایج تربیتی والدین پرهیز کرده و مناسب‌ترین برخوردها را در مقابل فرزندان‌تان اتخاذ کنید.

تنبیه مثبت کودک
در تنبیه مثبت عامل ناخوشایندی برای کاهش رفتار به کودک ارائه می‌شود. رفتارهایی مانند کتک زدن، داد زدن نمونه‌هایی از تنبیه مثبت هستند زیرا چیزی که برای کودک خوشایند نیست اعمال می‌شود تا او دیگر به رفتار سابق خود ادامه ندهد.

تنبیه منفی کودک
تنبیه منفی در حقیقت همان محروم کردن است. برای مثال کودکی را درنظر بگیرید که مدام اتاقش را به هم می‌ریزد. بسیاری از مادرها برای آنکه این رفتار را کاهش دهند فرزندشان را از چیزی که دوست دارد محروم می‌کنند. مثلا به او می‌گویند "اگر دوباره این کار را بکنی دیگر از دیدن تلویزیون خبری نیست"، یا "دیگر اجازه بازی با اسباب بازی‌هایت را نداری". توجه داشته باشید که این نوع تنبیه باعث می‌شود که رفتار کودک برای مدت زمان کوتاهی خاموش گردد و تنبیه شما اثربخشی لازم را نداشته باشد.

شرایط برای تنبیه کودک چگونه باید باشد؟
به دلیل آثاری که تنبیه نامناسب بر کودک می‌گذارد، چگونگی و زمان اجرای یک تنبیه بسیار اهمیت دارد. تنبیه اگر به درستی اعمال شود، مانع از رفتارهای نامناسب کودک می‌شود. برای استفاده از این ابزار تربیتی باید به زمان تنبیه، مقدار تنبیه، نوع تنبیه و شرایط سنی تنبیه شونده توجه کرد. در غیر این صورت ممکن است پیامدهای منفی تنبیه، بیشتر از آثار مثبت آن باشد.
علاوه بر موارد ذکر شده، تنها زمانی مجاز به استفاده از تنبیه هستید که روش‌های تشویق کودکان تاثیری بر رفتار کودک شما نداشته باشد. هنگام استفاده از تنبیه به موارد زیر توجه کنید.

برای انتقام تنبیه نکنید
تنبیه نباید به شکل انتقام درآید. برای مثال مادری که از سر و کله زدن با کودکش خسته شده، صبر می‌کند تا همسرش به خانه آمده و شکایت بچه را بکند. پدر نیز برای به دست آوردن مهر همسر و دادن درسی به کودک، فرزندش را تنبیه می‌کند. مداخله شخصی ثالث میان مادر و فرزند جنبه انتقام و جبهه بندی در رابطه خانوادگی می‌شود.

هدف دار بودن
تنبیه باید برای اصلاح رفتاری خاص و بازداری از رفتارهای نامطلوب باشد. در غیر این صورت تنبیه نه تنها به اصلاح رفتار کمکی نمی‌کند؛ بلکه پیامدهایی منفی در پی خواهد داشت. برای نمونه، تنبیه ممکن است به رفتارهای ناهنجارتری مانند فرار کودکان یا نوجوانان از خانه بیانجامد.

ارائه جایگزین
بسیار اهمیت دارد که به دنبال رفتاری که شما خواهان کاهش آن هستید، رفتاری را به عنوان جایگزین مطرح کنید. تنبیه بدون آنکه به فرزندتان بگویید چه رفتاری را جایگزین کند تاثیر مثبتی نخواهد داشت.

پنهان بودن تنبیه
در بیشتر موارد تنبیه باید پنهانی صورت گیرد. با تنبیه فرزندتان در جمع احساس حقارت را در او پرورش داده و به عزت نفس او آسیب می‌زنید.

توجه به تفاوت‌ های فردی
در زمانی که می‌خواهید تنبیهی بکنید، تفاوت‌های فردی و میزان اشتباه کودک را در نظر بگیرید. شیوه‌ای که تنبیه می‌کنید باید با سن و روحیه فرد متناسب باشد.
برای مثال کودکی را تصور کنید که به بازی‌های کامپیوتری علاقه زیادی ندارد. مادر و پدر او تصمیم می‌گیرند به خاطر درس نخواندن او را تنبیه کنند؛ پس با محروم کردن فرزندشان از بازی‌های کامپیوتری او را ترغیب به درس خواندن می‌کنند. اما این کارشان چندان نتیجه بخش نمی‌باشد، چراکه حذف بازی کامپیوتری برای کودک اهمیت زیادی ندارد.

آثار و پیامدهای برخی تنبیه های رایج کودک
به طور کلی تنبیه مثبت به دو صورت بدنی و غیر بدنی تقسیم بندی می‌شود. تنبیه بدنی کودکان به هیچ وجه تایید نمی‌شود، حتی تنبیه غیر بدنی به عنوان آخرین راهکارهای تربیتی توصیه می‌گردد. در واقع تا زمانی که شما اثربخشی روش‌های تشویقی را امتحان نکرده‌اید استفاده از تنبیه به صلاح فرزند شما نیست. بنابراین استفاده از تنبیه‌های بدنی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود و به عنوان آخرین راه‌های پیش رو در تربیت کودکان مطرح می‌گردد. در ادامه در مورد انواع تنبیه غیر بدنی به صورت اجمالی بحث خواهیم کرد.

تهدید
در تهدید باید ظرفیت و توان کودک در نظر گرفته شود. سن، پیشینه عاطفی و روانی کودک بر لحن و نوع تهدید موثر است. تهدیدها نباید در مورد جدایی، طرد و مرگ باشد. حتی در هنگام تهدید نیز کودک باید این اطمینان را داشته باشد که در هر شرایطی شما در کنار او هستید.

سرزنش
سرزنش ممکن است تنها شامل یک نگاه عادی و یا یک نگاه معنادار همراه با بیان پیامدهای رفتار نادرست باشد. زیاده روی در سرزنش منجر به به وجود آمدن احساس گناه شدید در فرزندتان می‌شود.

قهر کردن
قهر کردن می‌تواند به رابطه شما و کودکتان آسیب بزند. این رفتار احساس عدم اطمینان به فرزندتان می‌دهد. احساس دوست داشتنی نبودن و نداشتن عشقی بدون قید و شرط او را به این باور می‌رساند که تنهاست و خود ارزشی واقعی ندارد. شما در عین حال که به فکر تربیت او هستید باید به او اطمینان بدهید که در همه شرایط رابطه بین شما و او حفظ خواهد شد.

آثار دراز مدت تنبیه کودک
استفاده مداوم از تنبیه در طولانی مدت، حتی اگر به درستی اعمال شود؛ آثار مفید آن را از بین می‌برد. اگر از تنبیه زیاد استفاده می‌کنید، آثار جانبی زیر را در کودکان خواهید دید.

هیجانات نامطلوب
ترس و اضطرابی که کودک در هنگام تنبیه تجربه می‌کند، ممکن است به موقعیت‌های مشابه تعمیم پیدا کند. مثل کودکی که برای گفتن یک حرف زشت در میهمانی تنبیه می‌شود و بعد از آن کلا نسبت به میهمانی رفتن هراس پیدا می‌کند و این مسئله زمینه ساز اختلالات اضطرابی خواهد شد.

تنبیه، صدمه زدن به دیگران را توجیه می کند
وقتی برای هر کاری کودکتان را تنبیه کنید، تنها چیزی که می‌آموزند این است که در بعضی موقعیت‌ها، ضربه زدن به دیگران جایز است. به خصوص زمانی که از تنبیه‌های بدنی استفاده می‌شود.

انجام رفتارهای نادرست در غیاب تنبیه
کودک با قرار گرفتن در موقعیتی که بتواند در آن به دور از تنبیه، رفتار قبلاً تنبیه شده خود را انجام بدهد، بدون ترس رفتار نادرست را تکرار می‌کند؛ مثلاً ممکن است در غیاب عوامل تنبیه‌کننده، کودکان به دیگران فحش بدهند، با بزرگ‌ترها بی ادبانه حرف بزنند؛ زیرا یاد گرفته‌ا‌ند که در حضور تنبیه این رفتارها را پنهان کنند اما دلیلی نمی‌بینند که در نبود تنبیه آن کارها را انجام ندهند.

ایجاد پرخاشگری در کودک
تنبیه کودک باعث ایجاد نوعی خشم و پرخاشگری نسبت به کسی که او را تنبیه کرده می‌شود. دلبستگی و عشق به مادر و پدر در تعارض با این خشم بوده در نتیجه احتمال بروز پرخاشگری در کودک و یا ابتلا به اختلالات اضطرابی بیشتر می‌شود. همین موضوع منجر به بیشتر شدن رفتارهای نادرست می‌شود و در واقع شما شاهد آثاری معکوس خواهید بود.
با توجه به آثار مخربی که توضیح داده شد حتما قبل از اعمال تنبیه شرایط آن را در نظر بگیرید. هنگامی که فرزندتان رفتارهای مخرب زیادی از خود نشان می‌دهد به جای افزایش تنبیه‌ها، مشاوره خانواده و کودک دریافت کنید.

تنبیه ‌هایی که هرگز نباید از آن ‌ها استفاده کنید
وجود یکسری تنبیه‌های بدنی و فوش و ناسزا گفتن متاسفانه در خانواده‌ها وجود دارد چراکه کودک از ترس به مدت کوتاهی رفتار را انجام نمی‌دهد و والدین تصور می‌کنند که شیوه انجام تنبیه آنان صحیح بوده است. با پیشرفت علم و افزایش سطح آگاهی افراد انتظار داریم که بسیاری از این رفتارها از بین بروند اما بازهم متاسفانه شاهد وقوع این اتفاقات هستیم. تنبیه‌هایی که در ادامه بیان می‌کنیم می‌تواند باعث بروز اختلالات و آسیب‌های گوناگونی شود که باید از آنان پرهیز کنید.

کتک زدن کودک
بسیاری از والدین به شیوه‌های گوناگونی از جمله کمربند، چوب، دمپایی و استفاده از نیروی انسانی کودکان خود را کتک می‌زنند. این رفتار اگر در جمع نیز انجام گیرد با تحقیر فرزندتان همراه است و او را مستعد ابتلا به بیماری‌های روانی می‌کنید. همچنین کودک به مرور نسبت به دیگران پرخاشگری نشان می‌دهد و آن‌ها را می‌زند.

تنبیه کودک با سس تند و فلفل
والدین با طرز فکر نادرست خود می‌توانند باعث ایجاد مشکلات آلرژیک در فرزند خود شوند. آن‌ها تصور می‌کنند اینکار باعث می‌شود که کودک دروغ نگوید و یا از گفتن کلمات ناپسند و زشت پرهیز کند.

تنبیه کودک با قاشق داغ
گذاشتن قاشق داغ به بدن کودک باعث می‌شود که پوست کودکتان دچار آسیب شود و حتی به بافت‌های عضله‌ای کودک نیز آسیب وارد گردد. حتی این موضوع می‌تواند تا بزرگسالی بر روی بدن کودک باقی بماند و فرزندتان با دیدن آن یک احساس خشم درونی از شما پیدا کند.

تنبیه کودک با دوش آب سرد
به عنوان یک والد چگونه می‌توانید کودک خود را در وان آب سرد قرار دهید. جایی که خود نمی‌توانید حتی یک لحظه در آن دوام بیاورید؟ استفاده از آب سرد باعث بیماری ذات الریه در کودکان می‌شود و پایه گذار بروز عفونت در بدن کودک است. این مسئله حتی می‌تواند به مرگ کودک نیز منجر گردد.

بی اعتنایی به کودک
گاهی کودک برای جلب نظر شما رو به رفتارهایی می‌آورد که توجه شما به کودک باعث تداوم آن رفتار می‌شود. بی اعتنایی با خاموشی رفتار همراه است و کودک پی می‌برد که نمی‌تواند با انجام این رفتار به آنچه مقصودش است دست یابد. سبک فرزندپروری مقتدرانه شما نیز به این امر کمک می‌کند.

فرستادن کودک به اتاقش
این رفتار از دو جهت مفید واقع می‌شود. ابتدا باعث می‌گردد که کودک مدتی از جمع فاصله بگیرد و نتواند به بازی بپردازد و به رفتارش در اتاق فکر کند. شما نیز آرام تر شده و از تنبیه بدنی کودک، یا خشم و فریاد بر سر او پرهیز می‌کنید.

از کودک رفع مسئولیت نکنید
هنگامی که کودک به دلیل جمع نکردن اسباب بازی‌هایش تنبیه می‌شود، پس از تنبیه باید به جمع کردن وسایل خود بپردازید. تنبیه دلیلی بر رفع مسئولیت نمی‌باشد. این مسئله کمک می‌کند که کودک بداند هنگامی که رفتار اشتباهی انجام داد در کنار تنبیه شدن باید به اصلاح رفتار خود نیز توجه داشته باشد.

رفتار مثبت را با داشتن قوانینی شکل دهید
از همان ابتدا سعی کنید با در نظر گرفتن قوانینی در خانه به شکل دهی رفتار مثبت کودک خود کمک کنید. هنگامی که کودک اسباب بازی‌هایش را جمع نکرد از او بخواهید علاوه بر جمع کردن اسباب بازی، کل اتاق خود را تمیز کند. این رفتار باعث می‌شود که کودک برای انجام ندادن کل کار (مرتب کردن کل اتاق)، بخشی از کار (جمع کردن اسباب بازی) را درست انجام دهد. در این زمینه به کودک خود نیز می‌توانید کمک کنید.

سوالات متداول
کودک من بسیار به آلت تناسلی خود دست می‌زند و با اینکه او را تنبیه می‌کنم بازهم این رفتار را انجام می‌دهد. علت چیست؟
مهم ترین مسئله این است که کودک شما در چه سنی قرار دارد. رفتارهایی مانند لمس آلت تناسلی در سنین کودکی معمولا به دلیل کنجکاوی است و اصلا نیازی به تنبیه ندارد. تنها کافی است که حواس کودک را پرت کنید. پس مسئله مهم این است که بدانید چه چیزی و برای چه سنی عادی تلقی می‌شود. اما اگر کودک شما در سنین بالاتر قرار دارد ممکن است شیوه تنبیه شما اشکال داشته باشد. در این زمینه بهتر است تا از کمک یک مشاوره کودک بهره ببرید.