نحوه تربیت کودکان، تشویق کنید یا تنبیه؟
انواع احساسات را به کودک آموزش دهید و بشناسانید تا بداند در هنگام بروز هر کدام از این احساسات مانند خشم، ناراحتی، ناتوانی، شادی، تعجب و هیجان، باید چه رفتاری داشته باشد.
جام‌جم: اهانت و تحقیر کودک، سرزنش‌های مداوم و انتقادهای بیجا و به‌کارگیری تعبیرات غیرمحترمانه از مهم‌ترین عواملی هستند که بذر کینه و نفرت را در دل کودک می‌پاشند. از شیوه‌های مسلم تربیتی، تشویق و تنبیه است. تشویق عامل برانگیزاننده و تنبیه عامل بازدارنده می‌باشد. شاید تنبیه از نوع بدنی یا زبانی، به طور موقت رفتار بد کودک را متوقف سازد، ولی این عمل باعث می‌شود که کودکان باور کنند که انسان‌های بدی هستند و می‌توانند در آینده بدتر هم بشوند. بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که اگر تنبیه خوب و موثر بود، باید با یک بار جواب می‌داد. در صورتی که در عمل چنین نیست و برعکس کودک را جدی‌تر و مصرتر به اعمال بد خود می‌کند و بذر کینه و نفرت را در دل او ایجاد می‌نماید. پذیرفتن اشتباهات کودک و همچنین بخشیدن آنها، یک ویژگی است که بسیار کارایی دارد.
توصیه‌های پیشنهادی درباره تشویق و تنبیه کودک
الف) به رفتار مشکل‌ساز کودک خرده بگیرید نه به خود کودک.
ب) آن رفتار یا مشکل بخصوص را برای کودک توضیح دهید.
ج) راه‌حل‌های گوناگونی را برای حل مشکل به کودک پیشنهاد کنید.
د) به کودک بیاموزید که مسوول رفتار خویش است و تنبیه نتیجه مستقیم رفتار بد وی می‌باشد.
ه) پاداش دادن به رفتارهای مثبت کودک، از طریق علاقه نشان دادن، همکاری و همیاری، ستایش موارد خوب، ابراز صمیمیت و لبخند، نوازش و در آغوش کشیدن از روش‌های تشویق می‌باشد.
و) در مورد تحسین کردن، حتما رفتار کودک را تحسین کنید نه شخصیت خود بچه را، زیرا در این صورت کودک تصور می‌کند که همیشه خوب و کامل است و این با عصبانیت‌های بعدی شما جور درنمی‌آید.
ی) پیشرفت‌های کوچک او را نیز ستایش کنید. این کار در پرورش اعتماد به نفس و خلاقیت کودک بسیار موثر خواهد بود.
ن) در مورد عبارات تحسین‌برانگیز، خلاق باشید. عبارات مشابه تاثیر خود را از دست می‌دهند و تکراری و خسته‌کننده می‌شوند.
ک) تحسین باید بلافاصله انجام گیرد بخصوص در مورد کودکان خردسال.
گ) هنگام تحسین، عشق و علاقه بی‌قید و شرط خود را نشان دهید.
ف) برای پاداش دادن، به پاداش‌ها تنوع دهید و انواع گوناگونی ازجمله کادو، تماشای فیلم یا کارتون مورد علاقه، بردن به پارک، بازی و... را در نظر بگیرید.
ق) راه دیگر، استفاده از جداول خاصی است که به صورت روزانه به کار برده می‌شود و هر رفتار مثبتی که می‌خواهید تقویت شود و کودک نیز آن رفتار را انجام داد، یک ستاره یا برچسب رنگی در جدول برایش نصب کنید و در پایان هفته، تعداد کل برچسب‌ها را شمرده و به ازای هر یک از آنها پاداشی را در نظر بگیرید.
ط) در کنار تنبیه، روش صحیح و درست عمل و رفتار موردنظر را نیز آموزش دهید.
ظ) تنبیه باید در زمان خودش انجام شود و به تعویق نیفتد، زیرا به تاخیر انداختن آن، باعث بی‌اثر بودن تنبیه می‌گردد و حتی می‌تواند اثر معکوس و مخرب نیز داشته باشد زیرا کودک فراموش می‌کند که این تنبیه به خاطر کدام عمل اوست.
ص) نتایج تنبیه را بررسی کنید، اگر رفتار مورد نظر کاهش یافته بود، ادامه دهید در غیر این صورت تکرار آن سودی ندارد و باید روش دیگری را انتخاب کنید.
ض) اگر بیش از حد از تنبیه استفاده کنید، کودک شما به آن عادت می‌کند و تنبیه برای او امری عادی تلقی خواهد شد و دیگر اثری نخواهد داشت.
ح) قبل از تنبیه، به کودک توضیح دهید چه رفتاری شما را ناراحت یا عصبانی کرده و در صورت تکرار آن عمل، چه تنبیهی خواهد داشت.
چ) کودک را به تنبیهی که در آن ثابت‌قدم نیستید و آن را انجام نخواهید داد، تهدید نکنید.
پ) برای محرومیت موقت، اخراج کردن کودک را طوری انتخاب کنید که کودک متوجه شود که این عمل تنبیه می‌باشد. برای مثال، بردن کودک به اتاقی که در آن وسایل بازی، کامپیوتر و... وجود دارد، تنبیه مناسبی به حساب نمی‌آید.
ت) زمان محرومیت، بر حسب سن کودک متفاوت است. این زمان نباید آنقدر زیاد باشد که فرصت جبران را از کودک بگیرد. در ازای هر سال از سن کودک، یک دقیقه اخراج یا محرومیت انجام می‌شود. بر این اساس، برای یک کودک ۴ ساله، ۴ دقیقه، برای یک کودک ۵ ساله، ۵ دقیقه و برای کودک ۲ ساله ۲ دقیقه تنبیه یا محرومیت کافی است.
ث) در صورت موثر نبودن یا مقاومت کودک، می‌توان زمان را کمی، فقط در حدود چند دقیقه افزایش داد.
- نوزاد پس از تولد به ارتباط جسمی و فیزیکی با مادر نیاز فراوان دارد، از این رو نباید ساعات طولانی از مادر جدا بماند. تحقیقات نشان داده است که از ۶ ماهگی تا ۳ سالگی، حضور مادر نه‌تنها در رشد عاطفی کودک، بلکه در رشد بدنی و عقلی او نیز تاثیر بسزایی دارد.
- در مقایسه بین فرزندان، کودکی که امتیاز نمی‌آورد دچار احساس خودکم‌بینی می‌شود و اعتمادش را نسبت به پدر و مادر از دست می‌دهد.
گاهی والدین با گفتن خاطرات یا داستان‌های ساختگی درباره حسادت که به نظرشان خنده‌دار می‌آید، باعث بروز احساسات منفی و حسادت بیشتر در کودک می‌شوند بهتر است به جای این کار با داستان‌ها و حرف‌های خوب درباره مهربانی و خوش‌رفتاری با فرزند دوم، نظر کودک را نسبت به او تغییر دهید. کودکان را با هم مقایسه نکنید، درباره تفاوت‌ها و اختلافات بچه‌ها با هم صحبت کنید و توضیح دهید که تفاوت به معنی اختلاف نیست. تا آنجا که می‌توانید با فرزندانتان به عدالت رفتار کنید. البته رعایت مساوات صددرصد بین فرزندان تقریبا غیرممکن است، زیرا کودکان با سنین مختلف نیازهای متفاوتی دارند. سعی کنید با رفتار خود ارزش و اهمیت عدالت را بیان کنید و نشان دهید که فرزندان برای شما باارزشند. ولی در مواقعی که مجبور بودید تفاوتی قائل شوید، برایشان علت این تفاوت‌ها را توضیح دهید. هرگز به یک کودک لقب آرام و ساکت و به کودک دیگر لقب شیطان و شلوغ را ندهید.
- اگر بیش از حد، سرعت فراگیری را در فرزندانمان تقویت کنیم امکان باروری و تحکیم مفاهیم را در مراحل بعدی کاهش خواهد داد. سرعت اولیه و تشدید آهنگ رشد، منجر به تاثیر قابل ملاحظه‌ای در مراحل بعدی می‌شود. به جای افزایش سرعت فراگیری و آموزش‌های بیشتر از حد توانایی‌های فکری کودک می‌توان به پرورش خلاقیت او و شناسایی زمینه‌های استعدادیش پرداخت.
خلاقیت به این معنا نیست که شما از هیچ، همه چیز خلق کنید. خلاقیت توانایی برای یافتن چیزی جدید از ترتیب یا تغییر و ایجاد تنوع در ایده‌ها و رفتارهای موجود می‌باشد راهنمایی‌های موثر جهت پرورش خلاقیت کودکان عبارتند از:
- به تفکر خلاق اهمیت دهید.
- ایجاد جو خلاق در محیط منزل و محیط آموزش مانند مهد، مدرسه و...
- حساس نمودن کودک به محرک‌های محیطی و توجه بیشتر به آنها.
- قابلیت پذیرش مفاهیم جدید را در کودکان پرورش دهید.
- خود یادگیری و خودگردانی کودکان را تشویق کنید.
- اوقات خود را به فعالیت‌های متناوب فعال و آرام تقسیم کنید.
- انتقاد سازنده را پرورش دهید.
- سوالات بحث برانگیز از کودک خود بپرسید.
- برای کودکان خود، آموزگارانی با روح حادثه جو باشید.
- قدرت ابراز وجود را در کودک پرورش دهید.
- انگیزه بالا، اشتیاق و احساس سرشار و پشتکار فراوان را در کودک برانگیزید.
- او را به نظم و ترتیب در حد معقول، تشویق نمایید.
- مشاهده و توجه بیش از حد در حین کار، خلاقیت کودک را از بین می‌برد.
- اجازه دهید کودکتان همواره سوال کند.
- در صورتی که کودک احساس کند که کار وی با کار دیگران مقایسه شده و مورد ارزیابی و تشویق و پاداش قرار می‌گیرد، از خلاقیت کودک کاسته می‌شود.
- سعی کنید کودکتان چالش را تجربه کند و با آنها روبه‌رو شود. این کار باید به منظور رشد و تکامل کودک از سنین پایین صورت گیرد.
- در مورد داستان‌هایی که برایش می‌خوانید سوال کنید. از او بپرسید که چطور می‌توان پایان داستان را تغییر داد؟
- هرگز عیب فرزندتان را در رفتارها، بزرگ‌تر از آنچه هست جلوه ندهید و هرگز عیب‌هایش را نزد دیگران بازگو نکنید.
- همبازی شدن با کودک علاوه بر این که او را غرق لذت و شادی می‌کند و صمیمیت را افزایش می‌دهد، اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی را در کودک تقویت می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان پرورش یافته در منزل نسبت به کودکان مهد کودک، ماهانه از رشد قدی بیشتری برخوردارند.
- تربیتی که آزادی را به کلی در کودک نادیده بگیرد و انتخاب و میل قلبی را از وی سلب کند و تنها مبتنی بر ترس و آداب خشک و بی‌روح ظاهری باشد، نه‌تنها دوام نمی‌یابد بلکه در نهایت به رکود و عصیان کودک می‌انجامد. یک کارشناس مسائل روانی کودکان در اتریش می‌گوید: چنانچه در روابط نوزاد با پدر ممنوعیتی ایجاد شود، نوزاد در حس وفاداری و دوستی دچار نقیصه می‌شود و در سال‌های آینده توانایی ارتباط سالم را نخواهد داشت.
راهکارهایی برای بهبود ارتباط کلامی و جلب اعتماد کودک و فرمانبری
- برای گوش دادن به حرف‌های کودک خود، وقت بگذارید.
- با زبان رفتار، گوش دهید.
- انواع احساسات را به کودک آموزش دهید و بشناسانید تا بداند در هنگام بروز هر کدام از این احساسات مانند خشم، ناراحتی، ناتوانی، شادی، تعجب و هیجان، باید چه رفتاری داشته باشد.
- به طور مرتب، هر روز زمانی را برای گفتگو با کودک اختصاص دهید و به بقیه افراد خانواده بگویید که مزاحم گفتگوی شما نشوند.
- گاهی شروع کردن صحبت، برای کودک مشکل است و بهتر است که شما سر صحبت را باز کنید.
- به او آموزش دهید هنگام صحبت کردن، به صورت یکدیگر نگاه کنید.
- آرام و ساده صحبت کنید. از جملات پرسشی کمتر استفاده کنید.
- صریح و دقیق باشید و خیلی روشن و واضح، معنای دستورات خود را برایش توضیح دهید. مثلا شاید کودک معنای «اتاقت را تمیز کن» را متوجه نشود و برداشت او از اتاق تمیز، با انتظارات شما کاملا متفاوت باشد. پس بهتر است بگویید لباس‌هایت را داخل کمد بگذار، اسباب‌بازی‌هایت را سر جایش بگذار و...
- حتما دستورات را یک به یک به کودک صادر کنید، زیرا ممکن است قادر نباشد همه آنها را به خاطر بسپارد.
- مطمئن باشید وقتی با کودک صحبت می‌کنید، به شما نگاه می‌کند و توجه‌اش به چیز دیگری معطوف نیست.
- هر بار که دستوری صادر می‌کنید، حتما آن را پیگیری کنید.
- دستورات خود را حتما با عبارت (خواهش می‌کنم، لطفا و از این قبیل) آغاز کنید.
- دستورات را به صورت بازی در آورید تا برایش جالب باشد.
- به سوالات کودک، هر چند مختصر، حتما پاسخ دهید.
- در قبال انجام کارهایش او را تحسین و تشویق کنید.
- اگر کودک تحت هیچ شرایطی فرمان نبرد، از محرومیت موقت استفاده کنید و از او بخواهید چیزی را که از او خواسته‌اید اجرا کند، تا جریمه برداشته شود.
- کودکان باید با رنج‌ها و مشکلات طبیعی زندگی آشنا شوند تا افرادی شکننده، رفاه زده و پرتوقع بار نیایند.
- اگر چه جنبه‌های تخیلی داستان برای کودک لذت‌بخش و مفید است لکن نباید در آن افراط کرد. داستان نباید ترس‌آور باشد، داستان باید الگوی صحیح و متناسب با سن کودک را ارائه کند، بیان زیبایی‌ها و نیکی‌ها، با روح لطیف کودک سازگار است.
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼