دخالت در تربیت فرزند، والدین چه کنند؟
«بچه ها عزیزند اما تربیت شان از خودشان عزیزتر است.» این جمله آشنایی است که شاید شنیده باشید. هر زوجی وقتی تصمیم به بچه دار شدن می گیرند، در مورد شیوه تربیتی و برنامه هایی که برای فرزند خود در نظر دارند با هم صحبت می کنند و به یک نتیجه خاص می رسند.
سلامت: «بچه ها عزیزند اما تربیت شان از خودشان عزیزتر است.» این جمله آشنایی است که شاید شنیده باشید. هر زوجی وقتی تصمیم به بچه دار شدن می گیرند، در مورد شیوه تربیتی و برنامه هایی که برای فرزند خود در نظر دارند با هم صحبت می کنند و به یک نتیجه خاص می رسند. البته پسندیده است که زن و شوهر در مورد قوانین خاصی که در تربیت فرزندشان باید وضع و اجرا کنند با هم اتفاق نظر داشته باشند، هر چند که گاهی چنین نمی شود. اوضاع وقتی بدتر می شود که دیگران هم در این شیوه تربیتی دخالت کنند. داستان خانم «م. الف.» درست به همین مشکل اشاره دارد و ما با دکتر میترا حکیم شوشتری، همین موضوع را مورد بررسی قرار داده ایم.
قصه از کجا شروع شد؟
من و همسرم هر دو شاغل ایم، مثل خیلی های دیگر. پسرم که ۴ ساله است تقریبا نصف روز در خانه مادربزرگ هایش می ماند. گاهی خانه مادر خودم و گاهی پیش مادرشوهرم. خوشبختانه من و همسرم در مورد شیوه برخوردمان با پویا، پسرمان تفاهم داریم اما چون مادربزرگ هایش نیز به اندازه ما ساعات زیادی با او هستند به نوعی خود را محق می دانند. گویا او از روال تربیتی ما خارج شده. حق نداریم جلوی آنها دعوایش کنیم و با جانبداری بی مورد، کاری کرده اند که پسرمان لوس شده. برای نمونه دیروز مادرم حوالی ظهر پویا را به خانه آورد و من تازه رسیده بودم و مشغول انجام کارها شدم. برای پویا توپ خریده بود و او مدام با شوت به سمت میز و تلویزیون شیطنت می کرد. آن قدر به تذکرهایم گوش نکرد تا اینکه بالاخره شیشه میز وسط را شکست. دستش را گرفتم تا به دلیل کار بد و عدم توجه به اخطارم، او را به اتاق ببرم. مادرم اجازه نداد و گفت: «بچه است؛ عیب نداره!» مادرشوهرم هم اجازه نمی دهد پویا را به هیچ وجه دعوا کنیم. نمی دانم چه کنم و مضطربم که او بد تربیت شود. خانم دکتر! شما به عنوان یک روانپزشک کودک و نوجوان فکر می کنید باید چه کار کرد تا بچه ها درست تربیت شوند و چه طوری باید جلوی این قبیل دخالت هایی را که خانم م.الف گفتند، بگیریم؟ در تربیت بچه ها، ثبات در رفتار بسیار اهمیت دارد. منظورم این است که در زمان ها و مکان های مختلف یا در حضور افراد مختلف باید به یک گونه با بچه رفتار شود. مثلا اگر شما و همسرتان قرار است در مواقعی که بچه، فحش می دهد هیچ نوع واکنشی نشان ندهید و مانند یک مجسمه رفتار کنید که انگار صدای او را نمی شنوید، دیگرانی هم که خیلی با فرزند شما در ارتباط نزدیک هستند، مثل مادربزرگ ها، مربی مهدکودک و یا مراقب های او باید در جریان باشند و همین طور رفتار کنند. این شیوه مشترک و ثابت باعث می شود تغییر رفتار در آن بچه تثبیت شود و به تدریج رفتارهای بهتر و مناسب تر جایگزین آن رفتار منفی گردد.
پس، در مورد آنهایی که با بچه شما خیلی در ارتباط اند باید این طور برخورد کنید که قواعد و قوانین خود را در میان بگذارید و بگویید چون می دانیم شما پویا را دوست دارید و می خواهید رفتار بد در او شکل نگیرد، خواهش می کنیم اگر از این به بعد در خانه شما این رفتار را انجام داد، همین طور رفتار کنید. به طور مثال انگشت مکیدن یا ناخن جویدن از جمله مواردی است که با تذکر دادن، اوضاع بدتر می شود و بهتر است در مقابل این رفتار هیچ واکنش مستقیمی نشان داده نشود و با جایگزینی برخی رفتارهای دیگر سعی کرد رفتار را تغییر یابد. مثلا تا انگشت در دهان کرد، بدون تذکر که «دستت را درآور» بگویید «برو در را باز کن»، «برو از یخچال فلان خوراکی را بیاور.» در این مورد، بهتر است به افراد دیگر هم گفته شود که ما در مشورت با هم (زن و شوهر) به این نتیجه رسیدیم که عکس العمل مان این طور باشد، لطفا شما هم چنین کنید.
خانم م. الف: ولی در این مواقع، بزرگ ترها ناراحت می شوند و اگر چیزی بگوییم دلخوری پیش می آید و از این گذشته چون آنها در ساعاتی که نیستیم زحمت نگهداری بچه ها را می کشند رودربایستی می کنیم.
نه، اصلا نباید این طور باشد. باید در امر تربیت بچه ها قاطع بود. قاطعیت با خشونت فرق دارد. وقتی می گوییم قاطع باشید، گاهی والدین گمان می کنند منظورمان اعمال خشونت است. خشونت وقتی است که شما به حقوق دیگران تعرض کنید و آن را زیر پا بگذارید اما وقتی حقی را برای خود قایل هستید و آن را به صورت محترمانه از دیگران درخواست می کنید، فقط قاطع بودن شما را در امر تربیت می رساند و بس. بهتر است هریک از شما والدین، در مقام فرزندی، از مادر یا پدر خود درخواست کنید چون وقتی شما به عنوان پسر از مادر خود می خواهید که لطفا در مقابل گریه و جیغ زدن پویا نرمش نکرده و ظرف شکلات را به او ندهید که بخورد، رنجش حاصل نمی شود ولی شاید اگر به مادر خانم خود بگویید، در نقش یک داماد، هم خودتان شرمنده شوید که به جای دستت درد نکند، خرده فرمایش دارید و هم او به دل بگیرد. در ایام مهمانی و عید بهتر است رفتار معمول بچه ها، مثلا ساعات خواب و خوراک شان تغییر داده نشود چون آنها حساس اند و در غیر این صورت بدقلقی هایی می کنند که سابقه نداشته است و اعصاب شما را به هم می ریزند. اگر مهمانی در ساعات فعالیت و بیداری او باشد، چه بهتر و اگر هم نبود، او را بخوابانید و به کسی سپرده و خودتان به مهمانی بروید
پس شما به مادر و پدر خودتان و خانم هم به مادر و پدر خودش بگوید و خواهش کند فلان قانون را رعایت کرده و مثلا اگر پویا فحش داد، باید دو دقیقه رو به دیوار بنشیند و یا قوانین دیگری که شما با مشورت همسرتان وضع کرده اید، رعایت کند. قطعا پدربزرگ و مادربزرگ ها، دوست دارند نوه مۆدب و مبادی آدابی داشته باشند و رعایت می کنند.
خانم م. الف: در مورد دیگران که غریبه تر هستند یا ارتباط کمتری با فرزند ما دارند چه طور؟ مثلا چند هفته دیگر عید است و بچه ها از روال طبیعی تربیتی خود خارج می شوند و در فضای مهمانی هر کاری که بخواهند می کنند و از همه بدتر اینکه عمه و عمو و خاله هم نخواهند گذاشت او را تنبیه کنیم.
این طورها هم نیست. اگر بچه ای قوانین خانه را درک کند و افراد در ارتباط با او باثبات و قاطعیت در اجرای قوانین عمل کنند هرگز در مواقع گذرا، مثلا اگر جایی یک حرف بد یا فحش را بگوید و بقیه بخندند، تغییر رفتار نمی دهد. پس نباید نگران و مضطرب شد. اما اینکه می گویید در ایام عید و یا در مهمانی شیرازه کار از دست والدین خارج می شود، بستگی دارد به چند عامل که اگر این نکات را رعایت کنیم چنین نخواهد شد.
بعضی اوقات والدین عادت دارند تا مرحله بحران و رخ دادن سوءرفتار صبر کنند و آن وقت است که از کوره در می روند و با تنبیه کودک خود، واکنش دیگران را برمی انگیزند
در ایام مهمانی و عید بهتر است رفتار معمول بچه ها، مثلا ساعات خواب و خوراک شان تغییر داده نشود چون آنها حساس اند و در غیر این صورت بدقلقی هایی می کنند که سابقه نداشته است و اعصاب شما را به هم می ریزند. اگر مهمانی در ساعات فعالیت و بیداری او باشد، چه بهتر و اگر هم نبود، او را بخوابانید و به کسی سپرده و خودتان به مهمانی بروید. یک نکته خیلی مهم که به نظرم شما باید در مورد پویا رعایت کنید و اکثر والدین هم نمی دانند، این است که بعضی اوقات والدین عادت دارند تا مرحله بحران و رخ دادن سوءرفتار صبر کنند و آن وقت است که از کوره در می روند و با تنبیه کودک خود، واکنش دیگران را برمی انگیزند. مثلا اگر همان موقع، توپ را از پویا می گرفتید و می گفتید: «تو مثل اینکه یادت رفته، قانون ما توپ بازی نکردن در خانه بوده!» یا «فقط اجازه داری در حیاط خانه مادرجون توپ بازی کنی!» بدون خشونت و عصبانیت و فقط در حد یک گزارش ساده و یادآوری مساله حل می شد اما هیچ کاری نکرده و آن موقعیت را مدیریت نکردید تا اینکه با یک رفتار بد، عصبی شده و ادامه ماجرا.
گاهی ما با رفتارهای غلط خود، دیگران را وادار به واکنش می کنیم قطعا اگر شما در خیابان هم به عنوان غریبه، شاهد تماشای کتک خوردن یک بچه باشید، به جلو رفته و از مادرش می خواهید این کار را نکند. اگر فکر می کنید مدیریت اوضاع را بلد نیستید و یا قادر به کنترل خشم خود نیستید آن مهارت را بیاموزید. نکته بعدی اینکه وقتی می خواهید در ایام عید کودکتان را به مهمانی، حتی منزل مادربزرگ ببرید، با او در حد چند جمله کوتاه صحبت کنید. فرامین زیاد صادر نکنید و سخنرانی هم نکنید. در همین حد که: «تا بهت تعارف نکردند خوراکی برندار؛ یا بیشتر از یک شکلات حق نداری بخوری و این جور چیزها» تا قبل از رسیدن به مهمانی مثل ضبط صوت جملات را با لحن های خاص تکرار کنید. اگر زیاد خرده فرمایش داشته باشید او یادش می رود و مضطرب می شود که دایم مورد ارزیابی شماست.
م. الف: پس اگر رفتار ناشایستی انجام داد، چه طوری از این روش پیشگیرانه استفاده کنیم تا از دخالت بقیه جلوگیری شود؟
کودکان نیاز دارند که تحت نظارت باشند و هر از گاهی با ارتباط کلامی یا چشمی در تایید رفتار خوبشان با یک چشمک یا لبخند یا بوسه فرستادن تشویق شوند و یا با چشم درشت کردن مورد تکذیب قرار گیرند.
خوب است بچه یک اسباب بازی محبوب خود را همراه ببرد که اگر بچه صاحب خانه به او اسباب بازی نداد حوصله اش سر نرود و یا بتواند آن را با اسباب بازی او مبادله کند و سرگرم شود. ضمنا اصلا لازم نیست غریبه ترها که ارتباط ماهی یک بار با فرزند ما دارند در جریان شیوه تربیتی او باشند چون ممکن است حساس شوند و مخصوصا در جهت سنجش واکنش فرزند ما، رفتاری از خود نشان دهند.رودربایستی با دیگران را هم کنار بگذارید چون اگر کودک متوجه شود شما در حضور فلانی عجز دارید و دلتان نمی خواهد آن تنبیه همیشگی را بکنید، تلاش می کند که قواعد دیگر خانه را هم بشکند و متوجه می شود آن قدرها هم ثبات ندارید. ضمنا شما و همسرتان باید همواره یکدیگر را تایید کنید تا هم پویا متوجه هماهنگی رفتارتان در قبال رفتارش شود و هم مادربزرگ ها تشویق شوند و شما را در این شیوه هماهنگ یاری برسانند. از این جمله ها استفاده کنید: «همان طور که بابات/ مامانت گفت، تا گریه ات تمام نشده نباید از اتاق بیایی بیرون! اگر گریه ات تمام شد بیا بغل من»؛ ضمنا چه اصراری دارید که با کسانی که حس می کنید در تربیت پویا اخلال ایجاد می کنند رفت و آمد آنچنانی داشته باشید؟ روابط محدود ولی عمیق و سالم خیلی بهتر است از روابط نامحدود و ناسالم.
قصه از کجا شروع شد؟
من و همسرم هر دو شاغل ایم، مثل خیلی های دیگر. پسرم که ۴ ساله است تقریبا نصف روز در خانه مادربزرگ هایش می ماند. گاهی خانه مادر خودم و گاهی پیش مادرشوهرم. خوشبختانه من و همسرم در مورد شیوه برخوردمان با پویا، پسرمان تفاهم داریم اما چون مادربزرگ هایش نیز به اندازه ما ساعات زیادی با او هستند به نوعی خود را محق می دانند. گویا او از روال تربیتی ما خارج شده. حق نداریم جلوی آنها دعوایش کنیم و با جانبداری بی مورد، کاری کرده اند که پسرمان لوس شده. برای نمونه دیروز مادرم حوالی ظهر پویا را به خانه آورد و من تازه رسیده بودم و مشغول انجام کارها شدم. برای پویا توپ خریده بود و او مدام با شوت به سمت میز و تلویزیون شیطنت می کرد. آن قدر به تذکرهایم گوش نکرد تا اینکه بالاخره شیشه میز وسط را شکست. دستش را گرفتم تا به دلیل کار بد و عدم توجه به اخطارم، او را به اتاق ببرم. مادرم اجازه نداد و گفت: «بچه است؛ عیب نداره!» مادرشوهرم هم اجازه نمی دهد پویا را به هیچ وجه دعوا کنیم. نمی دانم چه کنم و مضطربم که او بد تربیت شود. خانم دکتر! شما به عنوان یک روانپزشک کودک و نوجوان فکر می کنید باید چه کار کرد تا بچه ها درست تربیت شوند و چه طوری باید جلوی این قبیل دخالت هایی را که خانم م.الف گفتند، بگیریم؟ در تربیت بچه ها، ثبات در رفتار بسیار اهمیت دارد. منظورم این است که در زمان ها و مکان های مختلف یا در حضور افراد مختلف باید به یک گونه با بچه رفتار شود. مثلا اگر شما و همسرتان قرار است در مواقعی که بچه، فحش می دهد هیچ نوع واکنشی نشان ندهید و مانند یک مجسمه رفتار کنید که انگار صدای او را نمی شنوید، دیگرانی هم که خیلی با فرزند شما در ارتباط نزدیک هستند، مثل مادربزرگ ها، مربی مهدکودک و یا مراقب های او باید در جریان باشند و همین طور رفتار کنند. این شیوه مشترک و ثابت باعث می شود تغییر رفتار در آن بچه تثبیت شود و به تدریج رفتارهای بهتر و مناسب تر جایگزین آن رفتار منفی گردد.
پس، در مورد آنهایی که با بچه شما خیلی در ارتباط اند باید این طور برخورد کنید که قواعد و قوانین خود را در میان بگذارید و بگویید چون می دانیم شما پویا را دوست دارید و می خواهید رفتار بد در او شکل نگیرد، خواهش می کنیم اگر از این به بعد در خانه شما این رفتار را انجام داد، همین طور رفتار کنید. به طور مثال انگشت مکیدن یا ناخن جویدن از جمله مواردی است که با تذکر دادن، اوضاع بدتر می شود و بهتر است در مقابل این رفتار هیچ واکنش مستقیمی نشان داده نشود و با جایگزینی برخی رفتارهای دیگر سعی کرد رفتار را تغییر یابد. مثلا تا انگشت در دهان کرد، بدون تذکر که «دستت را درآور» بگویید «برو در را باز کن»، «برو از یخچال فلان خوراکی را بیاور.» در این مورد، بهتر است به افراد دیگر هم گفته شود که ما در مشورت با هم (زن و شوهر) به این نتیجه رسیدیم که عکس العمل مان این طور باشد، لطفا شما هم چنین کنید.
خانم م. الف: ولی در این مواقع، بزرگ ترها ناراحت می شوند و اگر چیزی بگوییم دلخوری پیش می آید و از این گذشته چون آنها در ساعاتی که نیستیم زحمت نگهداری بچه ها را می کشند رودربایستی می کنیم.
نه، اصلا نباید این طور باشد. باید در امر تربیت بچه ها قاطع بود. قاطعیت با خشونت فرق دارد. وقتی می گوییم قاطع باشید، گاهی والدین گمان می کنند منظورمان اعمال خشونت است. خشونت وقتی است که شما به حقوق دیگران تعرض کنید و آن را زیر پا بگذارید اما وقتی حقی را برای خود قایل هستید و آن را به صورت محترمانه از دیگران درخواست می کنید، فقط قاطع بودن شما را در امر تربیت می رساند و بس. بهتر است هریک از شما والدین، در مقام فرزندی، از مادر یا پدر خود درخواست کنید چون وقتی شما به عنوان پسر از مادر خود می خواهید که لطفا در مقابل گریه و جیغ زدن پویا نرمش نکرده و ظرف شکلات را به او ندهید که بخورد، رنجش حاصل نمی شود ولی شاید اگر به مادر خانم خود بگویید، در نقش یک داماد، هم خودتان شرمنده شوید که به جای دستت درد نکند، خرده فرمایش دارید و هم او به دل بگیرد. در ایام مهمانی و عید بهتر است رفتار معمول بچه ها، مثلا ساعات خواب و خوراک شان تغییر داده نشود چون آنها حساس اند و در غیر این صورت بدقلقی هایی می کنند که سابقه نداشته است و اعصاب شما را به هم می ریزند. اگر مهمانی در ساعات فعالیت و بیداری او باشد، چه بهتر و اگر هم نبود، او را بخوابانید و به کسی سپرده و خودتان به مهمانی بروید
پس شما به مادر و پدر خودتان و خانم هم به مادر و پدر خودش بگوید و خواهش کند فلان قانون را رعایت کرده و مثلا اگر پویا فحش داد، باید دو دقیقه رو به دیوار بنشیند و یا قوانین دیگری که شما با مشورت همسرتان وضع کرده اید، رعایت کند. قطعا پدربزرگ و مادربزرگ ها، دوست دارند نوه مۆدب و مبادی آدابی داشته باشند و رعایت می کنند.
خانم م. الف: در مورد دیگران که غریبه تر هستند یا ارتباط کمتری با فرزند ما دارند چه طور؟ مثلا چند هفته دیگر عید است و بچه ها از روال طبیعی تربیتی خود خارج می شوند و در فضای مهمانی هر کاری که بخواهند می کنند و از همه بدتر اینکه عمه و عمو و خاله هم نخواهند گذاشت او را تنبیه کنیم.
این طورها هم نیست. اگر بچه ای قوانین خانه را درک کند و افراد در ارتباط با او باثبات و قاطعیت در اجرای قوانین عمل کنند هرگز در مواقع گذرا، مثلا اگر جایی یک حرف بد یا فحش را بگوید و بقیه بخندند، تغییر رفتار نمی دهد. پس نباید نگران و مضطرب شد. اما اینکه می گویید در ایام عید و یا در مهمانی شیرازه کار از دست والدین خارج می شود، بستگی دارد به چند عامل که اگر این نکات را رعایت کنیم چنین نخواهد شد.
بعضی اوقات والدین عادت دارند تا مرحله بحران و رخ دادن سوءرفتار صبر کنند و آن وقت است که از کوره در می روند و با تنبیه کودک خود، واکنش دیگران را برمی انگیزند
در ایام مهمانی و عید بهتر است رفتار معمول بچه ها، مثلا ساعات خواب و خوراک شان تغییر داده نشود چون آنها حساس اند و در غیر این صورت بدقلقی هایی می کنند که سابقه نداشته است و اعصاب شما را به هم می ریزند. اگر مهمانی در ساعات فعالیت و بیداری او باشد، چه بهتر و اگر هم نبود، او را بخوابانید و به کسی سپرده و خودتان به مهمانی بروید. یک نکته خیلی مهم که به نظرم شما باید در مورد پویا رعایت کنید و اکثر والدین هم نمی دانند، این است که بعضی اوقات والدین عادت دارند تا مرحله بحران و رخ دادن سوءرفتار صبر کنند و آن وقت است که از کوره در می روند و با تنبیه کودک خود، واکنش دیگران را برمی انگیزند. مثلا اگر همان موقع، توپ را از پویا می گرفتید و می گفتید: «تو مثل اینکه یادت رفته، قانون ما توپ بازی نکردن در خانه بوده!» یا «فقط اجازه داری در حیاط خانه مادرجون توپ بازی کنی!» بدون خشونت و عصبانیت و فقط در حد یک گزارش ساده و یادآوری مساله حل می شد اما هیچ کاری نکرده و آن موقعیت را مدیریت نکردید تا اینکه با یک رفتار بد، عصبی شده و ادامه ماجرا.
گاهی ما با رفتارهای غلط خود، دیگران را وادار به واکنش می کنیم قطعا اگر شما در خیابان هم به عنوان غریبه، شاهد تماشای کتک خوردن یک بچه باشید، به جلو رفته و از مادرش می خواهید این کار را نکند. اگر فکر می کنید مدیریت اوضاع را بلد نیستید و یا قادر به کنترل خشم خود نیستید آن مهارت را بیاموزید. نکته بعدی اینکه وقتی می خواهید در ایام عید کودکتان را به مهمانی، حتی منزل مادربزرگ ببرید، با او در حد چند جمله کوتاه صحبت کنید. فرامین زیاد صادر نکنید و سخنرانی هم نکنید. در همین حد که: «تا بهت تعارف نکردند خوراکی برندار؛ یا بیشتر از یک شکلات حق نداری بخوری و این جور چیزها» تا قبل از رسیدن به مهمانی مثل ضبط صوت جملات را با لحن های خاص تکرار کنید. اگر زیاد خرده فرمایش داشته باشید او یادش می رود و مضطرب می شود که دایم مورد ارزیابی شماست.
م. الف: پس اگر رفتار ناشایستی انجام داد، چه طوری از این روش پیشگیرانه استفاده کنیم تا از دخالت بقیه جلوگیری شود؟
کودکان نیاز دارند که تحت نظارت باشند و هر از گاهی با ارتباط کلامی یا چشمی در تایید رفتار خوبشان با یک چشمک یا لبخند یا بوسه فرستادن تشویق شوند و یا با چشم درشت کردن مورد تکذیب قرار گیرند.
خوب است بچه یک اسباب بازی محبوب خود را همراه ببرد که اگر بچه صاحب خانه به او اسباب بازی نداد حوصله اش سر نرود و یا بتواند آن را با اسباب بازی او مبادله کند و سرگرم شود. ضمنا اصلا لازم نیست غریبه ترها که ارتباط ماهی یک بار با فرزند ما دارند در جریان شیوه تربیتی او باشند چون ممکن است حساس شوند و مخصوصا در جهت سنجش واکنش فرزند ما، رفتاری از خود نشان دهند.رودربایستی با دیگران را هم کنار بگذارید چون اگر کودک متوجه شود شما در حضور فلانی عجز دارید و دلتان نمی خواهد آن تنبیه همیشگی را بکنید، تلاش می کند که قواعد دیگر خانه را هم بشکند و متوجه می شود آن قدرها هم ثبات ندارید. ضمنا شما و همسرتان باید همواره یکدیگر را تایید کنید تا هم پویا متوجه هماهنگی رفتارتان در قبال رفتارش شود و هم مادربزرگ ها تشویق شوند و شما را در این شیوه هماهنگ یاری برسانند. از این جمله ها استفاده کنید: «همان طور که بابات/ مامانت گفت، تا گریه ات تمام نشده نباید از اتاق بیایی بیرون! اگر گریه ات تمام شد بیا بغل من»؛ ضمنا چه اصراری دارید که با کسانی که حس می کنید در تربیت پویا اخلال ایجاد می کنند رفت و آمد آنچنانی داشته باشید؟ روابط محدود ولی عمیق و سالم خیلی بهتر است از روابط نامحدود و ناسالم.
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼