آموزش تربیت کودک، چی خوبه چی بد؟

کودک مایه‌های اولیه موردنیاز برای زندگی انسانی را با خود همراه دارد و هر آنچه که کلاً نیک و یا بد است می‌داند.

تبیان: کودک مایه‌های اولیه مورد نیاز برای زندگی انسانی را با خود همراه دارد و هر آنچه که کلاً نیک و یا بد است می داند و بدانها آگاه و هشیاراست وهم آن را مورد توجه و عمل قرار می دهد. اما این نکته هم قابل ذکراست که همه مصداق ها را نمی شناسد ؛ بخصوص در مورد آنچه که نیک و بد عرفی و اجتماعی است.

این نکته قابل ذکر است که وجدان کودکان برخلاف بزرگسالان انعطاف پذیر است و به سادگی تسلیم می شود. شما ممکن است نکته ای و مسئله ای حتی خلاف وجدان به کودک بگویید و آن را با مهر یا خشونت درآمیزید و از طفل بخواهید که آن را بپذیرد. او در برابر شما موضع نمی گیرد و با این که آن امر را قبول ندارد، زود تسلیم می شود.

این حالت از آن بابت است که در سنین خردسالی هنوز حالات و رفتارهای کودک شکل نگرفته و مقاوم نشده است. هنوز او به خود ، اعتماد و اتکای کافی ندارد و وابسته به والدین و مربیان خویش است.

به همین نظر باید به این مرحله توجه داشت و جنبه انعطاف پذیری او را به حساب آورد . به ویژه باید وجدان او را به گونه ای ساخت و رشد و پرورش داد که رنجی و مصیبتی برای آینده اش نیافریند . اما در طریق پرورش وجدان ، اصول و ضوابطی را باید مد نظر داشت که اهم آنها بدین قرارند:

۱- آموزش‌ها : کودک مایه های اولیه مورد نیاز برای زندگی انسانی را با خود همراه دارد و هر آنچه که کلاً نیک و یا بد است می داند و بدانها آگاه و هشیاراست وهم آن را مورد توجه و عمل قرار می دهد. اما این نکته هم قابل ذکراست که همه مصداق ها را نمی شناسد ؛ بخصوص در مورد آنچه که نیک و بد عرفی و اجتماعی است.

بدین سان بخشی از کار مربیان ، دادن آموزش های لازم و معرفی مصداق هاست . این امر باید در دوران کودکی صورت گیرد و کودک به کارهای خوب تشویق و از کارهای ناروا بازداشته شود ضمن این که درهمین مرحله مصداق های نیک و بد را به او می آموزیم .

۲- ارائه الگو: ما بارها در تشریح مباحث خود گفته ایم که رفتار شما برای کودکان درس است . آنها از این طریق می آموزند چگونه باشند و در برابر جریانات و امور چگونه موضع بگیرند. بخصوص فراموش نکنید که جنبه تقلید در کودکان نیرومند است ؛ آنچه را که می بینند در وجدانشان اثر گذارده و تحت تأثیر آن قرار می گیرند.

داوری آنها درباره امور و جریانات به تدریج بر اساس چیزی می شود که شما آن را از طریق رفتار و حالات خود به کودک داده اید و درنتیجه شما باید پاسخگوی خوب و بد واقعه ای باشید که بر اساس وجدان کودک با الگوگیری از شما شکل گرفته است .

۳- آموزش های اخلاقی: تعلیمات اخلاقی ، خود رنگ دهنده ی وجدان است . دراین راه نباید تنها به تذکری قناعت کرد و یا اندیشید که اگر یک بار مسئله ای را به کودک گفتیم او را کافی است. کودکان نیاز دارند مسئله ای را چندباره بشنوند تا به تدریج دارای خوی پسندیده شوند و اخلاق خوب به صورت عادتی در آنان درآید و طبعاً وجدانشان هم برهمان اساس رنگ پیدا کند. کودک در فطرت خود تنها از کلیات امور آگاه است، مصداق های اخلاقی را شما باید به او بیاموزید.

۴- استفاده از داستان‌ها: داستانهای سودمند و ارزنده ای وجود دارند که استفاده از آنها برای کودکان درس است و هدایت کننده آنها به سوی خیر و نیکی هاست.

شما از طریق قصه های خوب می توانید نوعی خاص از وجدان را در او بر اساس زمینه های فطریش رشد دهید. قهرمان های خوبی را برای داستان خود پیدا کنید، قهرمانی که از طریق آنها بتوان مفاهیم نیک و بد ، زشت و زیبا و ... را به کودکان تفهیم کرد و راه را از چاه نمایاند.

۵- استفاده از بازی‌ها: بازی ها در مواردی می توانند کودک را به داوری واظهار نظر درباره آنچه روا یا نارواست وا دارند و شما بعنوان پدرومادر و یا مربی می توانید بازی هایی را برگزینید که ضمانت کننده بیداری وجدان کودک و به راه آورنده و هدایت کننده او باشد.

در هر بازی سعی کنید شعور نفسانی او را بیدار کنید و به او بفهمانید چه چیزی خوب یا ناپسند است، چه عملی زشت و یا زیباست و او چگونه موضعی اتخاذ کند تا موفق باشد.

۶- استفاده از پند و تشویق: ما در مواردی، بسیار نیازمندیم فرزندان خود را موعظه کنیم و پند و اندرز خود را از آنان دریغ نداریم . به هنگامی که کار پسندیده ای انجام داد او را مورد تشویق قرار دهیم و درجایی که مرتکب لغزش و خطاهایی شد با پند و موعظه سعی کنیم او را از راهی که درآن است باز داریم. این امر درباره کودکان اثرات نیکو و مطلوبی دارد و مقتضای طبیعت و خوی آنهاست که تسلیم موعظه ها و تحت تأثیر تشویق ها هستند.

۷- واداشتن به تأمل و اندیشه : قدرت تفکر می تواند مایه ای باشد که بر اثرآن تضادها و برخوردهای درونی ازمیان بروند و انسان دراثر تأمل در امور به جاهایی برسد که ضوابط شرع و وجدان را در یابد و به نظارت خود و تأیید آنچه که مورد رضای وجدان است دست پیدا کند.

اندیشه در باره امور و جریانات ، وجدان را از آلودگی دور و برحذر می دارد و انسان می تواند در طریقی گام بردارد که منافع و مصالح خود و دیگران را رعایت کند و گامی برخلاف فطرت خویش بر ندارد.

۸- واداشتن به تمرین و تجربه : انسان به تدریج که رشد می کند حوادث و جریانات را هم تجربه می نماید و به آگاهی هایی دست می یابد که برای رشد و کمال او ضروری است.

آگاهی عملی بر آنچه که می گذرد و لمس حقایق و واقعیت ها، او را در معرض داوری و اظهار نظر درباره امور قرار می دهد. عملاً در می یابد که دروغ نارواست و صداقت و صفا پیش برنده و سازنده است و این خود سبب پیدایش اصول و ضوابطی برای وجدان خواهد شد.

عبادت ها حتی اگر در مراحل کودکی باشد، وعظ ها، دعاها، تبلیغ ها و ارشاد ها می توانند سازنده وجدان و سازمان بخش آن باشند و انسان را به رفتارهای ارزنده و صالح جهت دهند.

کنترل رفتار برای حفظ وجدان از خطر انحراف ضروری است ؛ از آن بابت که انسان در مسیر حیات ممکن است تغییراتی کند و از مرز خویش عدول نماید. همچنین برای موفقیت لحظه ای تن به تجاهل و تملق دهد. در چنین مواردی اگر کنترلی از سوی مربی صورت نگیرد خطر دامنه دار شدن انحراف وجود خواهد داشت.

حفظ و تقویت وجدان

ما از قبل هم گفته ایم که وجدانها در معرض انحراف و آلودگی هستند و ممکن است خدای نخواسته موجبات سقوط انسان را فراهم کنند. این امر درباره کودکان خردسال و نیز نوجوانان صادق تر است از آن بابت که وجدان آنها پاک و در مرحله انعطاف پذیری است و به همانگونه که سریعاً برانگیخته می شوند ، به سرعت هم تحت تأثیر قرار می گیرند.

بدین سان وجدان ها نیازمند حفاظت از خطر و محتاج تقویت اند. باید آن را با منطق حق پسند و سخن صواب تقویت کرد و از همه ی آنچه که سبب آلودگی چشم و گوش و دیگر اعضای آدمی است دور و بر حذر داشت.

حواس انسان مانند دریچه هایی هستند که ما را به جهان خارج وصل می کنند. آلودگی وجدان و انحرافات و لغزش ها معمولاً از طریق وجدان پدید می آیند. غفلت از این نکات و اصول ممکن است خطرآفرین باشد و فردی پدید آید که عمری برای خود و دیگران شّر و گرفتاری بیافریند.