عوارض بلوغ زودرس در کودکان، نگران کننده است؟
اولین علامت بلوغ در دختران برجستگی سینه و در پسران بزرگ شدن و تغییر سایز بیضه‌هاست.
این روزها با تغییر ساختارهای زندگی شهری و پیشرفت‌هایی که در زندگی اجتماعی به‌وجود آمده یکی از نگرانی‌های والدین بروز بلوغ زودرس در فرزندان است و اینکه چطور می‌توانند با این پدیده به شکل درست و علمی برخورد کنند.
واقعیت این است که تحقیقات نشان داده، بلوغ در دختران ایرانی نسبت به کشورهای دیگر از جمله مصر و برخی کشورهای اروپایی زودتر اتفاق می‌افتد و حتی گاهی در 7 سالگی شروع می‌شود.
تحقیقات دیگر هم نشان داده با اینکه معمولا دوران بلوغ ۲ سال است اما متوسط طول دوران بلوغ در ایران بیشتر است، یعنی به‌طور کلی هم سن شروع بلوغ در ایران زودتر است و نیز سن پایان آن دیرتر. این در حالی است که هنوز هیچ علت قطعی و شناخته شده‌ای در مورد علت شروع دوران بلوغ وجود ندارد اما عوارضی همچون کوتاهی قد، غیر‌نرمال بودن وزن و عوارض روانی این نوع بلوغ بسیار آزار‌دهنده است. تغییرات رفتاری به‌دلیل بلوغ زودرس و ناهمخوانی نسبت به همسالان می‌تواند مشکلات اجتماعی فراوانی را به همراه داشته باشد که باید برای آنها چاره‌اندیشی شود.
در این میان هستند والدینی که به اشتباه بلوغ تدریجی فرزندشان را بلوغ زودرس تصور می‌کنند. نکته مهم آن است که هر چند والدین باید به تغییرات جسمی و روحی فرزندشان دقت کنند اما هر تغییری را نشانه بلوغ زودرس فرزندشان قلمداد نکرده و نگران نباشند.
بهترین راه تشخیص نوع بلوغ و درمان بلوغ زودرس فرزندان، مراجعه سالانه به پزشک متخصص غدد اطفال است زیرا با معاینه بالینی درصورت تشخیص بلوغ زودرس میتوان از روند آن پیشگیری کرد.
بلوغ زودرس چیست؟
بلوغ طبیعی دوره‌ای است که طی آن صفات ثانویه جنسی به‌وجود می‌آیند و فرد توان باروری پیدا می‌کند. تغییرات فیزیکی در دوران بلوغ، نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم بلوغ غده هیپوتالاموس در دستگاه عصبی مرکزی، تحریک اعضای جنسی و ترشح هورمون‌های جنسی است. اما بلوغ زودرس براساس تعریف‌های اپیدمیولوژیک ظاهر شدن علائم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی زیر 8 سال در دختران و زیر 9 سال در پسران است. این روزها با تغییری که در ساختار زندگی شهری صورت گرفته و با توجه به پیشرفت‌هایی که در زندگی اجتماعی به‌وجود آمده بلوغ زودرس در دختران سفیدپوست زیر 7 سال و در سیاه‌پوستان زیر 6 سال تعریف شده است. این سن در مورد شروع بلوغ است چون همان‌طور که می‌دانید بلوغ دوره‌ای چند ساله دارد.
زود بزرگ شدن چه علائمی دارد؟
اولین علامت بلوغ در دختران برجستگی سینه و در پسران بزرگ شدن و تغییر سایز بیضه‌هاست، بنابراین اگر دختری در ناحیه تناسلی و زیر بغل با رشد مو مواجه شد نباید این طور قلمداد شود که بالغ شده چون این حالت مقدمه بلوغ است. در دختران علائم ابتدا با بزرگ شدن سینه‌ها ظاهر می‌شود و بعد از آن است که نواحی از بدن که در آنها غدد جنسی وجود دارد رویش مو پیدا می‌کند. عادت ماهانه نیز در مرحله نهایی اتفاق می‌افتد. در پسران اولین علامت بزرگ شدن بیضه و سپس بلوغ دیگر اجزای اندام تناسلی است.
عوامل ایجاد‌کننده بلوغ زودرس
عوامل زیادی در شروع بلوغ اهمیت دارند وی بیشتر بار این عوامل وابسته به ژنوم افراد است. در واقع این ژنتیک است که تعیین می‌کند در چه سنی فرد وارد بلوغ شود اما چنین به‌نظر می‌رسد که سایر عوامل نیز بر سن شروع و البته پیشرفت تکامل بلوغ تاثیر گذارند. تغذیه، وضعیت عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی و البته حالت روانی همگی می‌توانند بر زمان شروع بلوغ اثر بگذارند.
این که در بیشتر موارد نشانه‌های بلوغ در یک دختر تقریبا در همان زمانی که مادرش بلوغ را تجربه کرده ظاهر می‌شود، نشان می‌دهد ژنتیک بر زمان آغاز این پدیده اثر مستقیم دارد. این در واقع در ساختار بدن فرد تعیین شده است اما این تنها ژن نیست که تعیین‌کننده است. یکسری عوامل محیطی هم این ژن را می‌پرورانند، از جمله وزن، قد و تغذیه.
وزن یک عامل مهم در شروع بلوغ
وزن یکی از عواملی است که ورود بلوغ را باعث می‌شود. طبق آماری که در ایران وجود دارد شروع بلوغ در دختران حدود ۱۳۰ سانتی‌متر قد و متوسط وزن۳۴-۳۳ کیلوگرم و سن استخوانی حدود ۹ سال را شامل می‌شود. این وزن یک علامت است که با رسیدن فرد به آن میتوان انتظار بلوغ را داشت، هر چند الزامی وجود ندارد و ممکن است فردی با وزن ۵۰ کیلوگرم هنوز به بلوغ نرسیده باشد اما زمان شروع عادت ماهانه دردخترانی که وزن‌شان بیش از ۳۰ درصد وزن طبیعی آنهاست و نسبتا چاق هستند، زودتر از حد میانگین است. تاخیر در شروع دوره قاعدگی ، در کودکان مبتلا به سوءتغذیه شدید هم شایع است. در کشورهای اروپایی با تغذیه مناسب هر ۱۰ سال دوره عادت ماهانه ۳ ماه زودتر اتفاق می‌افتد. اضافه وزن در دختران، احتمال بلوغ زودرس را افزایش می‌دهد ولی این رابطه در پسران حالت عکس دارد و لاغری مفرط، باعث افزایش احتمال بلوغ زودرس می‌شود.
بلوغ زودرس گاهی خطر مرگ دارد
بلوغ زودرس در دختران شایع‌تر از پسران است اما معمولا علت پاتولوژیک ندارد. این در حالی است که در پسران وقتی علائم بلوغ زودرس مشاهده می‌شود این نگرانی ایجاد می‌شود که اتفاق بیمارگونه‌ای در حال وقوع است. گاهی بلوغ در شرایطی آغاز می‌شود که فرد دچار تومور مغزی است یا آنسفالی مغزی دارد. این آسیب‌های مغزی باعث می‌شود تغییرات هورمونی که آغازکننده بلوغ است زودتر ایجاد شود که به آن بلوغ ثانویه یا مرضی می‌گویند. عفونت‌های مغزی، ضربه‌های مغزی، تومور مغزی و مصرف داروهای استروژن و آندروژن قبل از بلوغ از مهم‌ترین عوامل بیمارگونه بلوغ زودرس در پسران است و به همین دلیل بروز بلوغ زودرس در پسران باید جدی گرفته شود و هر چه زودتر بررسی‌های لازم انجام شود.
تمام عوارض روانی بلوغ زودرس
افرادی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند از نظر روانی دچار مشکلات زیادی خواهند شد. رشد اندام‌ها و بروز علائم بلوغ در نوجوانان کم‌سن در مقایسه با سایر همسالان، باعث ایجاد اضطراب شدید در این کودکان و والدین آنها می‌شود.
از سوی دیگر، دیده می‌شود در ارتباط والدین و فرزندان آنقدر رودبایستی وجود دارد که افراد نمی‌توانند مشکلات‌شان را با آنها در میان بگذارند و این اضطراب مضاعفی را بر آنها تحمیل می‌کند. این در حالی است که والدین باید انتظار چنین علائمی را داشته باشند و آن را پیگیری کنند و قبل از اینکه فرزندان این اطلاعات را از همکلاسی‌های و دوستان خود به‌طور ناقص و نامفهوم دریافت کنند والدین با آنها ارتباط بگیرند و همه آنچه لازم است بدانند به شکل درست در اختیار آنها قرار دهند.
بررسی‌های تشخیصی کدام است؟
آنچه اهمیت دارد این است که بلوغ زودرس اگر زود تشخیص و ردیابی شود، اشکالی در رشد ایجاد نمی‌کند. بررسی‌های تشخیصی در این مورد بستگی به فرد دارد اما به‌طور کلی هر کودکی که زیر 6 سال علائم را نشان می‌دهد باید ام‌آر‌آی، سی‌تی‌اسکن و آزمایش‌های مختلف در مورد او انجام شود اما در سنین کمی بالاتر با معاینه و براساس شواهد بالینی بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد.
اندازه‌گیری میزان هورمون‌های بلوغ در این مورد بسیار کمک‌کننده است و می‌تواند کمک‌کننده هم باشد، چون هنگام بلوغ، مغز هورمون خاصی ترشح می‌کند که هم در بدن دختر و هم در بدن پسر ترشح می‌شود اما تفاوت آن در محل اثر هورمون‌هاست. در مورد برخی والدین که از هورمون رشد برای کودک‌شان استفاده می‌کنند باید گفت، این هورمون درصورتی باید استفاده شود که کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آن تنها به‌دلیل بلند قد شدن کودک باید دقت کرد.
درمان لازم است؟
اگر بلوغ زودرس منجر به کوتاه‌تر شدن قد شده و باعث شود فرد از ژن خودش کوتاه‌تر شده و رشد قدی‌اش متوقف شود نیاز به درمان است ولی اگر چنین اتفاقی نیفتد بلوغی که از 6 سالگی تا 8 سالگی اتفاق می‌افتد نیاز به درمان ندارد.
به‌منظور جلوگیری از بلوغ زودرس مرضی که منجر به کوتاهی قد می‌شود، داروهایی وجود دارد که این داروها همان محرک‌های بلوغند، ولی چون مقدار زیادی از آن به فرد داده می‌شود، مکانیسم بدن برعکس می‌شود، به‌گونه‌ای که توقف فعالیت هیپوفیز، هیپوتالاموس و تخمدان‌ها را در پی دارد و در نهایت از بلوغ جلوگیری می‌کند.
والدین چه کار می‌توانند انجام دهند؟
والدین باید با ایجاد رابطه صادقانه و دوستانه با دختر یا پسر مبتلای خود، برای او پیدایش این تغییرات را توضیح دهند و او را از مراقبت‌های ضروری آگاه کنند. ارتباط والدین با معلمان فرزندشان به‌منظور برقراری ارتباط دوستانه آنان با بچه‌های همسن خود و جلوگیری از ایجاد مشکلات روانی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. رعایت عوامل و شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل کنترل (عوامل و شرایط ذکر شده در مورد علل بلوغ زودرس) به‌منظور تعدیل و کاستن از عوارض و پیامدهای بلوغ زودرس در زندگی حال و آینده این افراد نیز حائز اهمیت است. مراجعه به پزشک متخصص برای بررسی و درمان زودرس بلوغ برای پیشگیری از مشکلات استخوان‌بندی، رشد قدی و فیزیکی و انجام معاینه‌ها و آزمایش‌های مداوم یکی از وظایف مهم والدین در این موارد است.
آیا میتوان پیشگیری کرد؟
راه‌حل پیشگیری از بلوغ زودرس به تغذیه و توجه به رشد مناسب فرد بستگی دارد. والدین باید از چاقی مفرط فرزندان‌شان پیشگیری کنند و به هیچ‌وجه مرغ و تخم‌مرغ ماشینی و فراورده‌های هورمونی را به‌خصوص به دختران خود ندهند. آمپول‌های تزریقی برای جلوگیری از بلوغ زودرس نیز بسیار مضر هستند، چون محور تخمدان به هیپوفیز را مختل می‌کند و تاثیر منفی در رشد واژن و رحم دارد و استفاده از آن به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. همان‌طور که مصرف داروهایی که ممکن است منجر به بلوغ زودرس شود نیز اصلا مناسب نیست. والدین باید مراقب باشند با دیدن علائم اولیه اگر لزومی به درمان بود حتما درصدد درمان برآیند.
واقعیت این است که تحقیقات نشان داده، بلوغ در دختران ایرانی نسبت به کشورهای دیگر از جمله مصر و برخی کشورهای اروپایی زودتر اتفاق می‌افتد و حتی گاهی در 7 سالگی شروع می‌شود.
تحقیقات دیگر هم نشان داده با اینکه معمولا دوران بلوغ ۲ سال است اما متوسط طول دوران بلوغ در ایران بیشتر است، یعنی به‌طور کلی هم سن شروع بلوغ در ایران زودتر است و نیز سن پایان آن دیرتر. این در حالی است که هنوز هیچ علت قطعی و شناخته شده‌ای در مورد علت شروع دوران بلوغ وجود ندارد اما عوارضی همچون کوتاهی قد، غیر‌نرمال بودن وزن و عوارض روانی این نوع بلوغ بسیار آزار‌دهنده است. تغییرات رفتاری به‌دلیل بلوغ زودرس و ناهمخوانی نسبت به همسالان می‌تواند مشکلات اجتماعی فراوانی را به همراه داشته باشد که باید برای آنها چاره‌اندیشی شود.
در این میان هستند والدینی که به اشتباه بلوغ تدریجی فرزندشان را بلوغ زودرس تصور می‌کنند. نکته مهم آن است که هر چند والدین باید به تغییرات جسمی و روحی فرزندشان دقت کنند اما هر تغییری را نشانه بلوغ زودرس فرزندشان قلمداد نکرده و نگران نباشند.
بهترین راه تشخیص نوع بلوغ و درمان بلوغ زودرس فرزندان، مراجعه سالانه به پزشک متخصص غدد اطفال است زیرا با معاینه بالینی درصورت تشخیص بلوغ زودرس میتوان از روند آن پیشگیری کرد.
بلوغ زودرس چیست؟
بلوغ طبیعی دوره‌ای است که طی آن صفات ثانویه جنسی به‌وجود می‌آیند و فرد توان باروری پیدا می‌کند. تغییرات فیزیکی در دوران بلوغ، نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم بلوغ غده هیپوتالاموس در دستگاه عصبی مرکزی، تحریک اعضای جنسی و ترشح هورمون‌های جنسی است. اما بلوغ زودرس براساس تعریف‌های اپیدمیولوژیک ظاهر شدن علائم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی زیر 8 سال در دختران و زیر 9 سال در پسران است. این روزها با تغییری که در ساختار زندگی شهری صورت گرفته و با توجه به پیشرفت‌هایی که در زندگی اجتماعی به‌وجود آمده بلوغ زودرس در دختران سفیدپوست زیر 7 سال و در سیاه‌پوستان زیر 6 سال تعریف شده است. این سن در مورد شروع بلوغ است چون همان‌طور که می‌دانید بلوغ دوره‌ای چند ساله دارد.
زود بزرگ شدن چه علائمی دارد؟
اولین علامت بلوغ در دختران برجستگی سینه و در پسران بزرگ شدن و تغییر سایز بیضه‌هاست، بنابراین اگر دختری در ناحیه تناسلی و زیر بغل با رشد مو مواجه شد نباید این طور قلمداد شود که بالغ شده چون این حالت مقدمه بلوغ است. در دختران علائم ابتدا با بزرگ شدن سینه‌ها ظاهر می‌شود و بعد از آن است که نواحی از بدن که در آنها غدد جنسی وجود دارد رویش مو پیدا می‌کند. عادت ماهانه نیز در مرحله نهایی اتفاق می‌افتد. در پسران اولین علامت بزرگ شدن بیضه و سپس بلوغ دیگر اجزای اندام تناسلی است.
عوامل ایجاد‌کننده بلوغ زودرس
عوامل زیادی در شروع بلوغ اهمیت دارند وی بیشتر بار این عوامل وابسته به ژنوم افراد است. در واقع این ژنتیک است که تعیین می‌کند در چه سنی فرد وارد بلوغ شود اما چنین به‌نظر می‌رسد که سایر عوامل نیز بر سن شروع و البته پیشرفت تکامل بلوغ تاثیر گذارند. تغذیه، وضعیت عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی و البته حالت روانی همگی می‌توانند بر زمان شروع بلوغ اثر بگذارند.
این که در بیشتر موارد نشانه‌های بلوغ در یک دختر تقریبا در همان زمانی که مادرش بلوغ را تجربه کرده ظاهر می‌شود، نشان می‌دهد ژنتیک بر زمان آغاز این پدیده اثر مستقیم دارد. این در واقع در ساختار بدن فرد تعیین شده است اما این تنها ژن نیست که تعیین‌کننده است. یکسری عوامل محیطی هم این ژن را می‌پرورانند، از جمله وزن، قد و تغذیه.
وزن یک عامل مهم در شروع بلوغ
وزن یکی از عواملی است که ورود بلوغ را باعث می‌شود. طبق آماری که در ایران وجود دارد شروع بلوغ در دختران حدود ۱۳۰ سانتی‌متر قد و متوسط وزن۳۴-۳۳ کیلوگرم و سن استخوانی حدود ۹ سال را شامل می‌شود. این وزن یک علامت است که با رسیدن فرد به آن میتوان انتظار بلوغ را داشت، هر چند الزامی وجود ندارد و ممکن است فردی با وزن ۵۰ کیلوگرم هنوز به بلوغ نرسیده باشد اما زمان شروع عادت ماهانه دردخترانی که وزن‌شان بیش از ۳۰ درصد وزن طبیعی آنهاست و نسبتا چاق هستند، زودتر از حد میانگین است. تاخیر در شروع دوره قاعدگی ، در کودکان مبتلا به سوءتغذیه شدید هم شایع است. در کشورهای اروپایی با تغذیه مناسب هر ۱۰ سال دوره عادت ماهانه ۳ ماه زودتر اتفاق می‌افتد. اضافه وزن در دختران، احتمال بلوغ زودرس را افزایش می‌دهد ولی این رابطه در پسران حالت عکس دارد و لاغری مفرط، باعث افزایش احتمال بلوغ زودرس می‌شود.
بلوغ زودرس گاهی خطر مرگ دارد
بلوغ زودرس در دختران شایع‌تر از پسران است اما معمولا علت پاتولوژیک ندارد. این در حالی است که در پسران وقتی علائم بلوغ زودرس مشاهده می‌شود این نگرانی ایجاد می‌شود که اتفاق بیمارگونه‌ای در حال وقوع است. گاهی بلوغ در شرایطی آغاز می‌شود که فرد دچار تومور مغزی است یا آنسفالی مغزی دارد. این آسیب‌های مغزی باعث می‌شود تغییرات هورمونی که آغازکننده بلوغ است زودتر ایجاد شود که به آن بلوغ ثانویه یا مرضی می‌گویند. عفونت‌های مغزی، ضربه‌های مغزی، تومور مغزی و مصرف داروهای استروژن و آندروژن قبل از بلوغ از مهم‌ترین عوامل بیمارگونه بلوغ زودرس در پسران است و به همین دلیل بروز بلوغ زودرس در پسران باید جدی گرفته شود و هر چه زودتر بررسی‌های لازم انجام شود.
تمام عوارض روانی بلوغ زودرس
افرادی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند از نظر روانی دچار مشکلات زیادی خواهند شد. رشد اندام‌ها و بروز علائم بلوغ در نوجوانان کم‌سن در مقایسه با سایر همسالان، باعث ایجاد اضطراب شدید در این کودکان و والدین آنها می‌شود.
از سوی دیگر، دیده می‌شود در ارتباط والدین و فرزندان آنقدر رودبایستی وجود دارد که افراد نمی‌توانند مشکلات‌شان را با آنها در میان بگذارند و این اضطراب مضاعفی را بر آنها تحمیل می‌کند. این در حالی است که والدین باید انتظار چنین علائمی را داشته باشند و آن را پیگیری کنند و قبل از اینکه فرزندان این اطلاعات را از همکلاسی‌های و دوستان خود به‌طور ناقص و نامفهوم دریافت کنند والدین با آنها ارتباط بگیرند و همه آنچه لازم است بدانند به شکل درست در اختیار آنها قرار دهند.
بررسی‌های تشخیصی کدام است؟
آنچه اهمیت دارد این است که بلوغ زودرس اگر زود تشخیص و ردیابی شود، اشکالی در رشد ایجاد نمی‌کند. بررسی‌های تشخیصی در این مورد بستگی به فرد دارد اما به‌طور کلی هر کودکی که زیر 6 سال علائم را نشان می‌دهد باید ام‌آر‌آی، سی‌تی‌اسکن و آزمایش‌های مختلف در مورد او انجام شود اما در سنین کمی بالاتر با معاینه و براساس شواهد بالینی بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد.
اندازه‌گیری میزان هورمون‌های بلوغ در این مورد بسیار کمک‌کننده است و می‌تواند کمک‌کننده هم باشد، چون هنگام بلوغ، مغز هورمون خاصی ترشح می‌کند که هم در بدن دختر و هم در بدن پسر ترشح می‌شود اما تفاوت آن در محل اثر هورمون‌هاست. در مورد برخی والدین که از هورمون رشد برای کودک‌شان استفاده می‌کنند باید گفت، این هورمون درصورتی باید استفاده شود که کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آن تنها به‌دلیل بلند قد شدن کودک باید دقت کرد.
درمان لازم است؟
اگر بلوغ زودرس منجر به کوتاه‌تر شدن قد شده و باعث شود فرد از ژن خودش کوتاه‌تر شده و رشد قدی‌اش متوقف شود نیاز به درمان است ولی اگر چنین اتفاقی نیفتد بلوغی که از 6 سالگی تا 8 سالگی اتفاق می‌افتد نیاز به درمان ندارد.
به‌منظور جلوگیری از بلوغ زودرس مرضی که منجر به کوتاهی قد می‌شود، داروهایی وجود دارد که این داروها همان محرک‌های بلوغند، ولی چون مقدار زیادی از آن به فرد داده می‌شود، مکانیسم بدن برعکس می‌شود، به‌گونه‌ای که توقف فعالیت هیپوفیز، هیپوتالاموس و تخمدان‌ها را در پی دارد و در نهایت از بلوغ جلوگیری می‌کند.
والدین چه کار می‌توانند انجام دهند؟
والدین باید با ایجاد رابطه صادقانه و دوستانه با دختر یا پسر مبتلای خود، برای او پیدایش این تغییرات را توضیح دهند و او را از مراقبت‌های ضروری آگاه کنند. ارتباط والدین با معلمان فرزندشان به‌منظور برقراری ارتباط دوستانه آنان با بچه‌های همسن خود و جلوگیری از ایجاد مشکلات روانی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. رعایت عوامل و شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل کنترل (عوامل و شرایط ذکر شده در مورد علل بلوغ زودرس) به‌منظور تعدیل و کاستن از عوارض و پیامدهای بلوغ زودرس در زندگی حال و آینده این افراد نیز حائز اهمیت است. مراجعه به پزشک متخصص برای بررسی و درمان زودرس بلوغ برای پیشگیری از مشکلات استخوان‌بندی، رشد قدی و فیزیکی و انجام معاینه‌ها و آزمایش‌های مداوم یکی از وظایف مهم والدین در این موارد است.
آیا میتوان پیشگیری کرد؟
راه‌حل پیشگیری از بلوغ زودرس به تغذیه و توجه به رشد مناسب فرد بستگی دارد. والدین باید از چاقی مفرط فرزندان‌شان پیشگیری کنند و به هیچ‌وجه مرغ و تخم‌مرغ ماشینی و فراورده‌های هورمونی را به‌خصوص به دختران خود ندهند. آمپول‌های تزریقی برای جلوگیری از بلوغ زودرس نیز بسیار مضر هستند، چون محور تخمدان به هیپوفیز را مختل می‌کند و تاثیر منفی در رشد واژن و رحم دارد و استفاده از آن به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. همان‌طور که مصرف داروهایی که ممکن است منجر به بلوغ زودرس شود نیز اصلا مناسب نیست. والدین باید مراقب باشند با دیدن علائم اولیه اگر لزومی به درمان بود حتما درصدد درمان برآیند.
منبع:
سیب سبز
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼