رفتار درمانی با کودکان، شیوه های غذا دادن

دربسیاری از جوامع تغذیه مترادف با مراقبت است. لغت Nurture به زبان انگلیسی به معنی پرورش، تربیت، تغذیه، غذا، پروردن و بزرگ کردن است. بی شک برای رشد و تکامل طبیعی شیرخواران و کودکان خردسال نه تنها باید نیازهای اساسی جسمی ( تغذیه، بهداشت، پوشاک، سرپناه، ایمنی ) را تامین کرد بلکه نیازهای روانی، اجتماعی ( عاطفی ) آن ها نیز باید برآورده شوند.وجود مادر یا جانشین او، فردی که بتواند ارتباط حاکی از محبت و اعتماد با کودک برقرار کند، امری اساسی در تغذیه ی مناسب کودک و رشد و تکامل اوست.

شیوه های رفتاری مادر در زمان غذا دادن به کودک
مادر در زمان تغذیه‌ی کودک در صورتیکه هدف های زیر را دنبال کند، موفق خواهد بود:
- نیازهای تغذیه ای کودک را تامین کند؛
- احساس استقلال کودک را در خورردن غذا برآورده سازد؛
- عکس العمل مناسب و یک نواختی در مقابل رفتارهای کودک ابراز کند؛
- ذائقه ی او را به انواع مواد غذایی عادت دهد؛
- محیطی سرشار از محبت و صمیمیت و به دور از جنجال در زمان غذا خوردن فراهم کند؛
- سفره ی غذا را در شرایط مناسبی که خاطره دل پذیری ایجاد کند، بچیند؛
برای این که به چگونگی رفتار کودک، عکس العمل مادر و رفتارهای آتی کودک پی ببریم یک مثال می زنیم:
کودک و مادر به مغازه ای وارد می شوند؛ کودک درخواست شکلات می کند؛ مادر برای کودک توضیح می دهد و از خریدن امتناع می کند؛ کودک گریه می کند و جیغ می کشد؛ مادر شکلات را می خرد.
در این مثال عکس العملی که متعاقب رفتار کودک از مادر سر می زند، تعیین کننده ی رفتارهای آتی کودک است. مادر با خرید شکلات، رفتار کودک را برای استفاده از ابزار گریه تقویت می کند و احتمال این که این رفتار در دفعات بعد تکرار شود زیاد است. در این ارتباط دو جانبه، اگر مادر نسبت به گریه ی کودک بی توجهی می کرد یا توجه او را به موضوع دیگری جلب می کرد، احتمال قطع گریه وجود داشت و پیامد نامطلوب فوق حاصل نمی شد. منطقی و معقول بودن رفتار والدین در مقابل درخواست های کودک موجب ایجاد رفتارهای یک نواخت می گردد و کودک دچار سردرگمی نمی شود. گاهی اوقات، والدین با توجه به شرایط روحی و روانی خود هر بار در مقابل درخواست معین کودک، رفتاری را نشان می دهند که با رفتار قبل مغایر است. این رفتارهای مغایر، کودک را دچار سردرگمی می کند و ممکن است شیوه‌ی غذا خوردن او را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

تکامل کودک و ارتباط آن با تغذیه
به دلیل این که غذا یکی از مهم ترین عوامل موثر و تقویت کننده های رفتاری است، لذا باید دادن غذا با ملاحظات خاصی انجام گیرد. باید کودکان از نظر جسمی، عاطفی و روانی آماده ی خوردن غذا باشند و این مسئله بستگی به توانایی کودک دارد:
نوزاد تا ۱۰ روز اول بعد از تولد دارای رفلکس جست و جو (Rooting Refle) و مکیدن (Sucking Reflex) است و از قرار دادن دست و انگشت شست در دهان لذت می برد.
بین 2 هفته الی 2 ماه شرایط تغذیه را تشخیص داده و به هنگام قرار گرفتن در وضعیت مناسب شروع به مکیدن می کند.
بین ۴ ـ ۳ ماهگی در صورت قرار گرفتن ماده ی جامد در دهان، آن را با زبان بیرون می اندازد
یعنی در واقع وجود رفلکس بیرون اندازی زبان به این امر کمک کرده و کودک، ماده ی جامد را در این سن نمی پذیرد. الگوی جویدن با شروع رفلکس گرفتن، (Palmar grasp) سبب می شود که اشیا را به طرف دهان آورده و آن ها را گاز بگیرد.
بین ۶ تا ۸ ماهگی هنگام مکیدن، فک کم تر حرکت می کند. شیشه یا پستان را در هنگام خوردن شیر با دست می گیرد. و گرفتن با نوک انگشتان (گاز انبری) و خوردن فنجان را شروع می کند.
بین 9 تا 12 ماهگی می تواند مواد غذایی را گاز بگیرد و حرکت چرخشی جویدن قابل مشاهده است. در این سن قاشق را نیز می گیرد.
بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی برای استفاده از فنجان و قاشق تلاش زیادی می کند.
بین 15 تا 24 ماهگی در به دست گرفتن فنجان و با قاشق غذا خوردن، مهارت بیشتری پیدا می کند، تمایلات غذایی را ابراز می کند و گاز گرفتن غذا را با دندان تجربه می کند.

نکات مهم رفتاری در تغذیه کودک
۱. کودک باید در زمان خوردن غذا در وضعیت راحتی قرار گیرد و غذا نزدیک او باشد تا کودک بتواند به راحتی بدون این که تحت فشار قرار گیرد، غذا بخورد. این کار موجب می شود ریخت و پاش کودک کم تر شود.
2. بشقاب و لوازم غذا خوردن باید از جنس نشکن باشد. در صورت شکستن ظرف ممکن است کودک احساس یأس کند و یا والدین عصبانی شوند.
۳. قاشق نباید زیاد گود باشد و لیوان نیز باید به اندازه ای باشد که کودک به راحتی آن را بگیرد.
4. خوردن سوپ برای کودک سخت است ولی اگر کمی قوام آن غلیظ باشد کودک می تواند آن را با قاشق بخورد.
۵. رنگ مواد غذایی می تواند در اشتهای کودک و علاقه ی او به غذا تاثیر بگذارد. خوردن غذاهایی با رنگ های سبز، نارنجی و زرد برای آن ها جالب است. برای این کار می توان از سبزیجات برگ سبز، هویج و … استفاده کرد.
6. آب میوه ی طبیعی بهتر از نوع صنعتی آن است چرا که به نوع صنعتی آن ماده قندی، رنگ، اسانس و مواد نگهدارنده اضافه شده است.
۷. دادن وقت کافی در زمان صرف غذا بسیار مهم است و باید از شتاب و عجله در هنگام غذا خوردن پرهیز کرد.
8. باید بی علاقگی کودک را نسبت به یک ماده ی غذایی پذیرفت و یک ماده ی خوراکی دیگر را جایگزین کرد.
۹. غذا خوردن در یک ساعت معین می تواند سبب تحریک اشتهای کودک شود.
10. خستگی کودک مهم ترین عامل از بین بردن اشتهای اوست بهتر است بعد از استراحت به کودک غذا داده شود.
۱۱. کودک در یک محیط آرام بهتر غذا می خورد. مشاجره، بلندکردن صدای رادیو و تلویزیون، و همچنین رفت و آمد زیاد حواس کودک را پرت می کند و تمایل او به غذا خوردن کم می شود.
12. دادن غذای یک نواخت و تکراری سبب بیزاری کودک می شود. حتی اگر غذایی که مورد علاقه ی کودک است، پشت سر هم و تکراری به کودک داده شود او از خوردن آن امتناع می کند.
۱۳. هنگامی که رفتار کودک غلط است باید عکس العمل ثابت نشان داد، مثلاً اگر بشقاب یا قاشق یا غذا را پرت کرد نباید گاهی اوقات خندید و گاهی تنبیه کرد بلکه باید رفتاری را در پیش گرفت که کودک احساس کند، کار خوبی انجام نداده است.
14. نخوردن برخی از غذاها ممکن است تقلیدی از اطرافیان باشد.

اصول رفتار با کودک یک تا سه سال
۱. در صورتی که کودک مایل است با دست غذا بخورد، نباید ممانعت شود و به طور مثال نباید به گمان خود، برای تقویت احساس استقلال، یک قاشق به دست کودک داده و با قاشق دیگر به او غذا داده شود.
2. استفاده از قاشق برای کودک نوپا ضرورت دارد ولی ممکن است نیاز به کمک داشته باشد.
۳. کودک نوپا نیاز به مکان نسبتا خلوت برای خوردن غذا دارد، چون مدت تمرکز او کوتاه است یعنی صدای بلند رادیو، تلویزیون یا رفت و آمد خواهر و برادر، و یا مشاجره می تواند توجه او را از خوردن غذا منحرف کند.
4. دادن استراحت قبل از خوردن غذا و زمان ثابت صرف غذا برای کودک اهمیت خاصی دارد.
۵. اجرای برنامه ی ثابت سبب آرامش کودک می شود، یعنی بشقاب و قاشق همیشگی و حتی ثابت و نحوه ی آماده کردن او برای غذا خوردن به او آرامش می دهد.
6. اشتهای کودک مانند خلق و خوی او متغیر است، بهتر است روزی که کودک اشتهای کم تری دارد و غذا کم می خورد، پافشاری نشود که حتما غذای بشقابش را تمام کند.
۷. قدرت تقلید کودک در این سن زیاد است و رفتارهای اعضای خانواده (خواهر، برادر یا والدین) را تقلید می کند لذا نباید افراد خانوداه رفتار نامتناسب در هنگام غذا خوردن داشته باشند.
8. کودک غذای گرم را دوست دارد البته نباید خیلی داغ و یا سرد باشد.
۹. کودک دوست دارد با غذا بازی کرده و ریخت و پاش کند، بنابراین نباید انتظار داشت کودک آداب غذا خوردن را رعایت کند.
10. کودک نوپا فقط 10 ـ 5 دقیقه حالت نشستن را تحمل می کند بطور معمول قبل از اتمام غذا، سفره را ترک کرده و دوباره برمی گردد.
۱۱. رنگ و ظاهر غذا توجه کودک را جلب می کند و در نتیجه به طور طبیعی او غذا را دست کاری خواهد کرد.

اصول رفتار با کودک سه تا پنج ساله
1. باید کودک را با انواع غذاهای مختلف آشنا کرد. بهتر است غذای جدید را ابتدا یک فرد بزرگ تر خانواده بخورد تا الگویی برای کودک باشد و تمایل کودک برای خوردن آن غذا بیش تر شود.
۲. نباید میان وعده ها آن قدر زیاد باشد که کودک نتواند غذای اصلی را بخورد به خصوص در مصرف مواد قندی، شیرینی، شکلات و تنقلات کم ارزش نباید زیاده روی کرد چون می تواند سبب فساد دندان، سوءتغذیه و یا چاقی کودک شود. عادت کودک به مصرف میوه به عنوان میان وعده بسیار خوب است.
3. تعیین چهارچوب مشخص در ارتباط با غذا خوردن نشان دهنده ی ارزش ها و نگرش های خانواده است و باید با محبت و مهربانی آن ها را به کودک تفهیم کرد.
۴. در صورتی که کودک تمایلی به خوردن غذای جدید نشان نداد می توان او را تشویق کرد که مختصری از آن را بچشد، بو بکشد و حتی لمس کند این کار درک کودک از غذا را با حس های بویایی، چشایی و بینایی تقویت می کند و پذیرش غذای جدید را برای او راحت تر می کند. البته بهتر است غذای جدید در زمانی که کودک به طور کامل گرسنه است داده شود.
5. باید هنگام خوردن غذا محیط جالب و با آرامش باشد. امر و نهی کردن و اعمال روش های تربیتی در حین صرف غذا مناسب نیست.
۶. بی تحرکی، خواب ناکافی و بیماری کودک می تواند موجب بی اشتهایی و غذا نخوردن کودک شود.
7. برای تشویق کودک به غذا خوردن بهتر است از بشقاب و فنجان ثابت استفاده شود و غذا به تکه های کوچک تقسیم شود تا به راحتی کودک آن را بخورد.
۸. باید به کودک اجازه داد که اگر غذای بیش تری می خواهد، ابراز کند.
9. هم زمان با دسترسی به استقلال، ریخت و پاش غذا بیش تر می شود ولی باید تحمل کرد.
۱۰. صحبت کردن با کودک خردسال در حین غذا خوردن، علاقه ی او را به صرف غذا بیشتر خواهد کرد.
11. ساعت خوردن غذا فرصت خوبی برای ابراز رفتارهای صحیح در حین غذا خوردن است
۱۲. کودک علاقه دارد غذاهای جدید را دست کاری کرده و سپس بخورد، این نیز رفتاری طبیعی است.
13. خوردن غذا با همسالان برای کودکان جالب تر است.

خوراکی های زنگ تفریح
تامین انرژی و مواد لازم برای فعالیت های ذهنی دانش آموزان، علاوه بر این که سلامت جسم آن ها را تامین می کند، به آنها کمک می کند تا از ساعات حضور در کلاس درس، بهترین بهره را ببرند و یادگیری مطالب درسی به بالاترین حد ممکن خود برسد.
این انرژی هم از طریق صبحانه که مهم ترین وعده غذایی دانش آموزان است و هم از طریق میان وعده هایی که برای زنگ تفریح دانش آموزان تهیه می شوند، بایستی تامین گردد.
مصرف خوراکی هایی مثل پفک، چیپس، انواع شکلات، پاستیل و... امروزه در مدارس بسیار معمول است.
در حالی که این مواد، نه تنها هیچ نوع انرژی و مواد مغذی به بدن دانش آموز نمی رسانند، بلکه حاوی رنگ ها، اسانس ها و چربی های مضر نیز هستند و با ایجاد سیری کاذب، دانش آموزان را از خوردن مواد غذایی لازم و ضروری باز می دارند. علاوه بر این، زمینه ابتلا انواع بیماری ها را ایجاد می کنند.
کارشناسان امر تغذیه به مربیان و والدین توصیه می کنند، موارد ذیل را جهت بهبود تغذیه دانش آموزان مد نظر قرار دهند:
ـ یکی از خوراکی های بسیار مناسب، خوردن چند عدد خرما همراه با گردو می باشد. خرما دارای کلسیم، منیزیم، فسفر، آهن و ویتامین های E, B, A و مقداری هم ویتامین C است. خرما به دلیل انرژی بخش بودن، حمل راحت و استفاده سریع، مصرف آن در زنگ های تفریح و قبل از زنگ ورزش مفید است.
ـ انجیر خشک هم از مواد غذایی است که معمولا کودکان از خوردن آن استقبال می کنند.
انجیر دارای کلسیم، آهن، فسفر، پتاسیم، پروتئین، چربی، قند و ویتامین های C, B, A است. خوردن انجیر خشک نیز به دلیل سهولت حمل و مصرف، همانند خرما توصیه می شود.
ـ گذاشتن حداقل یک نوع میوه فصل مثل سیب یا مرکبات (پرتقال، نارنگی، لیموشیرین، موز و گلابی) نیز در کیف مدرسه توصیه می شود. به خصوص اگر برای کودکتان بیسکویت یا خوراکی شیرین گذاشته اید، مصرف سیب باعث پاک کردن دندان ها خواهد شد.
ـ میوه های خشک نظیر برگه هلو، آلو، توت خشک، کشمش، و آجیل مانند گردو، فندق و بادام و... را بخرید و مقدار کمی از آنها را روزانه برای زنگ تفریح کودک خود بگذارید.
این خوراکی ها دارای مقدار زیادی آهن هستند و مصرف آنها بین دو وعده غذای اصلی، بسیار مفید است.
کمبود آهن باعث احساس خستگی، رنگ پریدگی، ضعف حافظه و تمرکز می شود و این مواد با جبران کمبود آهن، سبب شادابی و افزایش هوش خواهند شد.
ـ یک لقمه‌ی آماده از نان و پنیر و گردو یا سیب زمینی پخته که به راحتی می توان آن را در منزل تهیه کرد، همیشه به عنوان یک میان وعده ی لذیذ در مدرسه بوده و هست.

۱۰‌ماده غذایی برای افزایش کارآیی مغز کودکانمان در مدرسه
اگر می‌خواهید فرزندانتان در مدرسه کارآیی بیشتری داشته باشند، رژیم غذایی آنها را با دقت انتخاب کنید. مواد غذایی خاصی، به افزایش کارآیی مغز کودکان کمک می‌کند. علاوه بر این، باعث بهبود عملکرد حافظه و قدرت تمرکز مغز می‌شوند.
به گفته پزشکان، مغز یک عضو همیشه گرسنه است، اولین اندام بدن که مواد مغذی را از غذاهایی که می‌خوریم می‌گیرد، مغز است. خوردن غذاهای نامناسب باعث اختلال در عملکرد مغز می‌شود.
بدن‌های در حال رشد به انواع مختلفی از غذاهای مقوی نیاز دارند، اما10‌ماده غذایی که در ادامه به شما معرفی می‌کنیم، تاثیر فوق‌العاده‌ای در افزایش رشد و کارآیی مغز کودکان دارند:
ماهی
انواع ماهی مخصوصا ماهی قزل‌آلا منبع اصلی امگا3 DHA وEPA هستند که هر دو برای رشد و افزایش عملکرد مغز ضروری هستند.
در حقیقت، تحقیقات اخیر نشان داده افرادی که از غذاهای دارای اسیدهای چرب در رژیم غذایی خود به تناوب استفاده می‌کنند، باهوش‌تر هستند و در تست‌های هوش نتیجه بهتری گرفته‌اند.
البته ماهی تن هم یکی از منابع امگا 3 است، اما مقدار امگا 3 موجود در این نوع ماهی به اندازه امگا 3 موجود در ماهی قزل‌آلا نیست. ماهی تن منبع سرشار پروتئین است و به همین دلیل امگا 3 کمتری در آن وجود دارد.

تخم‌مرغ
تخم‌مرغ منبع سرشار پروتئین است علاوه بر این زرده تخم‌مرغ مقدار زیادی ویتامینB دارد که به افزایش ظرفیت حافظه کمک می‌کند.

بادام زمینی
بادام زمینی و کره بادام زمینی منبع سرشار ویتامینE هستند. ویتامینE یک آنتی اکسیدان قوی برای حفاظت از غشای اعصاب به شمار می‌رود. علاوه بر این، ویتامین 1B موجود در بادام زمینی به مغز و سیستم عصبی کمک می‌کند تا هر چه بهتر از گلوکز، که تنها غذای مغز و اعصاب است، انرژی بگیرند.

حبوبات
مغز، به طور مداوم به گلوکز(قند) نیاز دارد و حبوبات این نیاز را تامین می‌کنند. فیبر کمک می‌کند تا به طور متناوب گلوکز به بدن برسد. علاوه براین، حبوبات حاوی ویتامینB هستند که باعث سلامت سیستم عصبی بدن می‌شود.

غلات
جو، یکی از متداول‌ترین مواد تشکیل‌دهنده سریال‌ها ( غلات معروف به کورن فلکس که معمولاً با شیر خورده می‌شود.) است. جو انرژی مورد نیاز یا همان سوخت مغز را تامین می‌کند، انرژی که کودکان در ابتدای روز به آن احتیاج دارند. جو منبع سرشار ویتامینE،B، پتاسیم و روی است که باعث می‌شوند مغز با حداکثر توانایی خود کار کند.

انواع توت
توت فرنگی، توت درختی، تمشک، شاتوت و به طور کلی هر میوه رنگی بسیار مقوی است. توت‌ها به این دلیل که حاوی ویتامینC هستند، سطح آنتی‌اکسید را بالا می‌برند و خاصیت ضد سرطانی دارند.

انواع جوانه‌ها
جوانه گیاهان حاوی پروتئین و کربوهیدرات است که انرژی زیادی دارند. این مواد بهترین غذا برای مغز هستند و اگر در وعده غذایی ناهار مصرف شوند باعث افزایش انرژی و سطح یادگیری در تمام طول بعدازظهر می‌شوند.

سبزی‌های رنگی
گوجه فرنگی، سیب زمینی، کدو تنبل، هویج و اسفناج بهترین منابع آنتی اکسیدان هستند که باعث تقویت سلول‌های مغز و سلامت آنها می‌شوند.

لبنیات
لبنیات، حاوی پروتئین و ویتامینB هستند که برای رشد بافت‌های مغز ضروری است به علاوه شیر و ماست هم دارای پروتئین و هم دارای کربوهیدرات هستند که منبع انرژی مغز است.

گوشت قرمز
آهن ماده معدنی ضروری برای تامین انرژی و افزایش تمرکز کودکان در مدرسه است. گوشت قرمز یکی از بهترین منابع آهن است. در حقیقت مصرف روزانه فقط ۲۰ گرم گوشت قرمز باعث جذب بهتر آهن از مواد غذایی دیگر در بدن می‌شود. همچنین گوشت حاوی مقداری روی است که در تقویت حافظه کمک می‌کند.

تغذیه و دندان‌های کودک
چه نوع تغذیه ای برای داشتن دندان های سالم و محکم توصیه می‌شود؟
کودکان برای حفظ رشد مناسب و سلامتی خود، بایستی از تمامی گروه های اصلی غذایی استفاده کنند که این گروه ها شامل پنج گروه اصلی نان و غلات، میوه ها، سبزی ها، شیر و لبنیات و گروه گوشت و حبوبات است.
مصرف زیاد و بیش از حدّ مواد کربوهیدرات دار باعث خرابی دندان ها می‌شود. مواد کربوهیدراتی شامل انواع کیک، آب نبات، کلوچه، نوشیدنی های شیرین، مواد نشاسته دار مثل چیپس و برشتوک است.
علت اصلی پوسیدگی دندان ها ، باقی ماندن مواد کربوهیدراتی بر روی آنهاست.
برای حفظ سلامتی بیشتر دندان کودکان، توصیه هایی را در مورد انتخاب صحیح و مصرف غذاها برای شما بیان می‌کنیم:
۱- میوه و سبزی فراوانی در یخچال داشته باشید و به عنوان میان وعده، به جای مواد کربوهیدرات دار، به کودک خود بدهید.
میوه و سبزی هایی را به کودک خود بدهید که آب زیادی داشته باشد مثل هلو، هندوانه، طالبی، خربزه، کرفس و خیار.
همچنین به فرزند خود بیاموزید پس از مصرف موز و کشمش بلافاصله مسواک کند.
2- به همراه ناهار یا به عنوان میان وعده، پنیر مصرف کنید. مصرف انواع پنیر به خصوص پنیر کهنه مثل پنیر چدار باعث ترشح بزاق می‌شود و بزاق تکه های غذا را از دندان ها دور می‌کند.
۳- مواد غذایی چسبنده را که نیاز به جویدن زیادی دارند، مصرف نکنید. کشمش، انجیرخشک، کلوچه، پاستیل، عسل ، شیره، شکلات های چسبنده و شکلات کاکائویی به دندان ها می‌چسبند و بزاق نمی تواند آنها را از دندان جدا کند. اگر کودک شما چنین مواد غذایی را مصرف کرد، بایستی بلافاصله دندان های خود را مسواک بزند.
4- خوراکی های شکردار را با وعده های غذایی مصرف کنید نه به عنوان میان وعده. اگر می‌خواهید به عنوان دسر به کودک خود شیرینی بدهید، آن را بلافاصله بعد از خوردن وعده غذایی اصلی به او بدهید، زیرا در مواقع صرف وعده های غذایی، بزاق زیادی در دهان وجود دارد که تکه های غذا را از دندان ها جدا می‌کند. نوشیدن مایعات بعد از غذا هم خرده های غذا را از دندان ها دور می‌کند.
۵- کودک خود را عادت دهید تا جایی که ممکن است به دفعات کم، میان وعده مصرف کند، زیرا دفعات زیاد میان وعده ها بیشتر از مقدار غذای مصرف شده در هر میان وعده، در پوسیدگی دندان ها موثر است. در فاصله ی بین وعده های غذایی، بزاق خرده های غذا را از دندان ها پاک می‌کند، در نتیجه از عمل باکتری ها جلوگیری می‌کند. مصرف مکرر میان وعده ها بدون فاصله زمانی ومسواک نکردن دندان ها، غذای مورد نیاز باکتری های مولد پوسیدگی را فراهم کرده، در نتیجه با ایجاد پلاک های دندانی، پوسیدگی دندان را تسریع می‌کند.
بنابراین تا حدی که امکان دارد تعداد میان وعده ها را کاهش دهید، طوری که بیشتر از یک یا دو بار در روز نشود. بعد از مصرف میان وعده - مخصوصاً اگر خوراکی شیرین و چسبنده بود- حتماً دندان خود را مسواک بزنید.
۶- مواد غذایی شیرین را که روی دندان باقی می‌مانند، مصرف نکنید. آب نبات های سفت، نقل و شکلات باعث می‌شوند همواره یک لایه قندی روی دندان ها وجود داشته باشد و باعث پوسیدگی دندان می‌شود.
7- هرگز موقع خواب یک شیشه حاوی شیر، شیرخشک، آب میوه یا نوشیدنی شیرین دیگر را به دست کودک خود ندهید. این نوشیدنی ها حاوی شکرهستند. اگر موقع خواب باید به کودک یک شیشه حاوی نوشیدنی بدهید، آن را از آب سالم پر کنید که هم دندان ها را از ذرات غذا تمیز می‌کند و هم شکر ندارد، در نتیجه از پوسیدگی دندان ها جلوگیری می‌کند.
۸- از منابع غذایی کلسیم دار در برنامه غذایی کودک خود استفاده کنید که باعث استحکام دندان ها می‌شود. منابع غنی از کلسیم عبارتند از شیر ، ماست، پنیر، ماهی و سبزیجات سبز رنگ مثل کلم ، کلم بروکلی ، اسفناج و جعفری.

سایر توصیه ها:
1- اگر کودک آدامس مصرف می‌کند، آدامس های بدون شکر را در اختیارش بگذارید.
۲- برای سالم نگه داشتن دندان های کودک، از محلول فلوراید، مسواک و نخ دندان استفاده کنید. بهترین راه برای جلوگیری از پوسیدگی دندان ها، استفاده روزانه از خمیر دندان فلوراید دار در هنگام مسواک زدن است. فلوراید به داخل دندان ها نفوذ می‌کند و از پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند.
حداقل دو بار در روز و بعد از هر وعده غذایی یا میان وعده، دندان های کودک خود را مسواک کنید یا به او بگویید مسواک بزند.اگر امکان مسواک زدن دندان ها در بین وعده های غذایی وجود ندارد، حداقل دهان را چندین بار با آب بشویید.
بهترین راه برای جلوگیری از پوسیدگی دندان ها، استفاده روزانه از خمیر دندان فلوراید دار در هنگام مسواک زدن است.
حداقل یک بار در روز از نخ دندان استفاده کنید تا ذرات غذایی را از بین دندان ها و زیر لثه پاک کند.
۳- بعد از دادن دارو به کودک خود، دندان های او را مسواک کنید. داروهایی مثل شربت سرفه حاوی قند است که باکتری موجود در دهان آن را به اسید تبدیل می‌کند. این اسیدها باعث از بین رفتن مینای دندان ( لایه محافظ و سخت روی دندان ) می‌شوند.
4- به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید تا از سلامت دندان های کودک خود مطمئن شوید. اولین بار که باید کودک خود را نزد دندانپزشک ببرید، در سن یک سالگی یا شش ماهگی است که کودک شروع به دندان در آوردن می‌کند. مراجعه مرتب به دندانپزشک باعث می‌شود که اگر کوچکترین مشکل و پوسیدگی در دندان ها پیدا شود، سریعاً آن را برطرف کنید.


رژیم غذایی دوران بارداری
بدون شک یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای تمامی زنان، داشتن نوزادی سالم و تندرست است. به این جهت تمامی مادران سعی بر آن دارند تا عوامل موثر بر بهبود روند بارداری و نتیجه آن را مورد بررسی قرار دهند و تا حد ممکن از عوامل زیان آور دوری جویند. تغییرات زیادی در اثر بارداری در بدن مادر به وجود می‌آید و عوامل زیادی در تعیین روند صحیح بارداری و نتیجه بارداری موثر هستند. از جمله تغییراتی که دربدن مادر حاصل می‌شود، تغییر در هضم و جذب غذا ( جذب غذا از روده ها بهتر و بیشتر می‌شود )، افزایش حجم خون مادر و افزایش چربی های ذخیره ای بدن مادر است. برای اندازه گیری رشد مناسب جنین و سلامت مادر، بهترین و آسان ترین راه، کنترل افزایش وزن مادر است.
یکی از مهمترین و اصلی‌ترین نکات، تغذیه‌ی مادر باردار می‌باشد، زیرا رشد و نمو کامل جنین رابطه تنگاتنگی با تغذیه مادر داشته و تأمین نیازهای او با دریافت مواد مغذی مادر عجین شده است و تنها راه برآوردن نیازهای انرژی و ساختاری جنین به واسطه جفت است.
بنابراین توجه به این تغییرات و تنظیم یک برنامه غذایی متناسب با آن، در این دوران ضروری به نظر می‌رسد. هرچه رژیم غذایی مادر کامل‌تر و متناسب‌تر باشد، کودک بهتر رشد خواهد کرد، البته کمبود غذایی مادر درحد خفیف اثر چندانی بر رشد کودک ندارد زیرا کودک نیازش را از ذخائر بدن مادر تأمین می‌کند، پس این مادر است که در درجه اول لطمه می‌بیند. از این رو، مادران باردار باید هم برای حفظ سلامت کودکشان و هم خودشان، توجه زیادی به امر تغذیه داشته باشند.
حجت الاسلام رضا علی کرمی
هیچ تغییر وزنی در طول بارداری را نمی‌توان به عنوان الگوی طبیعی تعیین کرد و دیگران را نسبت به آن سنجید، زیرا الگوهای تغییر وزن بسیار متنوع هستند.
به طور معمول زنان باردار در طول حاملگی حدود ۱۲-۱۰ کیلوگرم اضافه وزن دارند، البته برای خانم‌های لاغر تا ۱۸ کیلوگرم و برای خانم‌های چاق تا ۱۱ کیلوگرم در نظر گرفته شده است.
این تقسیم‌بندی‌ها بر اساس شاخص جرم بدن(BMI) به دست می‌آید که از تقسیم کردن وزن پیش از حاملگی بر مجذور قد مادر حاصل می‌شود.
افزایش وزن بدن در طول حاملگی به صورت یکنواخت نیست. در ۳ ماهه ی اول افزایش وزن آهسته و حدود ۲-۱ کیلوگرم است. در طول ۶ ماهه ی آخر، افزایش وزن حدود ۵/۰ کیلوگرم در هفته می‌باشد. البته هر گونه تغییر وزن ناگهانی باید گزارش داده شود.
سوالی که برای بسیاری از خانم ها مطرح می‌باشد این است که افزایش وزن دوران بارداری به چه صورت کاهش می‌یابد؟
قسمت اعظم کاهش وزن مادر در زمان زایمان( حدود ۵/۵ کیلوگرم) و در دو هفته اول بعد از زایمان ( حدود ۴ کیلوگرم) است. ۵/۲ کیلوگرم باقی مانده از هفته دوم تا ماه ۶ بعد از زایمان کاهش می‌یابد، البته زنانی که قبلاً زایمان داشته‌اند، میزان بیشتری از افزایش وزن زمان حاملگی خود را حفظ خواهند کرد.
نیاز مادر در دوران بارداری به پروتئین، ویتامین‌ها، املاح و انرژی افزایش می‌یابد.

نیاز مادر باردار به انرژی
نیاز مادر به انرژی در سه ماهه‌ی اول مثل دوران پیش از بارداری است، ولی در سه ماهه‌ی دوم و سوم باید روزانه ۳۰۰ کالری بیشتر مصرف کند. مصرف زیاد کالری موجب چاقی مادر و بازگشت مشکل‌تر به مقدار وزن پیش از بارداری خواهد شد. مصرف کم انرژی نیز موجب تحلیل بدن مادر خواهد شد.
ورزش سنگین در بارداری توصیه نمی‌شود زیرا این گونه ورزش ذخائر چربی بدن مادر را مصرف کرده و موجب کاهش ذخایر برای دوران شیردهی می‌شود.

نیاز مادر باردار به پروتئین
به طور متوسط مادر باردار، باید ۱۰ تا ۱۶ گرم پروتئین علاوه بر نیاز پیش از بارداری مصرف کند که بطور معمول ۶۰ گرم کافی است.

نیاز مادر باردار به ویتامین ها
در بین ویتامین‌ها، افزایش نیاز به اسید فولیک از همه بیشتر است که موجب رشد مغزی مناسب کودک شده و مادر باید از زمانی که تصمیم به بارداری می‌گیرد قرص اسید فولیک مصرف کند و مصرف آ ن را تا پایان ماه دوم بارداری ادامه دهد. نیاز به ویتامینهای گروهB خصوصاًB6 هم زیاد می‌شود که با افزایش مصرف منابع غنی از آنها تامین خواهد شد.
ویتامین هایE, D, A هم برای رشد کودک مهم هستند، وی به دلیل ایجاد مسمومیت باید از مصرف بیش از حد آنها اکیدا پرهیز کند. پس اگر مکمل ویتامینی مصرف می‌کنید، حتما به دستور آن یا به میزان این ویتامین ها توجه کنید.

نیاز مادر باردار به مواد معدنی
مهمترین آنها کلسیم است. اگر مادر از منابع کلسیم به مقدار کافی و مناسب مصرف نکند، به زودی دچار پوکی استخوان و خرابی دندان خواهد شد و رشد قدی کودک کمتر از حد معمول می‌شود. عنصر مهم دیگر آهن است که اکثر پزشکان از ماه چهارم بارداری مکمل آهن را توصیه می‌کنند.

مادران در معرض خطر کدامند؟
مادرانی که سن آنها کمترا ز ۱۸ سال یا بالای ۳۵ سال باشد و همچنین افرادی که سابقه سقط جنین و یا نوازد کم وزن داشته اند، وزن بیش از بارداری آنها خیلی کم یا خیلی زیاد بوده است و یا بیش از ۴ بارداری داشته‌اند، بیشتر از افراد دیگر در معرض خطر می‌باشند. این افراد باید تحت نظارت پزشک زنان و متخصص تغذیه باشند.

هر خانم باردار احتیاجات غذایی خود را باید از این ۵ گروه مواد غذایی فراهم کند.
1- نان، غلات و حبوبات
۲- سبزیجات
3- میوه‌ها
۴- گوشت مرغ، ماهی، تخم مرغ و دانه‌های مقوی.
5- شیر و ماست و پنیر
در اینجا به طور خلاصه درباره هر گروه صحبت می‌کنیم.
1- نان

خانم های باردار تقریباً بیشترین نیاز خود را از این گروه فراهم می‌کنند. البته این نکته قابل توجه است که بین نیاز و رفع احتیاج تفاوت قایل شویم. خانم‌های حامله باید غذاهایی که احتیاجات انرژی ایشان را برآورده می‌کنند، به لیست غذاهای خود اضافه کنند. اگر انرژی به میزان کافی نباشد پروتئین به جای آن که برای نقش حیاتی خود در رشد و تکامل ذخیره شود، به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. غذاهای این گروه دارای مقادیر بالای کربوهیدرات هستند که منبع اولیه انرژی می‌باشند.
حبوبات منبعی خوب برای تامین پروتئین است که به عنوان سازنده بافت های بدن برای مادر و بچه می‌باشد. در طول ۶ ماهه آخر حدود ۱ کیلوگرم پروتئین توسط مادر ذخیره می‌شود. البته قسمت عمده پروتئین از منابع حیوانی مثل گوشت و مرغ است. بسیاری از حبوبات غنی از آهن و ویتامینB هستند. نیاز به آهن در طی ۴ ماهه اول بارداری کم است، دراین مدت تجویز آهن اضافی ضرورتی ندارد، ولی بعد از این باید علاوه بر رعایت رژیم غذایی، قرص آهن نیز مصرف شود.
2- سبزیجات
سبزیجات می‌توانند مقدار زیادی از ویتامین‌ها از جمله ویتامین هایA وC و مواد معدنی و فیبر را فراهم کنند. یکی از مشکلات خانم های باردار در دوران باردای یبوست است که با مصرف سبزی‌ها این مشکل برطرف می‌شود. نیاز به ویتامینC در حاملگی ۷۰ درصد بیشتر از زمان غیر حاملگی است که یک رژیم معمولی خوب به راحتی این مقدار را در اختیار مادر قرار می‌دهد. کلم، حبوبات، سیب زمینی، اسفناج، دانه‌های سبز و گوجه فرنگی غنی از ویتامینC هستند و به جذب آهن موجود در غذاها کمک می‌کنند. بدن ما ذخیره ویتامینC ندارد و با مصرف درست مواد غذایی احتیاج به این ویتامین به راحتی فراهم می‌شود. سبزیجات سبز تیره و زرد تیره مانند هویج یا زردک، سیب زمینی، فلفل سبز، کلم بروکلی، سرشار از ویتامینA هستند که برای رشد و سلامتی سلول های بدن مادر و جنین لازم است.
3- میوه‌ها
میوه‌هایی مثل پرتقال، گریپ فروت، نارنگی، لیمو و انگور منشاء بسیار خوبی برای ویتامینC هستند. هر خانم باردار می‌تواند در طول روز چندین بار از این گروه استفاده کرده و نیاز خود را به ویتامین هایی مثلA و C برآورده کند. به طور مثال در صبحانه آب میوه یا میوه تازه - بین وعده‌های غذا میوه تازه یا خشک - به همراه ناهار سالاد میوه و برای دسر و شام کمپوت میوه مصرف کند.
4- گوشت
پروتئین که ماده غذایی اصلی برای مادر و نوزادش است، به طور مشخص در این گروه وجود دارد. تنها ویتامینی که دراین گروه وجود دارد، ویتامینB۱۲ است. در مادرانی که گیاهخوار هستند، ذخایر ویتامینB۱۲ در نوزادان آنها پایین است. این گروه جزو گروه‌های اصلی غذایی برای مادران باردار به حساب می‌آید که باید در وعده های غذایی آنها گنجانده شود.
5- شیر و ماست
محصولات لبنی میزان زیادی از احتیاجات غذایی را برآورده می‌کنند به خصوص کلسیم و پروتئین را که در این مواد می‌باشد. در طول حاملگی حدود ۳۰ گرم کلسیم در بدن مادر تجمع می‌یابد که اکثر آن در اواخر حاملگی در جنین ذخیره می‌شود.
کلسیم، ماده اصلی در تشکیل استخوان و دندان است. اگر جذب کلسیم مادر کافی نباشد، جنین از کلسیم استخوان‌های مادر استفاده می‌کند که این باعث می‌شود مادر در آینده زودتر دچار استئوپروز یا پوکی استخوان شود.
هر خانم باردار باید سعی کند در روز حداقل یک لیوان شیر مصرف کند. اگر مادری از مزه شیر راضی نیست، باید آن را با اضافه کردن موادی مانند کاکائو و امثال آن برای خود قابل قبول سازد. البته این شامل آن دسته از افرادی که مشکل گوارشی داشته و قادر به تحمل شیر نیستند، نمی‌باشد که در این صورت به جای یک لیوان شیر می‌توانند یک فنجان ماست یا پنیر مصرف کنند.
اگر چه بستنی به علت شیر موجود در آن کلسیم دارد، ولی برای تامین کلسیم لازم یک خانم باردار باید یک و نیم فنجان از این مواد مصرف شود، زیرا در بستنی علاوه بر شیر مقدار زیادی شکر و هوا است که این باعث کاهش میزان شیر و کلسیم لازم می‌شود. البته منابع غیر لبنی کلسیم شامل ماهی ساردین و ماهی آزاد نیز می‌باشد.
باید توجه داشت که چربی‌ها، روغن و شکر با احتیاط مصرف شوند. در هرم غذایی با استفاده از جایگزین کردن غذاهایی که دارای خواص مشابه به هم هستند، احتیاجات دوران بارداری به راحتی فراهم آمده وسلامت مادر و نوزاد تضمین می‌شود.

رژیم غذایی مادران شیرده
مصرف مواد مغذی به مقدار لازم و کافی در دوران شیردهی، مادر را در تداوم شیردهی موفقیت آمیز خود کمک می کند. تغذیه مناسب مادر در این دوران برای حفظ بنیه، سلامت و اعتماد به نفس مادر و همچنین تامین نیازهای تغذیه ای نوزاد ضروری می باشد. توجه به تغذیه دوران شیردهی از جهت حفظ و نگهداری ذخایر بدن مادر نیز اهمیت زیادی دارد.
از فواید شیردهی مادر می توان به نکات ذیل اشاره کرد:
1- افزایش سطح ایمنی بدن شیرخوار در برابر ابتلا به انواع عفونتهای حاد تنفسی و اسهال و تامین انواع املاح و ویتامین ها به مقدار لازم و کافی (در صورت تغذیه مناسب مادر) برای شیرخوار.
۲- مصرف کالری در بدن مادر و بازگشت وزن او به وزن قبل از دوران بارداری
حجم شیر مادر رابطه مستقیمی با تکرر شیردهی دارد. تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر سبب می شود شیر بیشتری تولید شود. با شروع مصرف غذاهای کمکی و کاهش خواه ناخواه دفعات شیـــردهی، حجم شیر تولید شده نیز کاهش می یابد و تبعا" نیاز افزایش یافته مادر به مواد مغذی نیز تعدیل می شود.
خستگی مادر شایعترین علت کاهش تولید شیر خصوصا" در ۴ تا ۶ ماه اول شیردهی می باشد. مادر شیرده را باید تشویق کرد تا در طول روز به اندازه کافی استراحت کند، حجم کارهای خود را کاهش دهد و از اطرافیان در کارهای خود کمک بگیرد. حمایت همسر در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است.

توجهات تغذیه ای خاص در دوران شیردهی:
هرم غذایی و سهم های توصیه شده در هر گروه از مواد غذایی در دوران شیردهی مشابه دوران بارداری می باشد.
ـ نیاز مادر شیرده به کالری حدود ۵۰۰ کیلوکالری بیش از دوران قبل از بارداری است. برای تامین این مقدار کالری علاوه بر مواد غذایی مقوی (شامل انواع چربی ها و پروتئین، که لازم است در این دوران مصرف شود) از چربی های ذخیره شده در بدن مادر در دوران بارداری نیز استفاده می شود. دریافت کالری ناکافی سبب کاهش تولید شیر می شود.
ـ مادران شیرده جهت پیشگیری از کم آبی بدن باید به اندازه کافی (حدود 10-8 لیوان در روز) مایعات شامل شیر، دوغ، چای، آب میوه و حتی مواد غذایی آب دار مانند انواع خورش ها بنوشند. به عنوان مثال نوشیدن یک لیوان شیر، آب میوه یا آب در هر وعده غذا وهر نوبت شیردهی توصیه می‌شود. لازم به ذکر است تولید شیر مادر بستگی به مقدار مصرف مایعات ندارد به عبارت دیگر افزایش مصرف مایعات سبب افزایش تولید شیرنمی شود.
از طرف دیگر، مصرف نوشابه های کافئین دار اعم از چای غلیظ، قهوه، کوکاکولا و ….. باید کاهش یابد زیرا مصرف این مواد ممکن است سبب تحریک پذیری، بی اشتهایی و کم خوابی شیرخوار شود.
ـ از نظر ویتامینها، غذای مادر شیرده باید حاوی مقادیر زیادی مواد مغذی باشد. مقدار ویتامین موجود در شیر مادر عمدتا" انعکاسی از مقدار ویتامین مصرفی مادر است.
ـ از نظر املاح معدنی، برخی از این مواد مانند کلسیم، فسفر، آهن و روی بدون دخالت تغذیه مادر، از ذخایر بدن او در شیر وارد می شوند. اما مقدار برخی املاح همچون ید در شیرمادر ارتباط مستقیمی با تغذیه او دارد. توصیه می شود مادران شیرده همچون دوران بارداری از نمک یددار تصفیه شده به مقدار کافی و با شرایط نگهداری مناسب استفاده کنند یعنی با نگهداری نمک یددار در ظروف در بسته و دور از نور ید موجود در نمک را حفظ کنند. همچنین توصیه می شود جهت پایدار ماندن ید در غذاها، نمک در انتهای پخت به غذا اضافه شود. بنابراین در هر حال تغذیه مناسب مادر شیرده جهت تامین انواع املاح ضروری مخصوصا" کلسیم، آهن و ید برای سلامتی مادر و شیرخوار ضروری است.
ـ از نظر مکملها، لازم است مصرف قرص فروس‌سولفات تا 3 ماه بعد از زایمان ادامه یابد.
ـ مصرف برخی غذاها مانند سیـر، انواع کلـم، پـیاز، مارچوبه و تربچه و یا غذاهـای پرادویه و پـر چاشنی ممکن است روی طعم شیر اثر بگذارد و تغییر ناگهانی طعم شیر سبب تمایل نداشتن شیرخوار به شیرخوردن شود. با توجه به تاثیر برخی مواد غذایی بر طعم شیر، در صورتی که شیر خوار از شیر خوردن امتناع می‌کند بهتر است مادران از مصرف این مواد خودداری کرده یا مصرف آن را محدود کنند.
ـ کاهش وزن بعد از زایمان باید تدریجی صورت گیرد تا بر مقدار شیر مادر تاثیر نگذارد. لازم به ذکر است که شیردهی خود سبب کاهش تدریجی وزن مادر می شود، با این شرط که مواد مغذی لازم با مصرف مواد غذایی مناسب برای مادر تامین شود. کاهش وزن در دوران شـیردهی باید بیشـتر متکی بر افزایش تحرک و انجام فعالیت های بدنی باشد تا کم خوری و محدود کردن رژیم غذایی. وزن گــیری مناسب شیرخوار در طول دوران شیرخوارگی بخصوص 6 ماه اول نشان دهنده کافی بودن مقدار شیر مادر می باشد و مادر با اطمینان از کافی بودن شیرخود می تواند کمتر از 450 گرم در هفته کاهش وزن داشته باشد.
ـ تولید شیر در مادران مبتلا به سوء تغذیه شدید ممکن است از سایر مادران کمتر باشد. در این مورد و مواردی که BMI کمتر از ۸/۱۹ می باشد مادران باید انرژی دریافتی روزانه خود را (تا ۷۵۰ کیلو کالری) افزیش دهند. در این خصوص استفاده از توصیه های تغذیه ای مناسب برای خانم های باردار لاغر (BMI کمتر از ۸/۱۹) در فصل سوم جهت بهبود وضعیت سلامت مادر شیرده و افزایش تولید شیر پیشنهاد می‌شود.
ـ مادر شیرده حتی اگر مبتلا به سوء تغذیه باشد می تواند شیر تولید کند اما باید توجه داشت که در چنین شرایطی ذخایر غذایی بدن مادر صرف تولید شیر می شود و در نتیجه مادر به دلیل تخلیه ذخایر بدنی خود و احساس ضعف، خستگی و بی حوصلگی توان مراقبت از کودک را نخواهد داشت. بنابراین تغذیه مناسب مادر در دوره شیردهی برای پیشگیری از سوء تغذیه او که هم سلامت مادر را به خطر می اندازد و هم در مراقبت از کودک اختلال ایجاد می کند حائز اهمیت است.
پس از اتمام دوران شیردهی، نیازهای تغذیه ای مادر به وضعیت عادی باز می گردد.
در صورت تغذیه نادرست و ناکافی در دوران شیردهی، مادر بیش از شیرخوار متضرر می شود و با عوارضی همچون پوکی استخوان، مشکلات دندانی، کم خونی و … مواجه خواهد شد.

فعالیت بدنی در مادر شیرده
فعالیت بدنی مناسب برای بهبود وضعیت جسمانی و روانی مادر شیرده مهم است.
اگـر چـه ورزش مـنـظـم و در حد متعادل در زنانی که قبل از بارداری از نظر جسمانی متناسب بوده اند مانعی در برابر شیردهی نیست اما گاهی دیده شده پس از فعالیت بدنی شدید و ورزش مادر شیرده، به علت ورود اسید لاکتیک به شیر، طعم تلخ در شیر ایجاد می شود و شیرخوار از خوردن شیر امتناع می کند. در این مواقع لازم است مادر قبل از شیردادن، سینه خود را بشوید و اگر هنوزشیر خوار مایل به شیر خوردن نیست مقدار کمی از شیر خود را قبل از تغذیه شیرخوار بدوشد و دور بریزد.