سونوگرافی چیست و چه کاربردهایی دارد؟

در دنیای پزشکی مدرن، روش‌های تصویربرداری نقش حیاتی در تشخیص دقیق بیماری‌ها و پایش سلامت ایفا می‌کنند. در میان این تکنیک‌ها، "سونوگرافی" یا "اولتراسونوگرافی" (Ultrasound) به عنوان یکی از رایج‌ترین، ایمن‌ترین و غیرتهاجمی‌ترین روش‌ها شناخته می‌شود. این تکنیک بدون استفاده از اشعه ایکس و بدون نیاز به برش یا جراحی، تصاویری از اندام‌ها و ساختارهای داخلی بدن را به صورت زنده و بلادرنگ (real-time) ارائه می‌دهد. سونوگرافی نه تنها در تشخیص بسیاری از بیماری‌ها کاربرد دارد، بلکه به دلیل ایمنی و عدم وجود اشعه، به خصوص در دوران بارداری، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.

در ادامه به بررسی چگونگی عملکرد سونوگرافی و کاربردهای وسیع آن در حوزه‌های مختلف پزشکی خواهیم پرداخت.

سونوگرافی چیست؟

سونوگرافی (Ultrasound) که به آن اولتراسونوگرافی یا پژواک‌نگاری نیز گفته می‌شود، یک روش تصویربرداری پزشکی غیرتهاجمی و ایمن است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری زنده و بلادرنگ از اندام‌ها، بافت‌ها و ساختارهای داخلی بدن ایجاد می‌کند. سونوگرافی یک ابزار تصویربرداری پزشکی فوق‌العاده ارزشمند، ایمن و همه‌کاره است که انقلابی در تشخیص و پایش بسیاری از بیماری‌ها ایجاد کرده است.

سونوگرافی چگونه انجام می‌شود؟

سونوگرافی بر پایه اصول فیزیکی امواج صوتی با فرکانس بالا (بالاتر از محدوده شنوایی انسان) عمل می‌کند. یک وسیله دستی به نام پروب (Probe) یا مبدل (Transducer)، امواج صوتی با فرکانس بالا را به سمت ناحیه مورد نظر در بدن ارسال می‌کند. این امواج برای انسان قابل شنیدن نیستند. این امواج صوتی پس از برخورد با اندام‌ها، بافت‌ها و ساختارهای داخلی بدن (مانند ماهیچه‌ها، استخوان‌ها، مایعات و ...) بازتاب پیدا می‌کنند و به صورت اکو (ECHO) به پروب بازمی‌گردند.

 پروب امواج بازتابی را دریافت کرده و آن‌ها را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند. این سیگنال‌ها به یک کامپیوتر منتقل می‌شوند. کامپیوتر با تحلیل زمان بازگشت امواج، شدت و فرکانس آن‌ها، نقشه‌ای از ساختارهای داخلی بدن را ایجاد کرده و آن را به صورت تصاویر دو بعدی، سه بعدی یا حتی چهار بعدی (در زمان واقعی) روی یک مانیتور نمایش می‌دهد. از آنجا که این فرآیند بلادرنگ است، پزشک می‌تواند حرکت اندام‌ها، جریان خون و حتی حرکت جنین را مشاهده کند.

چه مشکلاتی را می‌توان با سونوگرافی تشخیص داد؟

تاکنون با ساز و کار سونوگرافی بر بدن آشنا شدید. سونوگرافی می‌تواند به پزشکان کمک کند طیف وسیعی از مشکلات پزشکی را تشخیص دهند، از جمله:

• رشدهای غیرعادی مانند تومورها یا سرطان
• لخته‌های خونی
• بزرگ شدن طحال
• بارداری خارج از رحم (زمانی که تخمک بارور شده خارج از رحم کاشته می‌شود)
• سنگ کیسه صفرا
• آنوریسم آئورت
• سنگ کلیه یا مثانه
• التهاب کیسه صفرا (کوله‌سیستیت)
• واریس بیضه (بزرگ شدن وریدهای بیضه)

انواع مختلف سونوگرافی چیست؟

سونوگرافی یک روش تصویربرداری گسترده است که با استفاده از امواج صوتی عمل می‌کند، اما بسته به هدف، محل و نحوه انجام، انواع مختلفی دارد. در اینجا به رایج‌ترین انواع سونوگرافی اشاره می‌کنیم. هر یک از این انواع سونوگرافی، بسته به نیاز تشخیصی و اندام مورد بررسی، توسط پزشک متخصص تجویز و انجام می‌شود:

سونوگرافی بارداری

سونوگرافی بارداری، که به آن اولتراسوند بارداری نیز گفته می‌شود، یکی از ارکان اصلی مراقبت‌های دوران بارداری مدرن است. این روش تصویربرداری ایمن، غیرتهاجمی و بدون درد، با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا (و نه اشعه X) تصاویری زنده از جنین در حال رشد در رحم مادر ارائه می‌دهد. سونوگرافی به پزشکان و والدین اجازه می‌دهد تا سلامت و تکامل جنین را در مراحل مختلف بارداری ارزیابی و پایش کنند.

کاربردها:

• تأیید بارداری و موقعیت آن
• تشخیص ضربان قلب جنین
• تعیین سن بارداری و تاریخ تقریبی زایمان (EDD)
• تشخیص بارداری چندقلو
• غربالگری ناهنجاری‌های اولیه (NT Scan)

سونوگرافی تشخیصی

سونوگرافی تشخیصی، قلب تپنده کاربرد سونوگرافی در علم پزشکی است. این روش، ستون فقرات بسیاری از تشخیص‌های پزشکی را تشکیل می‌دهد و به پزشکان کمک می‌کند تا بدون نیاز به جراحی یا استفاده از اشعه یونیزه کننده مضر، به "درون بدن" نگاه کرده و علت علائم و مشکلات بیماران را شناسایی کنند. در واقع، هرگاه پزشک به دنبال تأیید وجود یک بیماری، ارزیابی شدت آن، یا بررسی عملکرد اندام‌ها باشد، سونوگرافی تشخیصی یکی از اولین و اصلی‌ترین ابزارهای اوست.

کاربردها:

• کبد

• کلیه‌ها

• طحال و پانکراس

• آپاندیس

• روده

• مثانه

• پروستات (در آقایان)

• تخمدان و رحم (در بانوان)

• بیضه‌ها (در آقایان)

• غدد بزاقی، غدد لنفاوی

• مفاصل و تاندون‌ها

• پستان

• تیروئید

• سیستم عروقی (سونوگرافی داپلر)

• شریان‌ها و وریدها

• قلب (اکوکاردیوگرافی)

سوالات متداول

اما در این قسمت، ما قصد داریم تا به پاسخ برخی از مهم ترین و پرتکرارترین سوالات شما در این زمینه بپردازیم تا به خوبی با این موضوع آشنا شوید و دیگر هیچ گونه سوال و ابهامی در این رابطه برای شما باقی نماند:

چگونه برای سونوگرافی آماده شوم؟

 -بهتر است لباسی گشاد و راحت بپوشید که به راحتی قابل جابجایی باشد، زیرا ممکن است نیاز به باز کردن یا بالا زدن لباس در ناحیه معاینه داشته باشید.

-در صورت امکان، جواهرات در ناحیه مورد بررسی (مثلاً گردنبند برای سونوگرافی گردن یا گوشواره برای سونوگرافی نزدیک سر) را قبل از انجام سونوگرافی درآورید.

-اگر بیماری خاصی دارید، داروی خاصی مصرف می‌کنید (به خصوص داروهای رقیق‌کننده خون)، یا به لاتکس حساسیت دارید، حتماً قبل از سونوگرافی به پزشک یا تکنسین اطلاع دهید.

-سعی کنید آرام باشید. سونوگرافی یک روش بدون درد و ایمن است. اضطراب می‌تواند باعث انقباض عضلات شود که ممکن است کمی در کیفیت تصویر تأثیر بگذارد.

آیا سونوگرافی ایمن است؟

ایمنی سونوگرافی یک سوال مهم و رایج است. برای پاسخ دقیق و جامع به این سوال، نیاز به جستجوی اطلاعات موثق و علمی در این زمینه داریم. بله، به طور کلی، سونوگرافی یک روش تصویربرداری بسیار ایمن و بی‌خطر محسوب می‌شود. این ایمنی، یکی از دلایل اصلی کاربرد گسترده آن در پزشکی، به خصوص در دوران بارداری است. سونوگرافی یک روش تصویربرداری بسیار ایمن و ضروری در پزشکی مدرن است. این روش بدون استفاده از اشعه مضر، امکان مشاهده دقیق و بلادرنگ از درون بدن را فراهم می‌کند و هیچ مدرکی مبنی بر خطرات جدی برای بیماران (از جمله مادران باردار و جنین) در صورت استفاده صحیح و توسط متخصص مجرب وجود ندارد. اگر پزشک شما سونوگرافی را تجویز کرده است، می‌توانید با خیال راحت این معاینه را انجام دهید.

آیا سونوگرافی دردناک است؟

پاسخ کوتاه این است که خیر، سونوگرافی معمولاً دردناک نیست. این یکی از مزایای اصلی این روش تصویربرداری است که آن را از بسیاری از روش‌های تهاجمی‌تر متمایز می‌کند. در سونوگرافی، امواج صوتی از طریق پوست منتقل می‌شوند و هیچ بریدگی، تزریق یا اشعه‌ای در کار نیست. تجربه کلی سونوگرافی معمولاً راحت و بدون درد است، اما ممکن است در برخی موارد احساس‌هایی را تجربه کنید. سونوگرافی به طور کلی یک روش بدون درد است. هرگونه احساسی که ممکن است تجربه کنید، معمولاً در حد فشار، ناراحتی خفیف یا حس سرما از ژل است و به ندرت دردناک می‌شود. اگر در حین سونوگرافی احساس درد شدید یا غیرقابل تحمل کردید، حتماً بلافاصله به پزشک یا تکنسین اطلاع دهید.

چه زمانی باید از نتایج سونوگرافی خود مطلع شوم؟

زمان دریافت نتایج سونوگرافی شما می‌تواند بسته به عوامل مختلفی از جمله نوع سونوگرافی، فوریت مورد، و روال کاری مرکز تصویربرداری یا بیمارستان متفاوت باشد. بهترین کار این است که در زمان پذیرش یا پس از انجام سونوگرافی، از خود پرسنل مرکز تصویربرداری یا منشی بپرسید که معمولاً چه مدت طول می‌کشد تا نتایج آماده شود و چگونه می‌توانید آن‌ها را دریافت کنید (آیا باید حضوری مراجعه کنید یا آنلاین در دسترس خواهند بود).​ معمولاً گزارش کتبی سونوگرافی به پزشک ارجاع‌دهنده شما ارسال می‌شود و شما باید برای دریافت و تفسیر نتایج، به پزشک خود مراجعه کنید.