انواع قرص اورژانسی ـ زمان و نحوه مصرف + ۶ عوارض مهم

قرص اورژانسی چیست؟

قرص اورژانسی یا قرص اورژانسی جلوگیری از بارداری با روش‌های معمول پیشگیری از بارداری متفاوت است. این قرص برای زمانی است که روش جلوگیری شما، درست عمل نکرده باشد یا امکان استفاده از روش‌های پیشگیری نداشته‌اید. این داروها روشی موقت برای جلوگیری از بارداری هستند و به‌عنوان راهکارهای روتین و طولانی‌مدت استفاده نمی‌شوند. روش‌های موثرتر و مناسب‌تری برای پیشگیری از بارداری وجود دارد مانند کاندوم، آی ‌یو ‌دی (IUD) و ایمپلنت‌ها.

مهم‌ترین نکته درباره‌ی قرص اورژانسی این است که هرچه زودتر مصرف شود، اثربخشی بیشتری دارد. در صورتی که قرص اورژانسی ظرف ۲۴ ساعت پس از رابطه‌ی محافظت‌نشده مصرف شود، بیشترین اثر را دارد.

انواع قرص اورژانسی کدام‌اند؟

دو نوع اصلی از این داروها در آمریکا توسط FDA تایید شده‌اند. نوع سوم که کمتر رایج است، شامل استفاده از قرص‌های جلوگیری ترکیبی است.

قرص‌های حاوی لوونورجسترول  (Levonorgestrel)

قرص‌های حاوی لوونورجسترول (نوعی پروژستین) بهتر است ظرف سه روز (۷۲ ساعت) پس از رابطه‌ی محافظت ‌نشده مصرف شوند. این قرص‌های بدون نسخه، در بیشتر داروخانه‌ها در دسترس هستند. برندهای مختلفی دارند و قیمت آن‌ها متفاوت است اما همگی عملکرد مشابهی دارند. برندهای رایج عبارتند از:

• Plan B One-Step
• My Choice
• Option 2
• Take Action
• Aftera
• Preventeza

بیشتر بخوانید: چند روز بعد از مصرف قرص اورژانسی پریود می‌شویم؟ 

اولی‌پریستال استات (Ulipristal acetate)

قرص‌های حاوی اولی‌پریستال استات تا پنج روز (۱۲۰ ساعت) پس از رابطه اثر دارند. این دارو صرفاً با نسخه پزشک قابل تهیه و نام تجاری آن اِلا (ella) است.

قرص‌های جلوگیری ترکیبی

در این روش، از قرص‌های جلوگیری معمولی که حاوی هر دو هورمون پروژستین و استروژن هستند، در دوز بالاتر و در دو مرحله استفاده می‌شود. در واقع همان قرص‌های روتین جلوگیری از بارداری هستند که به‌صورت اضطراری و با دوز بیشتر مصرف می‌شوند. برای این روش حتماً باید با پزشک یا داروساز درباره‌ی مقدار دقیق و زمان‌بندی دوزها مشورت کنید.

قرص اورژانسی چگونه عمل می‌کند؟

اصلی‌ترین عملکرد قرص اورژانسی جلوگیری یا به‌تاخیر انداختن تخمک‌گذاری است. اگر تخمک‌گذاری انجام نشود، بارداری رخ نمی‌دهد. این قرص، بارداری که شروع شده باشد را خاتمه نمی‌دهد.

بیشتر بخوانید: روش‌های اورژانسی جلوگیری از بارداری بعد از یک هفته

از کجا بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده است؟

بهترین و مطمئن‌ترین راه برای تشخیص اینکه آیا قرص اورژانسی اثر کرده یا نه، پیگیری دقیق چرخه قاعدگی است. با این حال، باید توجه داشت که این قرص‌ها با تاثیر بر هورمون‌ها، ممکن است چرخه قاعدگی را مختل کنند و زمان آن را تغییر دهند. بنابراین، علاوه بر نظارت بر چرخه، توجه به زمان و روش مصرف قرص نیز نقش بسیار مهمی دارد.

اگر قرص اورژانسی را ظرف ۵ روز پس از رابطه جنسی بدون محافظت مصرف کنید، احتمال جلوگیری از بارداری بسیار بالا خواهد بود. با وجود این، علائم اثربخشی آن همیشه فوری ظاهر نمی‌شوند. یکی از رایج‌ترین واکنش‌های بدن پس از مصرف قرص اورژانسی ضدبارداری، تغییر در زمان‌بندی قاعدگی است. ممکن است دوره قاعدگی کمی زودتر یا دیرتر از معمول آغاز شود؛ بنابراین، این تاخیر یا نامنظمی طبیعی است و جای نگرانی ندارد.

با این حال، اگر نگران هستید و قاعدگی‌تان با تأخیر مواجه شده، می‌توانید پس از ۳ هفته از مصرف قرص، با انجام تست بارداری خانگی (بی‌بی چک) متوجه شوید که آیا قرص اثر کرده یا خیر. علاوه بر تست بی‌بی چک، انجام آزمایش خون بارداری نیز روشی بسیار مطمئن برای کسب اطمینان است.

عوارض قرص اورژانسی چیست؟

استفاده از قرص اورژانسی، به شانس بارداری شما در آینده آسیبی نمی‌زند و روی باروری‌تان تاثیر منفی نخواهد داشت. با این حال، ممکن است عوارض جانبی داشته باشد. برخی عوارض قرص اورژانسی عبارتند از:

• تغییر در چرخه‌های قاعدگی (ممکن است پریود شما زودتر یا دیرتر از معمول شروع شود)
• لکه‌بینی یا خونریزی خفیف واژینال
• حالت تهوع و استفراغ
• خستگی
• سردرد و سرگیجه
• حساس شدن پستان‌ها
• درد یا گرفتگی در ناحیه شکم

عوارض جانبی این قرص‌ها برای بیشتر افراد خفیف است اما اگر علائم شدید داشتید یا پس از مصرف قرص، نگران شدید، با پزشک خود تماس بگیرید.

عوارض قرص اورژانسی بر رحم

قرص‌های اورژانسی به‌طور کلی عوارض شدیدی بر رحم ایجاد نمی‌کنند و اثر آن‌ها عمدتاً موقتی و گذرا هستند. این قرص‌ها با تغییر سطح هورمون‌ها، چرخه قاعدگی را تحت تاثیر قرار داده و از بارداری جلوگیری می‌کنند. با این حال، این تغییرات هورمونی ممکن است علائمی داشته باشند که در ادامه توضیح می‌دهیم.

• قرص اورژانسی می‌تواند ضخامت پوشش داخلی رحم را به طور موقت کاهش دهد تا از لانه‌گزینی جنین جلوگیری کند. این تغییرات برگشت‌پذیر هستند و به سلامت بلند مدت رحم آسیبی وارد نمی‌کنند.
• برخی افراد پس از مصرف قرص، دردهای خفیف یا گرفتگی عضلات رحم مشابه دردهای پیش از قاعدگی را تجربه می‌کنند.
• نوسانات کوتاه ‌مدت در زمان‌بندی یا شدت قاعدگی ممکن است رخ دهد که معمولاً به‌مرور برطرف می‌شود.
• تغییرات هورمونی ناشی از مصرف قرص ممکن است باعث لکه‌بینی یا خونریزی خفیف بین دوره‌های قاعدگی شود که امری طبیعی است.

عوارض قرص اورژانسی بر پریود

مصرف قرص اورژانسی می‌تواند بر چرخه قاعدگی تاثیر بگذارد و تغییراتی در زمان‌بندی یا شدت آن ایجاد کند. طبق مطالعات، خانم‌هایی که از این قرص‌ها استفاده می‌کنند، معمولاً ۳ تا ۴ روز زودتر یا دیرتر از موعد معمول پریود می‌شوند.

سازمان بهداشت جهانی، قرص لوونورژسترل را به‌عنوان استاندارد پیشگیری اورژانسی هورمونی معرفی کرده است زیرا این قرص ایمن و موثر بوده و بهترین گزینه برای پیشگیری از بارداری در شرایط اضطراری محسوب می‌شود. با این حال، بسیاری از خانم‌ها عوارض مرتبط با تاثیر قرص اورژانسی بر پریود را تجربه می‌کنند. این تغییرات به دلیل نوسانات هورمونی ناشی از مصرف قرص ایجاد می‌شوند و بسته به زمان مصرف آن در سیکل قاعدگی که معمولاً ۲۸ روز است، متفاوت خواهند بود. عوارض و تغییرات اصلی عبارتند از:

عوارض مصرف دوبار قرص اورژانسی در یک ماه چیست؟

مصرف بیش از یک بار قرص اورژانسی در طول یک ماه می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی در پی داشته باشد که شامل ایجاد خونریزی‌های غیرطبیعی و نامنظم و همچنین تاخیر در تخمک‌گذاری است که نهایتاً منجر به اختلال در باروری زنان می‌شود. علاوه بر این، استفاده مکرر از این قرص‌ها به دلیل نقض مکانیسم اصلی جلوگیری از بارداری، احتمال بارداری را افزایش داده و سلامت مادر و جنین را به‌خطر می‌اندازد. از دیگر عوارض جدی ناشی از مصرف دوبار قرص اورژانسی در یک ماه، می‌توان به اختلالات شدید هورمونی، خونریزی رحمی، درد شکمی و لگنی و آسیب به کلیه و کبد اشاره کرد.

عوارض قرص اورژانسی تا چند روز ادامه دارد؟

عوارض جانبی قرص اورژانسی معمولاً موقتی هستند و طی چند روز پس از مصرف از بین می‌روند. خونریزی یا لکه‌بینی بعد مصرف قرص اورژانسی غیرطبیعی ممکن است تا یک یا دو دوره قاعدگی بعدی ادامه یابد اما معمولاً شدت آن کم می‌شود و بدن به‌تدریج تعادل هورمونی خود را بازیابی می‌کند. به طور کلی، اکثر عوارض قرص اورژانسی ظرف یک هفته کاهش می‌یابند.

چگونه عوارض قرص اورژانسی را از بین ببریم؟

برای کاهش و مدیریت عوارض جانبی قرص اورژانسی، رعایت چند نکته ساده می‌تواند موثر باشد. استراحت کافی نقش مهمی در بهبودی بدن دارد و بهتر است از فعالیت‌های سنگین بدنی اجتناب شود تا بدن فرصت بازیابی پیدا کند. نوشیدن مایعات فراوان مانند آب و دمنوش‌های گیاهی، به جلوگیری از کم آبی بدن کمک کرده و می‌تواند علائمی مانند تهوع و سردرد را کاهش دهد.

در صورت بروز تهوع، مصرف وعده‌های غذایی سبک و کم‌چرب توصیه می‌شود. همچنین، در صورت لزوم، می‌توان تحت نظر پزشک از داروهای ضدتهوع استفاده کرد. برای تسکین دردهای شکمی یا سردرد، مسکن‌های ساده مانند استامینوفن موثر هستند اما مصرف سایر داروها بدون مشورت پزشک توصیه نمی‌شود.

نامنظمی قاعدگی معمولاً به‌مرور با بازگشت تعادل هورمونی برطرف می‌شود اما اگر این وضعیت طولانی‌ شد، مشورت با پزشک ضروری است. به‌طور کلی، استفاده مکرر از قرص اورژانسی توصیه نمی‌شود و انتخاب سایر روش‌های پیشگیری توصیه می‌شود.

مدت زمان تاثیر قرص اورژانسی

تمام انواع قرص‌های پیشگیری از بارداری، هرچه زودتر مصرف شوند، اثربخشی بیشتری دارند. در حالت ایده‌آل، ظرف ۲۴ ساعت پس از رابطه‌ی محافظت ‌نشده باید مصرف شوند. مدت زمان تاثیر قرص اورژانسی به شرح زیر است:

• لوونورجسترول: باید طی ۷۲ ساعت (سه روز) اول مصرف شود. مطالعات نشان داده‌اند که اگر در ۲۴ ساعت اول استفاده شود، حدود ۹۴٪ مؤثر است و اگر طی ۷۲ ساعت مصرف شود، اثربخشی آن حدود ۵۸٪ است.
• اولی‌پریستال استات: تا ۱۲۰ ساعت (پنج روز) پس از رابطه قابل مصرف است. مطالعات نشان می‌دهند که در ۲۴ ساعت اول می‌تواند تا ۹۸٪ موثر باشد و اگر طی ۱۲۰ ساعت مصرف شود، اثربخشی آن حدود ۸۵٪ است. چون این دارو تنها با نسخه در دسترس است، داشتن آن از قبل می‌تواند به دستیابی به این میزان موفقیت کمک کند.

نقل قول از:

healthdirect

You can take some pills up to 5 days after unprotected sex. Other types need to be taken sooner. It's best to take it within 24 hours of having unprotected sex.

ترجمه:

می‌توانید برخی انواع قرص‌ها را تا ۵ روز پس از رابطه‌ی محافظت‌ نشده مصرف کنید. برخی انواع دیگر باید زودتر مصرف شوند. بهترین حالت این است که قرص را ظرف ۲۴ ساعت پس از رابطه‌ی محافظت نشده مصرف کنید.

نحوه مصرف قرص اورژانسی ضد بارداری چگونه است؟

توصیه می‌شود مصرف قرص را به تاخیر نیندازید، اگرچه می‌توان بسته به نوع قرص، آن را تا ۷۲ الی ۱۲۰ ساعت پس از رابطه جنسی محافظت ‌نشده استفاده کرد. در صورتی که از قرص اورژانسی دوتایی استفاده می‌کنید، ضروری است که دوز دوم، ۱۲ ساعت پس از مصرف دوز اول میل شود. در هر حالت، قرص باید حداقل به همراه یک لیوان آب مصرف گردد.

بیشتر بخوانید: چند ساعت بعد از نزدیکی می توان قرص اورژانسی خورد؟

جایگزین قرص اورژانسی

اگر پس از یک رابطه محافظت‌ نشده، قرص اورژانسی  در دسترس نباشد، می‌توان از قرص‌های ضدبارداری خوراکی LD  (ال دی) یا HD (اچ دی) به عنوان روش جایگزین استفاده کرد.

نکات مهم در مورد قرص LD و HD

• اثرگذاری کمتر: این قرص‌ها نسبت به قرص‌های اورژانسی تخصصی، تاثیر کمتری در پیشگیری از بارداری دارند.
• دوز بالا و عوارض: برای اثرگذاری، لازم است که بیش از یک دوز در هر نوبت مصرف شوند و این امر می‌تواند باعث تجربه تهوع بیشتری در فرد شود.

در جدول زیر نحوه مصرف قرص ال دی و اچ دی آورده شده است.

قرص اورژانسی تکی چیست؟

قرص اورژانسی تکی، تنها یک عدد قرص است که در یک نوبت مصرف می‌شود و به‌منظور پیشگیری اضطراری از بارداری پس از رابطه جنسی محافظت ‌نشده استفاده می‌گردد. ماده موثر این قرص‌ها لوونورژسترل است که با مهار تخمک‌گذاری، از وقوع لقاح جلوگیری می‌کند. قرص تنسی تک‌ دوز یکی از رایج‌ترین نمونه‌های این نوع است. اثربخشی این دارو در صورتی که هرچه سریع‌تر و به‌ویژه در ۲۴ ساعت اول مصرف شود، بسیار بالاتر بوده و می‌تواند احتمال بارداری را تا بیش از ۹۰٪ کاهش دهد.

قرص اورژانسی دوتایی چیست؟

قرص‌های اورژانسی دوتایی شامل دو عدد قرص هستند که هر دو حاوی لوونورژسترل‌اند و باید با فاصله زمانی مشخص (معمولاً ۱۲ ساعت) مصرف شوند تا حداکثر اثربخشی را داشته باشند. قرص تنسی دوتایی نمونه‌ای شناخته‌ شده از این نوع است. مکانیسم عملکرد این قرص‌ها نیز شامل تاخیر در تخمک‌گذاری و جلوگیری از لقاح است. این نوع قرص‌ها در صورتی که ظرف ۷۲ ساعت پس از رابطه جنسی محافظت ‌نشده مصرف شوند، می‌توانند تا حد زیادی احتمال بارداری را کاهش دهند. توجه به زمان‌بندی و نحوه مصرف صحیح هر دو قرص، نقشی حیاتی در تعیین میزان اثربخشی نهایی دارد.

روش مصرف قرص اورژانسی تکی و دوتایی

طریقه مصرف قرص اورژانسی ضدبارداری بسته به نوع آن (تکی یا دوتایی) متفاوت است اما زمان طلایی مصرف برای همه انواع یکسان است. بهترین زمان مصرف حداقل ظرف ۷۲ ساعت (۳ روز) پس از رابطه جنسی محافظت ‌نشده است. حداکثر زمان مصرف نیز تا ۵ روز (۱۲۰ ساعت) بعد از رابطه است، اگرچه اثربخشی آن به مرور زمان کاهش می‌یابد.

• قرص اورژانسی تکی (تک‌دوز): تنها یک عدد قرص، در همان نوبت اول مصرف می‌شود.
• قرص اورژانسی دوتایی (دو دوز): ابتدا یک قرص مصرف می‌شود و معمولاً قرص دوم باید ۱۲ ساعت بعد از اولین دوز استفاده شود.

برای کاهش حالت تهوع ناشی از قرص، توصیه می‌شود نیم ساعت قبل از مصرف، یک قرص ضد تهوع میل کنید و خود قرص اورژانسی را همراه با غذا مصرف نمایید.  در صورت مشاهده خونریزی غیرعادی پس از مصرف قرص، حتماً باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید.

آیا ممکن است با وجود مصرف قرص اورژانسی باردار شویم؟

بله. حتی با مصرف کاملاً صحیح، هیچ تضمینی وجود ندارد که این قرص‌ها صددرصد از بارداری جلوگیری کنند.

در چه صورت قرص اورژانسی اثر نمی‌کند؟

شایع‌ترین دلیل موفق نبودن این روش، تاخیر در مصرف است. همیشه بهترین زمان مصرف، در سریع‌ترین حالت ممکن است. دلایل احتمالی دیگر عبارتند از:

• استفراغ طی دو ساعت پس از مصرف قرص؛
• وزن بالا؛
• تداخل با برخی داروها.

علائم بارداری پس از مصرف قرص اورژانسی کدام‌اند؟

همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، قرص اورژانسی صد در صد موثر نیست و مهم‌ترین علائم بارداری پس از مصرف قرص اورژانسی عبارتند از:

• قاعدگی نامنظم یا عدم شروع آن: گرچه قرص اورژانسی می‌تواند باعث جلو افتادن یا تاخیر حداکثر یک هفته‌ای در قاعدگی شود اما اگر بیش از یک هفته از تاریخ مورد انتظار قاعدگی گذشته و خونریزی شروع نشده باشد، احتمال بارداری وجود دارد.
• مثبت شدن تست بارداری: انجام تست بارداری (بی‌بی چک) سه هفته پس از مصرف قرص، روش مطمئنی برای ارزیابی موفقیت‌آمیز بودن دارو است.
• درد شدید یک ‌طرف شکم یا خونریزی غیرطبیعی: این علائم جدی می‌توانند نشان‌دهنده بارداری خارج رحمی باشند و در صورت مشاهده، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
• بروز نشانه‌های ابتدایی بارداری: اگر قرص اثر نکرده باشد، ممکن است فرد علائمی مانند حساس شدن سینه‌ها، حالت تهوع، خستگی، تکرر ادرار، نوسانات خلقی یا افزایش دمای بدن را تجربه کند. البته این علائم مشابه عوارض جانبی قرص نیز هستند و بدون تایید تست بارداری، قابل اعتماد نیستند.

بیشتر بخوانید: علائم بارداری + ۱۰ تا از ریزترین نشانه‌های اولیه و قطعی حاملگی

آیا قرص‌ ضدبارداری از بیماری‌های مقاربتی جلوگیری می‌کند؟

خیر. قرص ضدبارداری در برابر بیماری‌های مقاربتی محافظتی ایجاد نمی‌کند. زوج‌هایی که رابطه‌ی جنسی دارند، حتی در صورت استفاده از سایر روش‌های جلوگیری از بارداری، باید از کاندوم برای پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی استفاده کنند.

چه کسانی می‌توانند از قرص اورژانسی استفاده کنند؟

پیشگیری اضطراری از بارداری گزینه‌ای مناسب برای زوج‌ها در موارد زیر است:

• پاره شدن یا لیز خوردن کاندوم
• خارج شدن دیاگرام یا کلاهک دهانه‌ی رحم از جای خود
• استفاده نادرست از روش‌های هورمونی (مثلاً فراموش کردن مصرف قرص‌های جلوگیری به مدت دو روز پشت ‌سرهم)

چه کسانی نباید از قرص اورژانسی استفاده کنند؟

مصرف قرص اورژانسی برای همه افراد مناسب نیست و در برخی شرایط خاص یا وجود بیماری‌های زمینه‌ای، مشورت با پزشک ضروری است.

در صورت ابتلا به هر یک از بیماری‌های زیر، حتماً قبل از مصرف قرص اورژانسی با پزشک خود مشورت کنید:

• فشار خون بالا
• بیماری قلبی
• بیماری‌های متابولیک و کبدی
• دیابت
• بیماری کبدی
• سرطان سینه
• آسم

در صورت داشتن هر یک از شرایط زیر، حتماً برای انتخاب و نحوه مصرف صحیح قرص اورژانسی، زیر نظر پزشک اقدام کنید:

• مصرف داروهای خاص (مانند داروهای ضد صرع و سل، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند ریفامپیسین و ریفابوتین و داروهای کاهش‌دهنده اسید معده مانند امپرازول)
• حساسیت به هر یک از ترکیبات قرص اورژانسی
• دوران شیردهی
• اضافه‌ وزن زیاد
• سنین قبل از قاعدگی (زیر ۱۷ سال)
• استفاده بیش از ۳ نوبت در یک سال از این روش (نشان‌دهنده مصرف مکرر)
• سابقه خونریزی غیرعادی یا غیرنرمال
• احتمال بارداری در زمان فعلی

 آیا مصرف قرص اورژانسی در دوران شیردهی مجاز است؟

بله اما با احتیاط. امکان بارداری مجدد پس از زایمان و در طول دوران شیردهی (حتی در صورت عدم وقوع قاعدگی) وجود دارد. در صورت نیاز به استفاده از این روش، حتماً باید با پزشک مشورت کنید. معمولاً می‌توان از قرص‌های حاوی لوونورژسترول یا اولیپریستال استات از روز ۲۱ پس از زایمان استفاده کرد. همچنین، قرار دادن آی یو دی نیز به عنوان یک روش پیشگیری اضطراری و بلند مدت پس از زایمان امکان‌پذیر است.

آیا پس از مصرف قرص ضد بارداری باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در بیشتر موارد، پس از مصرف قرص اورژانسی، نیازی به مراجعه به پزشک نیست اما اگر پریود شما بیش از یک هفته نسبت به زمان مورد انتظار به تاخیر افتاد، با پزشک خود صحبت کنید. عقب افتادن پریود می‌تواند یکی از نشانه‌های اولیه بارداری باشد. همچنین اگر دچار درد شدید در ناحیه شکم یا خونریزی شدید واژینال شدید، حتماً با پزشک تماس بگیرید. این علائم می‌توانند نشانه سقط یا بارداری خارج‌رحمی باشند.

سخن پایانی

مهم‌ترین نکته درباره مصرف قرص اورژانسی این است که بیشترین اثربخشی آن در ۲۴ ساعت اول خواهد بود. قرص اورژانسی بارداری را خاتمه نمی‌دهد؛ بلکه از وقوع آن جلوگیری می‌کند. با این حال، این قرص نباید روش اصلی جلوگیری از بارداری شما باشد. اگر درباره‌ی پیشگیری اضطراری یا روش‌های جلوگیری از بارداری سؤال دارید، با پزشک خود مشورت کنید.