ارهاش خون در بارداری، آنچه باید بدانید

ناسازگاری RH خون بیماری است که در دوران بارداری، زمانی که خون مادر Rh منفی و خون نوزاد Rh مثبت دارد، رخ می دهد. عامل Rh پروتئینی در سلول های قرمز خون است. اگر در خون شما عامل Rh وجود داشته باشد یعنی خونتان Rh مثبت است. اگر نداشته باشید یعنی Rh منفی هستید. عامل Rh ارثی است و از طریق ژن به نوزادان منتقل می شود. اکثر افراد Rh مثبت هستند. عدم وجود این پروتئین در خون سلامت شما را تحت تاثیر قرار نمی دهد اما می تواند مشکلاتی در دوران بارداری ایجاد کند.

چه عواملی موجب ناسازگاری RH خون مادر و جنین می شود؟
هنگامی که شما حامله هستید، خونتان، به خصوص در زمان زایمان، می تواند به بدن نوزاد جریان پیدا کند. اگر شما Rh منفی هستید و کودکتان Rh مثبت است، بدن شما به خون نوزاد به عنوان یک ماده خارجی، واکنش نشان می دهد. به این ترتیب بدن شما پادتنی (پروتئینی) بر ضد Rh مثبت نوزاد تولید می کند. این آنتی بادی ها معمولا در حاملگی اول مشکلی ایجاد نمی کنند. دلیل این است که نوزادان اول، اغلب قبل از این که این آنتی بادی ها توسط بدن شما منتشر شوند، متولد خواهند شد. با این حال، آنتی بادی های تولید شده می توانند در بدن باقی بمانند. بنابراین، ناسازگاری RH خون در بارداری دوم به بعد، به شرط آن که نوزاد Rh مثبت داشته باشد، می تواند منجر به مشکلاتی شود.
آنتی بادی های Rh قادرند از جفت عبور کرده و به سلول های قرمز خون نوزاد حمله کنند. این کار می تواند به کم خونی همولیتیک در نوزاد منجر شود. کم خونی همولیتیک وضعیتی است که در آن سلول های قرمز خون سریع تر از عمر مفیدشان نابود می شوند. سلول های قرمز خون وظیفه حمل اکسیژن به تمام قسمت های بدن را به عهده دارند. بدون وجود میزان کافی از سلول های قرمز خون، کودک شما به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمی کند. این کمبود اکسیژن نیز به نوبه خود مشکلات جدی تری در پی دارد. کم خونی همولیتیک شدید حتی ممکن است به مرگ کودک منجر شود.
با مراقبت های سریع و مناسب دوران بارداری و انجام غربالگری، می توانید از مشکلات ناسازگاری RH خون جلوگیری کنید. آزمایش های غربالگری به پزشک شما کمک می کند تا در ابتدای بارداری میزان در معرض خطر بودن شما را بررسی و پیش بینی کند.

نامهای دیگر ناسازگاری RH خون
- بیماری RH
- RH ناشی از بیماری همولیتیک نوزادان

چه کسانی در معرض ناسازگاری RH خون هستند؟
به طور کلی زمانی که Rh خون مادر منفی و Rh پدر مثبت باشد، جنین می تواند در معرض خطر ناسازگاری Rh خون قرار بگیرد. همانطور که ذکر کردیم، عامل Rh ارثی است پس اگر Rh مادر منفی و Rh پدر مثبت باشد، ۵۰ درصد یا بیشتر احتمال دارد که Rh خون نوزاد مثبت شود. یک آزمایش خون ساده می تواند نشان دهد که شما یا شریک زندگیتان Rh مثبت هستید یا منفی. اگر مادر Rh منفی باشد، و قبل از بارداری در معرض خون حاوی RH مثبت قرار گیرد، خطر ابتلا به مشکلات ناسازگاری RH خون در وی بالاتر است. این تماس ممکن است از طرق زیر ایجاد شود:
- اگر در بارداری قبلی خود خونریزی کرده یا دچار ترومای شکم شده باشید ممکن است در معرض Rh مثبت قرار گرفته باشید.
- حاملگی خارج از رحم، سقط جنین یا سقط نوزاد نارس یا رشد نکرده داشته باشید.
- تزریق خون حاوی RH مثبت یا عدم تطابق خون در پیوند سلول های بنیادی داشته باشید.
- ورود سوزن و یا شی دیگری به بدن که حاوی خون Rh مثبت است.
- آزمایش های خاص نیز می تواند شما را در معرض Rh مثبت قرار دهد. مثالها عبارتند از: آزمایش آمنیوسنتز و نمونه برداری (CVS).
- آمنیوسنتز آزمایشی است که ممکن است پزشک در دوران بارداری برای شما تجویز کند. در این آزمایش با استفاده از یک سوزن، بخشی از مایع اطراف جنین از شکم کشیده شده و برای تست های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
- CVS نیز ممکن است برای برخی از مادران استفاده شود در این روش یک لوله نازک از طریق واژن و دهانه رحم به جفت فرستاده می شود و از طریق این لوله نمونه ای از بافت جفت، کاملا آهسته مکش شده و برای آزمایش های مختلف مورد استفاده قرار می دهند.

علائم و نشانه ها در افراد با ناسازگاری RH خون چیست؟
ناسازگاری RH خون علائم و نشانه ای در یک زن باردار ایجاد نمی کند. اما در جنین، این شرایط می تواند به کم خونی همولیتیک منجر شود. کم خونی همولیتیک بیماری است که باعث می شود سلول های قرمز خون زودتر از موعد مقرر از بین بروند. سلول های قرمز خون حاوی هموگلوبین (پروتئین غنی از آهن) هستند که به بدن اکسیژن می رسانند. بدون سلول های قرمز خون و هموگلوبین کافی، نوزاد اکسیژن کافی دریافت نمی کند. کم خونی همولیتیک می تواند علائم شدید یا خفیف در نوزادان، مانند زردی و تجمع مایعات ایجاد کند.
زردی عارضه ای است که موجب زرد شدن پوست و سفیدی چشم نوزاد می شود. هنگامی که سلول های قرمز خون می میرند، هموگلوبین به داخل خون آزاد می کنند. هموگلوبین ترکیبی به نام بیلی روبین را شکسته و باعث تغییر رنگ پوست و چشم می شوند. سطح بالایی از بیلی روبین می تواند به آسیب های مغزی در کودک منجر شود.
تجمع مایع در نتیجه نارسایی قلبی است. عدم وجود میزان کافی از سلول های قرمز خون و هموگلوبین، اکسیژن به قلب کودک نمی رسد و موجب می شود قلب برای حرکت بیشتر اکسیژن در خون، بیشتر کار کند. این استرس قادر است به نارسایی قلبی منجر شود. نارسایی قلبی می تواند در تمام نقاط بدن مایعات را جمع کند. تجمع مایع در بدن جنین بیماری به نام هیدروپس فتالیس نام دارد.

ناسازگاری RH خون چگونه درمان می شود؟
ناسازگاری RH خون با دارویی به نام گلوبولین ایمنی RH درمان می شود. درمان کم خونی همولیتیک هم در نوزاد بسته به شدت بیماری متفاوت است. اگر ناسازگاری RH خون در دوران بارداری تشخیص داده شود، شما باید گلوبولین ایمنی RH را دوبار، یکی در ماه هفتم بارداری و دومی را ظرف ۷۲ ساعت پس از زایمان تزریق کنید. اگر خطر انتقال خون بین خودتان و کودک بالا است مثلا اگر سقط جنین، حاملگی خارج از رحم یا خونریزی در دوران بارداری داشته اید، تزریق این دارو نیز الزامی است.
گلوبولین ایمنی RH شامل پادتن Rh است که متصل به سلول های خونی Rh مثبت در خون شما است. هنگامی که این اتفاق می افتد، بدن شما به سلول Rh مثبت کودک به عنوان یک ماده خارجی واکنش نشان نمی دهند. در نتیجه، بدن شما پادتن Rh ندارد. گلوبولین ایمنی RH باید در زمان درست مصرف شود در غیر این صورت عمل نمی کند. این دارو به صورت وریدی و عضلانی ساخته و مصرف می شود و عوارض جانبی مانند درد در محل تزریق و تب خفیف به همراه دارد.
هنگامی که پادتن Rh در بدن تشکیل می شود، داروهای دیگر به شما کمک خواهد کرد. به همین دلیل یک زن که دارای گروه خون Rh منفی است، باید در هر بارداری و یا هر اتفاقی دیگری که اجازه می دهد تا خون او با Rh مثبت ترکیب شود، از دارو استفاده کند.

درمان کم خونی همولیتیک
چندین گزینه برای درمان کم خونی همولیتیک در نوزاد وجود دارد. در موارد خفیف، ممکن است هیچ درمانی لازم نباشد. اما اگر درمان لازم باشد، ممکن است دارویی به نام اریتروپویتین و مکمل آهن برای کودک تجویز شود. این درمان می تواند بدن را به ساختن سلول های قرمز خون تحریک کند. اگر کم خونی همولیتیک شدید باشد، ممکن است انتقال خون از طریق بند ناف برای نوزاد انجام شود.
برخی از نوزادان که کم خونی دارند با تعویض خونشان درمان می شوند. برای این کار، خون نوزاد به آرامی با خونی که حاوی پلاسمای تازه از یک اهدا کننده است، جایگزین می شود. برخی نوزادن هم با استفاده از لامپ مخصوصی، با کاهش میزان بیلی روبین در خون مواجه شده و درمان می شوند. کودکانی که دچار زردی شده و میزان بیلی روبین در خونشان بالا است کاهش سطح این ترکیب در بدنشان بسیار مهم است، زیرا سطح بالایی از این ترکیب می تواند به صدمه مغزی منجر شود. سطح بالایی از بیلی روبین در اغلب کودکانی که کم خونی همولیتیک دارند، دیده می شود.