درباره هورمون زنانه، مواردی که باید بدانید

هورمون های جنسی زنانه یا استروئیدهای جنسی در رشد، تولید مثل و سلامت عمومی جنسی نقش حیاتی دارند. سطح هورمون جنسی در طول زمان تغییر می کند، اما بیشترین تغییرها هنگام بلوغ، بارداری و یائسگی اتفاق می افتد.

هورمون های جنسی چه هستند؟
هورمون های جنسی زنانه بر روی رشد استخوان و عضلات تأثیر می گذارد. هورمون ها پیام های شیمیایی هستند که توسط غدد درون ریز تولید شده و در جریان خون آزاد میشوند. هورمون ها به تنظیم بسیاری از فرآیندهای بدن مانند اشتها، خواب و رشد کمک می کنند.
هورمون های جنسی، هورمون هایی هستند که نقش مهمی در رشد جنسی و تولید مثل دارند. غده های اصلی که هورمون جنسی را تولید می کنند، غده های آدرنال و غده های جنسی (گنادها) هستند که شامل تخمدان ها در زنان و بیضه ها در مردان می باشند.
هورمون های جنسی برای طیف وسیعی از عملکردهای بدن و سلامت عمومی فرد نیز مهم هستند. هورمون های جنسی در زنان و مردان، در زمینه های زیر نقش دارند:
-بلوغ و رشد جنسی
-تولید مثل
-میل جنسی
-تنظیم رشد استخوان و عضلات
-واکنش های التهابی
-تنظیم سطح کلسترول خون
-رشد مجدد مو
-توزیع چربی بدن

هورمونهای زنانه
سطح هورمون جنسی در طول زندگی فرد نوسان دارد و متغیر است. عواملی که روی سطح هورمون جنسی زنانه تأثیر می گذارد، در ادامه شده است:
-سن
-یائسگی
-بارداری
-استرس
-داروها
-محیط
عدم تعادل هورمون های جنسی می تواند منجر به تغییر در میل جنسی فرد و مشکلات دیگری از قبیل ریزش مو، از بین رفتن تراکم استخوان و ناباروری شود.

انواع هورمون های جنسی زنانه
در زنان، مهمترین تولید کننده های هورمون جنسی، تخمدان ها و غدد آدرنال (فوق کلیوی) هستند. هورمون های جنسی زنانه شامل استروژن، پروژسترون و مقدار کمی تستوسترون می باشند.
در مورد هر کدام از این هورمون های جنسی در ادامه توضیح خواهیم داد:
استروژن
می توان گفت استروژن شناخته شده ترین هورمون جنسی است. گرچه بیشترین میزان تولید استروژن در تخمدان ها است، غدد فوق کلیوی و سلول های چربی نیز مقدار کمی استروژن تولید می کنند. استروژن در رشد جنسی و تولید مثل، که با به بلوغ رسیدن فرد آغاز می شود، نقش مهمی دارد.
هورمون استروژن
تخمدانها، غدد فوق کلیوی و جفت (پلاسنتا)، هورمون پروژسترون را تولید می کنند. سطح پروژسترون در دوران تخمک گذاری بالا می رود و در بارداری به بالاترین سطح خود می رسد.
پروژسترون به ثبات و تعادل چرخۀ قاعدگی کمک کرده و بدن را برای بارداری آماده می کند. اگر سطح پروژسترون پایین باشد، باعث قاعدگی های نامنظم، ناباروری و افزایش احتمال بروز مشکلات در دوران بارداری می شود.
تستوسترون
اگرچه تستوسترون، هورمون جنسی اصلی در مردان است، مقدار کمی از آن در زنان نیز وجود دارد. در زنان، تستوسترون در موارد زیر تاثیرگذار است:
-باروری
-میل جنسی
-قاعدگی
-بافت و تودۀ استخوانی
-تولید گلبول های قرمز خون

نقش هورمون های زنانه در بلوغ
در دوران بلوغ، بدن استروژن و پروژسترون بیشتری تولید می کند. زنان معمولاً بین سن ۸ تا ۱۳ سالگی وارد دوران بلوغ می شوند و دوران بلوغ معمولاً در ۱۴ سالگی تمام می شود. در دوران بلوغ، غدۀ هیپوفیز شروع به تولید مقدار بیشتری هورمون لوتئینه کننده ( LH ) و هورمون محرکه فولیکولی (FHS) می کند؛ این اتفاق باعث تحریک تولید استروژن و پروژسترون می شود. بالا رفتن سطح استروژن و پروژسترون منجر به رشد ویژگی های ثانویۀ جنسی می شود که شامل موارد زیر است،:
-رشد پستان ها
-رویش مو در زیربغل، پاها و اطراف ناحیۀ تناسلی
-افزایش قد

میزان هورمون استروژن
-افزایش ذخایر چربی در قسمت کفل، باسن و ران ها
-پهن شدن لگن و کفل
-افزایش تولید چربی در پوست

نقش هورمون های زنانه در قاعدگی
اولین باری که فرد قاعدگی را تجربه می کند، مِنارک نامیده می شود که معمولاً در سن ۱۲، ۱۳ سالگی اتفاق می افتد. با این حال، منارک ممکن است هر زمانی بین ۸ تا ۱۵ سالگی اتفاق بیفتد.
به طور معمول بیشتر زنان بعد از منارک تا زمانی که دچار یائسگی شوند، چرخۀ قاعدگی منظمی دارند. چرخۀ قاعدگی معمولاً 28 حدود روز طول می کشد اما ممکن است بین 24 تا 38 روز هم متغیر باشد. چرخۀ قاعدگی در سه مرحله اتفاق می افتد که با تغییرات هورمونی همراه است:

مرحلۀ فولیکولی
روز اول قاعدگی، شروع چرخۀ قاعدگی جدید است. در دوران قاعدگی، خون و بافت از طریق واژن از رحم خارج می شوند. در این مرحله سطح استروژن و پروژسترون بسیار پایین است و این اتفاق می تواند منجر به تحریک پذیری و تغییرات خلقی شود.
غدۀ هیپوفیز نیز هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرکه فولیکولی آزاد می کند که باعث افزایش سطح استروژن و رشد فولیکول در تخمدان ها می شود. هر فولیکول شامل یک تخمک است. پس از گذشت چند روز، یک فولیکول غالب در هر تخمدان پیدا می شود و تخمدان ها فولیکول های باقی مانده را جذب خواهند کرد.
زمانی که فولیکول غالب به رشد خود ادامه می دهد، استروژن بیشتری تولید می شود. افزایش استروژن باعث تحریک و آزادسازی اندورفین می شود که سطح انرژی را بالا می برد و خلق و خو را بهتر می کند. همچنین استروژن، آندومتر را که بافت درونی رحم است، تقویت می کند تا برای بارداری احتمالی آماده شود.

مرحلۀ تخمک گذاری
در مرحلۀ تخمک گذاری، سطح استروژن و هورمون لوتئینه کننده به بالاترین حد خود می رسند که این اتفاق باعث پارهشدن فولیکول و رهاسازی تخمک از تخمدان می شود. تخمک می تواند ۱۲ الی ۲۴ ساعت پس از خروج از تخمدان زنده بماند. باروری تخمک تنها در این زمان می تواند اتفاق بیفتد.

مرحلۀ لوتئال
در مرحلۀ لوتئال، تخمک از طریق لولۀ رحم، از تخمدان به سمت رحم می رود. فولیکول پاره می شود و پروژسترون آزاد می کند که باعث ضخیم شدن بافت داخلی رحم می شود و آن را برای دریافت تخمک بارور شده آماده می کند. زمانی که تخمک به انتهای لولۀ رحم رسید، به دیوارۀ رحم می چسبد.
تخمک بارور نشده باعث پایین آمدن سطح هورمون های استروژن و پروژسترون می شود. این نشانه ای از شروع قاعدگی است. در نهایت تخمک بارور نشده و بافت روی سطح رحم از بدن در زمان پریود از بدن خارج می شوند و انتهای چرخۀ قاعدگی فعلی و شروع چرخۀ قاعدگی بعدی را اعلام می کنند.

نقش هورمون های زنانه در بارداری
آغاز بارداری زمانی است که تخمک بارور شده روی دیوارۀ رحم فرد قرار می گیرد و به اصطلاح، لانه گزینی می شود. پس از لانه گزینی، جفت شروع به رشد کرده و هورمون هایی از قبیل پروژسترون، ریلاکسین، و اچ سی جی (گنادوتروپین جفتی انسان) تولید می کند.
در طول چند هفتۀ اول بارداری، سطح پروژسترون به طور پیوسته بیشتر می شود که باعث ضخیم شدن دهانۀ رحم و تشکیل مایع مخاطی می شود.
تولید هورمون ریلاکسین از ایجاد انقباض های رحمی در طول بارداری جلوگیری می کند و به همین شکل به آرام کردن رباط ها و تاندون های لگن نیز کمک می کند.
افزایش هورمون اچ سی جی در بدن، باعث افزایش تولید هورمون های استروژن و پروژسترون می شود. این افزایش سریع هورمون ها منجر به پیدایش علائم اولیۀ بارداری مانند حالت تهوع، استفراغ کردن و تکرر ادرار می شود.

تکرر ادرار
در طول سه ماهۀ دوم بارداری، سطح هورمون استروژن و پروژسترون همچنان بیشتر می شود. در این زمان، سلول های جفت شروع به تولید هورمونی به نام لاکتوژن جفت های انسانی (HPL) می کنند. این هورمون سوخت و ساز بدن زن را تنظیم کرده و به تغذیۀ جنین در حال رشد، کمک می کند.
با پایان بارداری، سطح هورمون ها پایین می آید و به تدریج به میزان قبل از بارداری برمیگردد. در دوران شیردهی، سطح هورمون استروژن در بدن کم می شود که میتواند باعث جلوگیری از باروری شود.

نقش هورمون های زنانه در یائسگی
یائسگی زمانی اتفاق می افتد که چرخۀ قاعدگی فرد متوقف شده و دیگر نتواند باردار شود. متوسط سن یائسگی در زنان، ۵۲ سال است.
دوران پیش از یائسگی، دوره ای است که در انتهای آن، آخرین قاعدگی فرد اتفاق می افتد. در این دوران گذار، نوسانات زیاد در میزان تشرح هورمون ها باعث علائم متعددی در فرد می شود.
علائم پیش از یائسگی شامل موارد زیر است:
-قاعدگی های نامنظم
-گرگرفتگی
-مشکل به خواب رفتن
-تغییرات خلق و خو
-خشکی واژن

خشکی واژن در یائسگی
طبق گزارش سازمان سلامت زنان، دوران پیش از یائسگی معمولاً ۴ سال طول می کشد اما ممکن است بین ۲ تا ۸ سال هم متغیر باشد.
فردی که یک سال کامل، قاعدگی نداشته باشد، یائسه محسوب می شود. پس از یائسگی، تخمدانها فقط مقادیر خیلی کم ولی ثابتی از استروژن و پروژسترون را تولید می کنند. سطح پایین استروژن می تواند باعث پایین آمدن میل جنسی فرد شده و منجر به کاهش تراکم استخوان و در نهایت پوکی استخوان شود. این تغییرات هورمونی حتی ممکن است خطر ابتلا به بیماری های قلبی و سکته را نیز افزایش دهند.

نقش هورمون های زنانه در میل جنسی
استروژن، پروژسترون و تستوسترون همگی بر میل جنسی و تحریک پذیری تأثیر دارند. داشتن سطح بالای استروژن در بدن، باعث روان تر بودن واژن و افزایش میل جنسی می شود. اما افزایش پروژسترون ممکن است باعث کاهش میل جنسی شود.
بحثهایی در خصوص چگونگی تأثیر سطح تستوسترون بر میل جنسی زنان وجود دارد.
سطح پایین هورمون تستوسترون میتواند منجر به کاهش میل جنسی در بعضی از زنان شود. با این حال، تستوسترون درمانی برای افزایش میل جنسی زنان، بی اثر است.
بر اساس یک بررسی اصولی در سال 2016، تستوسترون درمانی میتواند اثر استروژن را افزایش دهد، اما تنها در صورتی که یک پزشک تستوسترون را در سطحی فراتر از حد معمول استفاده کند. با این حال این کار عوارض جانبی نامطلوبی خواهد داشت. این عوارض جانبی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
-افزایش وزن
-ریزش مو
-افزایش موی زائد صورت
-بزرگ شدن کلیتوریس

عدم تعادل هورمون های زنانه
تعادل هورمونی برای سلامت عمومی بدن مهم است. اگرچه سطح هورمون ها به طور منظم در نوسان است، اما عدم تعادل هورمونی به مدت طولانی می تواند منجر به علائم خاص و بیماری شود.
علائم و نشانه های عدم تعادل هورمونی شامل موارد زیر است:
-قاعدگی های نامنظم
-افزایش موهای زائد بدن
-آکنه
-خشکی واژن
-میل جنسی پایین
-حساسیت پستان
-مشکلات گوارشی
-گر گرفتگی

گرگرفتگی در یائسگی
-عرق کردن در شب
-افزایش وزن
-خستگی
-تحریک پذیری و تغییرات خلق و خوی نامنظم
-اضطراب
-افسردگی
-مشکل در به خواب رفتن
عدم تعادل هورمونی می تواند نشانه ای از یک بیماری داخلی در فرد باشد. همچنین ممکن است اثر جانبی استفاده از داروهای خاصی باشد. به همین دلیل، افرادی که علائم شدید یا تکراری از عدم تعادل هورمونی دارند، حتماً باید به پزشک مراجعه کنند.
در زنان، دلایل بالقوۀ عدم تعادل هورمونی، موارد زیر است:
-تنبلی تخمدان
-یائسگی زودرس
-داروهای ضد بارداری هورمونی
-درمان جایگزینی هورمون
-اضافه وزن
-سرطان تخمدان
-استرس
اگر در مورد هورمون های زنانه و مسائل مرتبط با آن سوالی دارید می توانید زیر همین مقاله در بخش نظرات، سوال خود را مطرح کنید. سوال شما توسط خانم دکتر ذاکرین پاسخ داده می شود. جهت دریافت پاسخ سوال خود به همین صفحه مراجعه کنید.