اضافه وزن در بارداری، خطرات و نحوه کنترل آن

اضافه وزن بارداری از مهم ترین دغدغه خانم هایی است که قصد باردار شدن دارند.بارداری برای خانم‌ها با وجود همه سختی‌هایی که دارد شیرین است. مادرها همه سختی‌های دوران بارداری را با لذت تحمل می‌کنند ولی بعضی مادرها همه ترسشان در دوران بارداری این است که اضافه وزن پیدا نکنند و یا دیگر به وزن قبلی خود بازنگردند. به همین دلیل ممکن است بعضی از خانم‌ها در این دوران مهم و حساس و سرنوشت‌ساز به سراغ رژیم‌های مختلف لاغری بروند تا از اضافه وزن خود جلوگیری کنند. بهتر است قبل از بارداری با خطرات افزایش وزن در این دوران آشنا شوید. کنترل وزن قبل از تصمیم به بارداری و در حین بارداری اهمیت دارد.

اضافه وزن چیست؟
داشتن چربی مازاد در بدن به معنای اضافه وزن است. فهمیدن اضافه وزن ، با توجه به قد و وزن امکانپذیر است. به این اندازه گیری ، شاخص توده‌ی بدن یا (BMI) می گویند.

فرمول محاسبه شاخص توده بدنی
۲^قد (بر حسب متر) / وزن (برحسب کیلوگرم) = BMI
به‌عنوان مثال برای شخصی با وزن ۶۵ کیلوگرم و قد ۱/۶۷، شاخص توده بدنی به این صورت محاسبه خواهد شد:
Bmi = ۶۵/(۱/۶۷)^۲=۲۳/۳

جدول زیر وضعیت وزن بدن بر اساس BMI را نشان می‌دهد.

درست خوردن و رژیم نگرفتن
پرخوری و یا غلط ‌خوری کار صحیحی نیست اما قطعا پایبندی سفت و سخت به محدودیت غذایی در این دوران هم کار بسیار اشتباهی است. مثلا اگر یک انسان عادی هر روز شیرینی خامه‌ای پرچرب بخورد به سلامتی خودش ضرر می‌زند چه برسد به یک خانم باردار. این درحالی است که همه پزشکان و متخصصان به‌ شدت تأکید می‌کنند که رژیم کاهش وزن در دوران بارداری خطر بسیار زیادی برای جنین دارد. خوب بخورید اما نه به اندازه دو نفر به خانم‌های باردار توصیه می‌شود در دوران بارداری غذاهای کم‌کالری مثل ماهی، گوشت قرمز، غلات کامل، سبزیجات سبز رنگ، لبنیات کم‌چرب، میوه و… مصرف کنند. تنوع غذایی بسیار مهم است. زنان باردار از ترس چاقی نباید به هیچ‌وجه چربی را به طور کامل از برنامه غذایی خود حذف کنند. درواقع چربی‌ها برای شکل‌گیری سیستم عصبی جنین لازم است. بهترین کار این است که خانم باردار چربی‌های اشباع مثل کره، خامه و روغن‌های کتان و آفتا‌ب‌گردان را کنار گذاشته و به جای آن روغن زیتون و کلزا و ماهی‌های چرب دارای روغن امگا ۳ مصرف کند.

افزایش وزن در دوران بارداری چگونه است؟
معمولا خانم ها در دوران بارداری مقداری وزن اضافه می کنند که البته این طبیعی است یعنی به گفته محققین،خانمی که قبل از بارداری وزن طبیعی داشته باید در طول دوران بارداری بین ۱۱ تا ۱۶ کیلو گرم وزن اضافه کند.اما بیشتر از میزان طبیعی ،نوزاد در معرض خطر جدی قرار میگیرد. به ازای هر۱ کیلو گرمی که مادر در زمان بارداری اضافه می کند به وزن جنین ۷ گرم افزوده می شود.

مادران باردار می‌توانند پرخوری‌کنند؟
در دوران بارداری بسیاری از زنان چون معتقدند که باید به اندازه ۲نفر غذا بخورند، پرخوری می‌کنند، درصورتی که پرخوری برای هیچ‌کس خوب نیست. مادران باردار در ۳ماهه دوم و سوم بارداری هر روز تنها به ۳۰۰ کالری بیش از زمان قبل از بارداری نیاز دارند و وزن گرفتن دوران بارداری بهترین شاخص دریافت کافی انرژی است. زنان باردار باید سعی کنند در کنار مصرف موادغذایی کم‌کالری و مغذی، ورزش‌کردن را هم در برنامه خود جای بدهند. انجام ورزش در دوران بارداری جز برای عده کمی از خانم‌ها ممنوع نیست. پیاده‌روی و شنا می‌تواند به افزایش درست و به اندازه‌ وزن مادران کمک کند. پرخوری در دوران بارداری جنین را مستعد بیماریهای قلبی می کند. مادرانی که در دوران بارداری پر خور هستند،کودکانشان در آینده در معرض چاقی مفرط و بیماریهای قلبی قرار میگیرند.

خطرات اضافه وزن بارداری
اضافه ‌وزن پیش از بارداری می‌تواند تاثیرهای منفی‌ای در دوران بارداری داشته باشد. هرچه میزان اضافه‌ وزن بیشتر باشد و فرد چاق‌تر باشد، احتمال بروز خطرات ناشی از اضافه وزن در بارداری افزایش پیدا می‌کند.

برخی از عوارض مرتبط با اضافه وزن
سقط ناخواسته‌ی جنین: خطر سقط شدن جنین در هفته‌های کمتر از هفته‌ی ۱۲ بارداری در صورت داشتن شاخص ‌توده‌ی ‌بدنی بالای ۳۰ بیشتر است.
دیابت بارداری: احتمال ابتلا به دیابت بارداری در زنان دارای شاخص ‌توده‌ی ‌بدنی بالای ۳۰ نسبت به سایر زنان بیشتر است.
فشار خون بالا و مسمومیت حاملگی: شاخص ‌توده‌ی ‌بدنی بالاتر از ۳۵ در مادر باردار احتمال عارضه‌هایی مانند مسمومیت حاملگی و فشار خون را در آنها افزایش می‌دهد.
ترومبوز وریدی یا لخته‌ی خون: خطر ترومبوز وریدی در زنان باردار وجود دارد، اما در زنانی با شاخص ‌توده‌ی ‌بدنی بیشتر از ۳۰، این خطر به مراتب افزایش پیدا می‌کند.
احتمال دیستوشی شانه‌ی نوزاد: در زنان دارای اضافه ‌وزن، به دلیل بزرگ بودن جنین، احتمال گیر کردن شانه‌های نوزاد هنگام زایمان و خارج نشدن آنها و در نتیجه دیستوشی شانه افزایش پیدا می‌کند.
احتمال نوزاد بزرگ‌جثه: احتمال تولد نوزاد بزرگ‌جثه یا ماکروزوم که وزنی بیشتر از ۴ کیلوگرم دارند، در زنانی با اضافه ‌وزن، بیشتر از سایرین است. داشتن جنین بزرگ‌جثه می‌تواند باعث مشکلاتی هنگام زایمان مانند پارگی پرینه، دیستوشی شانه یا سزارین شود.
با خطرهایی از جمله پره‌اکلامپسی و اکلامپسی مواجه می‌شوند: پره‌اکلامپسی به دلیل فشارخون بالا و وجود پروتئین در ادرار، به وجود می‌آید و اکلامپسی حالت خطرناک‌تر و جدی‌تر این بیماری است که می‌تواند فرد را تا مرحله تشنج و کما پیش ببرد. علایم اکلامپسی عبارتند از: سردرد، مشکلات بینایی، تورم در ناحیه دست‌ها و پاها و درد در قسمت‌های بالایی شکم.
میشود با یک پرستاریا مراقب خوب وتغذیه سالم دردوران بارداری ازسلامت خود ونوزادمان مطمئن شد .

چاقی مادر می تواند تاثیر منفی روی رشد مغز نوزاد بگذارد
به گفته متخصصان، افرادی که در خون آن‌ها به اندازه کافی آهن وجود ندارد، ممکن است کمتر از حد طبیعی دارای گلبول‌های قرمز خونی باشند و این حالت کم خونی ناشی از فقر آهن نامیده می‌شود.
وقتی زنی باردار است آهن از طریق روده به جفت منتقل می شود، اما معلوم نیست فاکتور چاقی در مادر چگونه روی وضعیت آهن در بدن جنین تاثیر می گذارد.
وضعیت دریافت آهن در دوران جنین فاکتور بسیار مهمی است چرا که ۵۰ درصد آهن مورد نیاز برای رشد جنین، قبل از تولد دریافت می شود.بهتراست پرستار ومراقب خانم های باردار بیشترین دقت را داشته باشند وهمچنین خود خانم های باردار تا فرزند سالم به دنیا آورند.انشاالله همه فرزندان سالم وصالح باشند با تغذیه مناسب وپرستاری ومراقبت به موقع شما.
در مقالات قبل به راه های کنترل وزن در دوران بارداری پرداختیم و در مقالات بعد به دوران شیردهی خواهیم پرداخت.
در این مقاله به مراقبت دوران بارداری - کنترل وزن در دوران بارداری می پردازیم . در مقاله قبل نیز به چند ماده غذایی ممنوعه برای زنان باردار پرداختیم .
معمولا طی ۳ ماهه اول خانم‌های باردار اضافه وزنی پیدا نمی‌کنند یا اضافه وزن‌شان بسیار جزیی است ، حتی گاهی به جای آنکه وزن اضافه کنند، وزن کم می‌کنند! اما در سه ماهه دوم به بعد اضافه وزن شروع می شود. دلیل کاهش وزن هم تهوع شدید و کاهش اشتها به دلیل آن است.

چند روش برای کاهش دریافت چربی
از سرخ کردن غذاها خودداری کنیم و حتی الامکان غذاها به شکل آب پز، بخارپز و کباب استفاده شود.
حذف چربی ها شامل کره حیوانی، مارگارین، خامه، سرشیر، دنبه، پیه و جدا کردن چربی های قابل رویت گوشت قرمز و پوست مرغ قبل از پختن.
استفاده از شیر و لبنیات کم چرب به جای شیر و لبنیات پرچرب
محدود کردن مصرف شیرینی ها، کیک های خامه ای و دسرهای پرچرب یا شیرین
خودداری از مصرف سس های چرب مانند مایونز و سس های مخصوص سالاد و استفاده از سس تهیه شده از ماست کم چرب، کمی نمک، روغن زیتون، آب لیمو یا آب نارنج به جای سس مایونز
محدود کردن مصرف زرده تخم مرغ به سه عدد در هفته چه به صورت تنها یا در انواع غذاها مثل کوکو و املت

۷ روش برای اصلاح عادات تغذیه ای
در حالت نشسته و در یک مکان ثابت و دایمی غذا بخورند .
نوشیدن یک لیوان آب قبل از ناهار یا شام
مصرف سالاد بدون سس قبل از ناهار یا شام
وعده های اصلی غذت را به هیچ وجه حذف نکنند.
غذا را در ظرف کوچک تری بکشند تا مقدار کمتری غذا بخورند.
پس از صرف غذا و سیر شدن، بلافاصله سفره را ترک کنند.
غذا را آهسته و با آرامش میل کنند.

اما برای کاهش وزن در دوران بارداری چه نکاتی را رعایت کنیم
با پزشک مشورت کنیم: قبل از هر اقدامی با پزشک تغذیه وپزشک مامایی مشورت کنیم. تایید پزشک برای این منظور ضروری است
دریافت کالری اضافی را متوقف کنیم: هر زن باردار به چیزی حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰کالری انرژی اضافی در روز نیاز دارد که افزون بر این میزان نه‌تنها تاثیری بر رشد جنین ندارد بلکه باعث آسیب به مادر و جنین می‌شود.
ورزش‌های آرام را جایگزین ورزش‌های سنگین کنیم: از بهترین ورزش‌ها می‌توان به پیاده‌روی، شنای ملایم و راه رفتن در آب ولرم، تریدمیل با دور آهسته و یوگا اشاره کرد.
آب بنوشیم: نوشیدن آب برای همه افراد پیش از ورزش توصیه میشود اما رعایت آن برای زنان باردار بسیار اهمیت دارد. کمبود آب باعث افزایش دمای بدن شده وبه جنین آسیب می رساند. مصرف یک لیوان آب قبل از شروع ورزش ضروری است وپس از آن نیزبه ازای هر ۲۰ دقیقه ورزش یک لیوان آب نوشید
روی زمین دراز نکشیم: انجام ورزش‌هایی که نیاز به دراز کشیدن روی زمین دارد برای زنان باردار مناسب نیست چون با دراز کشیدن روی زمین، خون‌رسانی از طریق رگ خون‌رسان به مغز و اندام‌های بالایی، موسوم به «بزرگ سیاهرگ زیرین مختل می‌شود.این اختلال باعث قطع موقتی تنفس شده و به این ترتیب با اختلال در خون‌رسانی، به جنین آسیب می‌رسد.
تحرک ملایم: اما تحرک به صورت آرام و ملایم را در تمام مدت بارداری هیچ‌گاه فراموش نکنیم.
مانع از افزایش دمای بدن شویم: گرمای بیش از حد بدن مادر به شدت روی جنین تاثیرگذار است چرا که باعث قطع تنفس جنین شده و رسیدن اکسیژن به جنین را مختل می‌کند. پس با نوشیدن آب کافی و ورزش آرام مانع از بروز این حالت شویم.
تعریق را کنترل کنیم: تعریق نشان‌دهنده افزایش دمای بدن و سرعت گرفتن دفع آب بدن است؛ که هر دو عامل از عوامل آسیب‌رسان به جنین محسوب می‌شوند. از این رو، به محض مشاهده این حالت، ورزش را به تدریج آرام کرده و سپس متوقف کنید.
به جلو خم نشویم: وضعیت خاص مادر مرکز ثقل یا نقطه تعادل او را تغییر می‌دهد. به همین دلیل باید ورزش‌هایی انتخاب شوند که باعث گرایش بیشتر مادر به سمت جلو نشده و به جنین آسیب وارد نشود.
ورزش‌های کششی و استقامتی بر ورزش‌های پرتحرک‌ ترجیح دارند.
سوره ۲ آیه ۲۳۳ می‌گوید: «مادران، فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند، [این حکم] برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند.» همچنین محمد بن عبدالله پیامبر اسلام گفته بود: «برای طفل شیرخوار، هیچ شیری مبارک‌تر از شیر مادرش نیست.»

دلیل اینکه شیر مادر بهتر است؟
پژوهش های انجام شده در ۳۰ سال اخیر نشان داده ، بهترین و کامل ترین غذا برای کودک تا سن ۴ تا ۶ ماهگی فقط شیر مادر است . چرا؟ چون شیر مادر از شیرهای دیگر مغذی تر است. همیشه استریل است.
بیش از۳۰۰ نوع عامل ضد میکروبی در شیرمادر وجود دارد که مانع بروز بیماری در کودک خواهد شد .
شیر مادر بهترین غذا برای شیرخوار است، به گونه‌ای که با توجه به ترکیبات موجود در آن برای ۶ ماه اول زندگی بهترین تغذیه محسوب می‌شود و از این نظر با هرگونه ماده غذایی دیگر غیر قابل رقابت است. از سوی دیگر علاوه بر تامین نیازهای غذایی شیرخوار، مواد ایمنی بخش بدن کودک نیز بدین طریق فراهم می‌شود که خود باعث پیشگیری از بروز بسیاری از بیماری‌های عفونی و آلرژی در کودک خواهد شد.

مزیت هایی که شیردهی برای مادران دارد
شیردهی، کالری مصرفی در بدن مادر را افزایش می دهد. مادران شیرده ۵۰۰ تا ۸۰۰ کیلوکالری بیشتر از مادران غیر شیرده می سوزانند، حتی زمانی که فعالیت کاملا مشابهی دارند. هیچ نیازی هم به رژیم گرفتن نیست

برگشت اندازه شکم مادر به حالت قبل از بارداری
داشتن برخورد عاطفی با کودک و در آغوش گرفتن او و شیر دادن باعث تحریک ترشح هورمون اکسی توسین می شود. در طی روزهای اول بعد از زایمان، شیردهی و افزایش ترشح اکسی توسین باعث بازگشت اندازه رحم مادر به میزان قبل از بارداری می شود. اگر مادر شیردهی نداشته باشد، اندازه رحم کوچک می شود، اما به اندازه قبل از بارداری برنمی گردد.اکسی توسین همچنین نقش مهمی در کاهش فشار خون و آرامش مادر دارد.

کاهش خطر سرطان سینه و سرطان تخمدان
بررسی ها نشان داده اند خطر سرطان سینه در مادرانی که شیردهی داشته اند، ۵۰ درصد کاهش می یابد.
شیردهی برای ۱۲ تا ۲۴ ماه متوالی می تواند خطر سرطان رحم را تا حدود یک سوم کاهش دهد.

کاهش خطر پوکی استخوان
خطر پیشرفت پوکی استخوان در مادرانی که کودکشان شیرخشک می خورند، چهار برابر بیشتر از مادرانی است که شیردهی داشته اند. علت آن است که در شیردهی برای تامین کلسیم از منابع کلسیم استخوان استفاده می شود.