صدای اضافه قلب کودک | از بررسی ۵ علت تا ۴ روش‌ درمان آن

سوال : آیا وجود صدای اضافه در معاینه قلب کودکان نیاز به پیگیری دارد؟

پاسخ: قلب عضوی عضلانی است که دارای چهار حفره است. برای جذب اکسیژن، خون را به ریه ها پمپ می کند و برای اکسیژن رسانی به بدن، خون پر اکسیژن را به اعضاء بدن پمپ می کند. چهار دریچه جریان خون را از حفره های قلب به طرف خارج از قلب کنترل می کند. اصوات ضربان قلب، صدای بسته شدن دریچه ها هستند. صدای اضافه در قلب نوزاد یا همان سوفل قلبی، صدای اضافی است که وقتی پزشک با گوشی معاینه گوش می دهد، شنیده می شود. این صدای اضافی در اثر جریان آشفته (گردابی) خون ایجاد می شود. سوفل قلبی در کودکان ناشی از جریان خون آشفته می تواند طبیعی یا غیر طبیعی باشد.

برای آگاهی بیشتر از دلیل صدای اضافه در معاینه قلب کودکان به سراغ فوق تخصص قلب جنین و کودکان، دکتر سیدحسن شریفی رفتیم. از شما دعوت میکنیم ویدئو زیر را تماشا کنید. برای مراجعه به دکتر سیدحسن شریفی یا دریافت نوبت از دکتر سیدحسن شریفی کلیک کنید.

صدای اضافه قلب یا سوفل قلبی چیست؟

صدای اضافه قلب کودک یا سوفل قلبی صدایی است که هنگام تپش قلب و با استفاده از استتوسکوپ شنیده می‌شود و در کنار صدای طبیعی ضربان قلب به گوش می‌رسد. این صدا ممکن است شبیه همهمه، وزوز یا ضربه کوتاه باشد.

بیشتر بخوانید:  نوار قلب کودکان (الکتروکاردیوگرام) چیست و چرا انجام می‌شود؟ + تفاوت با اکو قلب

انواع سوفل قلبی در کودکان

سوفل قلبی را بر اساس زمان ایجاد آن در چرخه ضربان قلب می‌توان به چند نوع تقسیم کرد. مهم‌ترین تقسیم‌بندی، سیستولیک و دیاستولیک است:

 ۱. سوفل سیستولیک (Systolic Murmur)

• این سوفل در مرحله انقباض قلب (سیستول) شنیده می‌شود، یعنی زمانی که خون از بطن‌ها به شریان‌ها پمپ می‌شود.
• شایع‌ترین نوع سوفل در کودکان است و اغلب بی‌ضرر (فیزیولوژیک) است.
• می‌تواند ناشی از جریان خون سریع یا تنگی دریچه‌ها نیز باشد.
• مثال‌ها: سوفل بین دو دریچه بطنی (مانند تنگی دریچه آئورت یا میترال).

 ۲. سوفل دیاستولیک (Diastolic Murmur)

• این سوفل در مرحله استراحت قلب (دیاستول) شنیده می‌شود، زمانی که قلب پر از خون می‌شود.
• اغلب نشانه بیماری قلبی است و به ندرت طبیعی دیده می‌شود.
• ممکن است ناشی از نشتی یا تنگی دریچه‌ها باشد.
• مثال‌ها: نارسایی دریچه آئورت، تنگی دریچه میترال.

 ۳. سوفل ممتد (Continuous Murmur)

• این سوفل در تمام چرخه ضربان قلب شنیده می‌شود، یعنی هم در سیستول و هم در دیاستول ادامه دارد.
• معمولاً ناشی از ناهنجاری عروقی مانند پات‌نت داکتوس آرتریوزوس (PDA) است.

ذکر دو نکته در مورد انواع صدای اضافه  قلب کودک ضروری است:

• سوفل سیستولیک در کودکان معمولاً طبیعی است.
• سوفل دیاستولیک و ممتد اغلب نیاز به بررسی دقیق دارند و ممکن است نشان‌دهنده بیماری قلبی باشند.

بیشتر بخوانید:  ضربان قلب کودکان، تعداد نرمال چقدره؟

علل سوفل قلبی در کودکان

علت سوفل قلبی در کودکان، سوفل قلبی معمولاً به دو دسته تقسیم می‌شود:

سوفل فیزیولوژیک یا طبیعی:

• ناشی از جریان خون طبیعی در قلب در حال رشد کودک است.
• معمولاً بی‌ضرر است و با فعالیت، هیجان یا تب افزایش می‌یابد.
• نیاز به درمان خاصی ندارد و با بزرگ‌تر شدن کودک اغلب کاهش می‌یابد یا ناپدید می‌شود.

سوفل پاتولوژیک یا ناشی از بیماری:

سوفل قلبی ممکن است ناشی از اختلالات ساختاری یا عملکردی قلب باشد. برخی از شایع‌ترین بیماری‌ها و شرایطی که می‌توانند موجب ایجاد سوفل قلبی شوند عبارت‌اند از:

نقایص مادرزادی قلب

از جمله  نقایص مادرزادی قلب کودک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• سوراخ بین دهلیزی یا بین بطنی (ASD, VSD): ایجاد جریان غیرطبیعی خون بین حفره‌ها.
• تنگی یا نارسایی دریچه‌ها: مانند تنگی دریچه آئورت یا میترال که جریان خون را مختل می‌کنند.
• ناهنجاری‌های عروق بزرگ: مانند PDA (Patent Ductus Arteriosus) که جریان خون بین شریان‌ها را تغییر می‌دهد.

بیماری‌های قلبی اکتسابی

• نارسایی قلبی کودکان: ضعف عملکرد پمپاژ قلب می‌تواند باعث سوفل شود.
• عفونت دریچه‌های قلب (اندوکاردیت): التهاب یا آسیب به دریچه‌ها، ایجاد صدای اضافه.
• تب روماتیسمی: پس از عفونت گلو با استرپتوکوک، ممکن است دریچه‌ها آسیب ببینند و سوفل ایجاد شود.

شرایط موقتی یا گذرا

• کم‌خونی شدید: خون رقیق‌تر باعث افزایش جریان خون و ایجاد سوفل موقتی می‌شود.
• تب یا هیجان شدید: افزایش ضربان قلب و جریان خون می‌تواند سوفل فیزیولوژیک ایجاد کند.
• کمبود اکسیژن یا بیماری‌های ریوی: اختلال در اکسیژن‌رسانی باعث تغییر فشار و جریان خون در قلب می‌شود.

بیشتر بخوانید:  کم خونی در کودکان و خطرات ناشی از آن

به طور کلی، اکثر سوفل‌های فیزیولوژیک و بدون بیماری در کودکان سالم دیده می‌شوند، اما سوفل‌های همراه با علائم بالینی یا ناشی از بیماری نیاز به بررسی و درمان دقیق دارند. سوفل‌های قلبی با علت پاتولوژیکی:

• معمولاً با علائمی مثل خستگی زودرس، تنگی نفس، کبودی لب‌ها یا مشکل در تغذیه همراه است.
• نیاز به بررسی دقیق توسط متخصص قلب کودکان و انجام آزمایش‌هایی مانند اکو قلب دارد.

علائم سوفل قلبی در کودکان

صدای اضافه قلب کودک با علائم زیر همراه است:

• خستگی زودرس هنگام تغذیه یا بازی
• تنگی نفس یا تنفس سریع، به ویژه هنگام فعالیت
• کبودی لب‌ها یا ناخن‌ها (سیانوز)
• تورم در شکم یا پاها
• عرق زیاد هنگام فعالیت یا تغذیه
• ضربان قلب نامنظم یا سریع
• کندی رشد یا وزن‌گیری ضعیف

این علائم معمولاً نشانه سوفل پاتولوژیک یا ناشی از مشکل ساختاری قلب هستند و نیاز به بررسی توسط متخصص قلب کودکان دارند. سوفل‌های فیزیولوژیک معمولاً با هیچ یک از این علائم همراه نیستند و کودک در رشد و فعالیت طبیعی است.

بیشتر بخوانید:   علایم شایع در بیماری قلبی کودکان

چه کودکانی بیشتر در معرض سوفل قلبی قرار دارند؟

برخی کودکان به دلیل شرایط ژنتیکی، ساختاری یا پزشکی، احتمال بیشتری برای داشتن سوفل قلبی دارند:

• کودکان با نقایص مادرزادی قلب: مانند نقص دیواره بین دو حفره قلب، تنگی یا نارسایی دریچه‌ها.
• کودکان با سابقه خانوادگی بیماری قلبی: وجود مشکلات قلبی در والدین یا خواهر و برادر.
• کودکان زودرس یا کم‌وزن هنگام تولد: قلب آن‌ها ممکن است ضعیف‌تر یا با جریان خون غیرطبیعی عمل کند.
• کودکان با بیماری‌های سیستمیک یا کم‌خونی شدید: شرایطی که نیاز قلب به پمپاژ خون را افزایش می‌دهد.
• کودکانی که تب یا عفونت‌های شدید دارند: در برخی موارد، سوفل موقتی فیزیولوژیک ایجاد می‌شود.

 آیا مادر می‌تواند در خانه سوفل قلبی کودک را تشخیص دهد؟

تشخیص صدای اضافه قلب کودک  در خانه و با گوش دادن والدین معمولاً امکان‌پذیر نیست و نیاز به استتوسکوپ و مهارت پزشک یا متخصص قلب کودکان دارد. با این حال، مادر می‌تواند با مشاهده علائم و تغییرات در وضعیت کودک، متوجه نشانه‌های احتمالی بیماری قلبی شود که نیاز به مراجعه به پزشک دارند:

• توجه به علائم تنفسی و انرژی کودک

خستگی زودرس یا عدم تمایل به بازی

تنفس سریع یا مشکل در تنفس هنگام فعالیت یا تغذیه

• بررسی رنگ پوست و لب‌ها

کبودی لب‌ها، ناخن‌ها یا پوست (سیانوز) می‌تواند نشانه کاهش اکسیژن خون باشد

• مشاهده رشد و وزن‌گیری

کاهش وزن یا توقف رشد طبیعی ممکن است نشانه مشکل قلبی باشد

• کنترل ضربان قلب و تپش‌ها

ضربان نامنظم، خیلی سریع یا خیلی کند که مادر متوجه آن شود

• شناسایی تغییرات غیرطبیعی در رفتار هنگام تغذیه یا فعالیت

عرق زیاد، خستگی سریع، ضعف یا کمبود انرژی

حتی اگر مادر هیچ صدای اضافه‌ای نشنود، وجود علائم فوق باید منجر به مراجعه به پزشک شود.

بیشتر بخوانید:  علت درد قفسه سینه کودکان

نحوه تشخیص و ارزیابی پزشکی

پزشک معمولاً ابتدا با معاینه بالینی و شنیدن قلب با استتوسکوپ، نوع صدای اضافه را تشخیص می‌دهد. اگر مشکوک به مشکل ساختاری باشد، آزمایش‌های تکمیلی مانند اکوکاردیوگرافی (Echocardiography) یا نوار قلب (ECG) انجام می‌شود تا علت دقیق صدا مشخص شود.

اهمیت پیگیری سوفل قلبی در کودکان

اکثر صداهای اضافه قلب در کودکان بی‌ضرر هستند و با رشد کودک کاهش می‌یابند. با این حال، در صورتی که صدا با علائم دیگر همراه باشد یا تغییر کند، نیاز به ارزیابی سریع‌تر توسط متخصص قلب کودکان وجود دارد. پیگیری منظم وضعیت قلب، حتی در صورت طبیعی بودن صدای اضافه، می‌تواند از بروز مشکلات جدی پیشگیری کند.

درمان سوفل قلبی در کودکان

نحوه درمان سوفل قلبی به نوع سوفل و علت ایجاد آن بستگی دارد. به طور کلی، درمان‌ها به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

 ۱. پیگیری و مراقبت بدون درمان خاص

• برای سوفل‌های فیزیولوژیک یا طبیعی که با رشد کودک کاهش می‌یابند، معمولاً نیازی به درمان دارویی یا جراحی نیست.
• پزشک تنها معاینات منظم و شنیدن قلب در هر ویزیت را توصیه می‌کند تا مطمئن شود که هیچ مشکل جدیدی ایجاد نشده است.

۲. درمان دارویی

• برای سوفل‌های ناشی از نارسایی قلب یا بیماری‌های دریچه‌ای، ممکن است داروهایی برای کاهش فشار روی قلب یا کنترل علائم تجویز شود.
• داروها می‌توانند شامل مدرها (diuretics)، داروهای تقویت‌کننده قلب (inotropes) یا داروهای کنترل فشار خون باشند.
• هدف از درمان دارویی، کاهش علائم و محافظت از عملکرد قلب تا زمان رشد یا انجام درمان قطعی است.

 ۳. درمان جراحی یا مداخله‌ای

• برای نقایص ساختاری قلب مانند سوراخ در دیواره قلب یا تنگی شدید دریچه‌ها، ممکن است جراحی قلب باز یا روش‌های کم تهاجمی (Catheter-based intervention) نیاز باشد.
• جراحی به اصلاح ساختار قلب کمک می‌کند و معمولاً باعث قطع یا کاهش شدید سوفل قلبی می‌شود.
• تصمیم برای جراحی با توجه به شدت علائم، اندازه نقص و وضعیت کلی کودک توسط متخصص قلب کودکان گرفته می‌شود.

 ۴. سایر مداخلات حمایتی

• در برخی موارد، اصلاح سبک زندگی و مراقبت‌های حمایتی مانند کنترل عفونت‌ها، رژیم غذایی مناسب و پیگیری رشد کودک، به کنترل علائم و کاهش فشار روی قلب کمک می‌کند.

  ---

  بیشتر بخوانید:   جدول زمانی قد و وزن کودک، سنین مختلف

  ---

  

چه زمانی نیاز به مراجعه سریع به پزشک وجود دارد؟

والدین باید به علائم هشداردهنده در کودک توجه ویژه داشته باشند، زیرا برخی از انواع صدای اضافه قلب کودک ممکن است نشانه بیماری قلبی جدی باشند. در موارد زیر مراجعه فوری ضروری است:

• تنگی نفس شدید یا تنفس سریع، به ویژه در هنگام فعالیت یا تغذیه

• خستگی زودرس یا ضعف غیرطبیعی

• کبودی لب‌ها، ناخن‌ها یا پوست (سیانوز)

• تورم در پاها، شکم یا صورت

• عرق زیاد هنگام فعالیت یا تغذیه

• ضربان قلب نامنظم، سریع یا ضعیف

• سوفل جدید یا تغییر در شدت/نوع سوفل قبلی

• کندی رشد یا کاهش وزن ناگهانی کودک

در صورت مشاهده هر یک از این علائم، کودک باید فوراً توسط متخصص قلب کودکان ارزیابی شود تا علت دقیق سوفل و نیاز به درمان مشخص گردد.

سخن پایانی

صدای اضافه قلب کودک، اغلب موضوعی طبیعی و گذرا است و جای نگرانی جدی ندارد. با این حال، شناخت انواع صداها و تشخیص تفاوت بین صدای طبیعی و ناشی از بیماری، اهمیت زیادی دارد. والدین باید با مشاهده هرگونه علائم غیرعادی، مانند تنگی نفس، کبودی یا خستگی زودرس، به پزشک مراجعه کنند تا سلامت قلب کودک به دقت بررسی شود. درک این موضوع و پیگیری منظم، به رشد سالم قلب و آرامش خاطر خانواده کمک می‌کند.

سوالات پرکاربرد والدین

۱. آیا صدای اضافه قلب همیشه به معنای بیماری قلبی است؟

خیر. بیشتر صداهای اضافه قلب در کودکان طبیعی و گذرا هستند و نیاز به درمان ندارند.

۲. چه علائمی باعث می‌شود نگران شویم؟

علائم نگران‌کننده شامل خستگی زودرس، تنگی نفس، کبودی لب‌ها، ضعف شدید یا مشکل در تغذیه است.

۳. آیا نیاز به آزمایش فوری وجود دارد؟

اگر صدا با علائم بالا همراه باشد یا پزشک مشکوک به نقص ساختاری باشد، انجام اکو قلب یا نوار قلب توصیه می‌شود.

۴. آیا صدای اضافه قلب با رشد کودک از بین می‌رود؟

بله، بسیاری از سوفل‌های فیزیولوژیک با رشد و بزرگ شدن قلب کودک کاهش می‌یابند یا ناپدید می‌شوند.

۵. آیا فعالیت بدنی یا تب می‌تواند باعث ایجاد صدای اضافه در قلب شود؟

بله، شرایطی مانند تب، هیجان یا ورزش شدید می‌توانند صدای اضافه موقتی ایجاد کنند.