واکسن دو ماهگی ـ عوارض تا مراقبتهای لازم + نکات مهم نحوه و محل تزریق

در ماه دوم زندگی، نوزاد وارد یکی از مهمترین مراحل برنامه واکسیناسیون خود میشود. تزریق واکسنهای دو ماهگی نقشی حیاتی در محافظت از او در برابر چند بیماری خطرناک دارد. در ادامه، تمام نکات مهم درباره واکسن دو ماهگی از جمله نوع واکسنها، نحوه تزریق، عوارض احتمالی و مراقبتهای قبل و بعد از آن را بررسی میکنیم.
فهرست مطالب
- اهمیت واکسن دو ماهگی
- واکسن دو ماهگی شامل چه واکسنهایی است؟
- نکات قبل از تزریق واکسن
- مراقبتهای بعد از تزریق واکسن دو ماهگی
- نحوه کمپرس سرد پس از واکسن دو ماهگی
- عوارض احتمالی واکسن دو ماهگی
- درد واکسن دو ماهگی تا کی ادامه دارد؟
- چه کودکانی نباید واکسن دو ماهگی بزنند؟
- زمانبندی و یادآوری واکسن دوماهگی
- واکسن دو ماهگی تا کی وقت دارد؟
پادکست خلاصه مقاله واکسن دو ماهگی
اهمیت واکسن دو ماهگی
در دو ماه اول زندگی، سیستم ایمنی نوزاد هنوز ضعیف است و در برابر بیماریهای عفونی آسیبپذیر محسوب میشود. واکسنهای این سن به بدن کودک آموزش میدهند تا در برابر باکتریها و ویروسهای خطرناک آنتیبادی تولید کند. در نتیجه، بدن نوزاد در مواجهه واقعی با بیماری میتواند به سرعت واکنش نشان دهد و از ابتلا جلوگیری کند.
واکسن دو ماهگی شامل چه واکسنهایی است؟
واکسن دو ماهگی نوزاد چند تاست؟ در ایران طبق برنامه واکسیناسیون ملی، نوزادان در دو ماهگی معمولاً سه واکسن اصلی دریافت میکنند:
بیماریهایی که از آنها پیشگیری میکند |
نحوه تزریق |
نوع واکسن |
دیفتری، کزاز، سیاهسرفه، هپاتیت B و هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B |
تزریق عضلانی در ران (معمولاً ران چپ) |
پنتاوالان (۵گانه) |
فلج اطفال |
به صورت خوراکی در دهان نوزاد |
پولیو خوراکی (OPV) |
ذاتالریه، مننژیت و عفونتهای گوش ناشی از باکتری پنیوموکوک |
تزریق عضلانی در ران (معمولاً ران راست) |
پنیوموکوک (در برخی مراکز خصوصی) |
واکسن دو ماهگی برای نوزاد نارس
نوزادان نارس نیز باید واکسن دو ماهگی را دریافت کنند، اما زمان تزریق آن ممکن است با نظر پزشک کمی متفاوت باشد. معمولاً اگر نوزاد نارس از نظر جسمی پایدار باشد و وزن او به حدود ۲ کیلوگرم یا بیشتر رسیده باشد، واکسنها طبق زمان تقویمی (نه سن اصلاحشده) تزریق میشوند. واکسنهایی مانند پنتاوالان و پولیو در نوزادان نارس کاملاً ایمن هستند و به ایمنی بدن او کمک میکنند. تنها در موارد خاص، مانند بستری بودن در بخش مراقبت ویژه یا مشکلات شدید تنفسی، ممکن است پزشک تزریق را تا بهبود وضعیت عمومی کودک به تعویق بیندازد.
بیشتر بخوانید: لیست واکسن های ضروری نوزاد + جدول زمان بندی
نکات قبل از تزریق واکسن
قبل از تزریق واکسن دو ماهگی به نکات زیر توجه داشته باشید:
- مطمئن شوید نوزاد در روز واکسیناسیون تب یا علائم بیماری ندارد.
- اگر کودک واکنش خاصی به واکسن قبلی نشان داده، حتماً پزشک را مطلع کنید.
- تغذیه نوزاد را طبق معمول ادامه دهید؛ نیازی به ناشتا بودن نیست.
- حضور پدر یا مادر برای آرامش روانی نوزاد توصیه میشود.
مراقبتهای بعد از تزریق واکسن دو ماهگی
بعد از تزریق واکسن دو ماهگی مراقبتهای زیر انجام شود:
محل تزریق واکسن دو ماه
قرمزی، تورم یا سفتی خفیف در محل تزریق طبیعی است. میتوانید با حوله مرطوب سرد یا کمپرس سرد در فواصل کوتاه، التهاب را کاهش دهید.
تب پس از واکسن دو ماهگی
به نقل از seattlechildrens.org.
Fever with vaccines is normal, harmless and probably helpful. Reason: fever speeds up your body's immune system. Fever with most vaccines begins within 12 hours and lasts 1 to 2 days. For low grade fevers of 100-102° F (37.8 to 39° C), do not give fever medicines.
تب ناشی از واکسن طبیعی، بیضرر و احتمالاً مفید است. دلیل: تب، سیستم ایمنی بدن شما را تسریع میکند. تب ناشی از اکثر واکسنها ظرف ۱۲ ساعت شروع میشود و ۱ تا ۲ روز طول میکشد. برای تبهای خفیف ۱۰۰ تا ۱۰۲ درجه فارنهایت (۳۷.۸ تا ۳۹ درجه سانتیگراد)، داروهای تببر ندهید.
در صورت تب بالاتر یا بیقراری زیاد، طبق نظر پزشک میتوانید از استامینوفن مخصوص نوزاد استفاده کنید.
استامینوفن برای واکسن دو ماهگی
استامینوفن یکی از داروهای پرکاربرد برای کاهش تب و درد پس از واکسن دو ماهگی است، اما باید با دقت و طبق نظر پزشک استفاده شود. بهطور کلی دادن استامینوفن قبل از تزریق واکسن توصیه نمیشود، چون ممکن است پاسخ ایمنی بدن را کمی کاهش دهد و اثر واکسن را کم کند. بهتر است صبر کنید و فقط اگر نوزاد پس از واکسن تب بالاتر از ۳۸ درجه یا بیقراری و درد قابلتوجه داشت، از استامینوفن استفاده کنید.
دوز معمول استامینوفن برای نوزادان حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است که هر ۴ تا ۶ ساعت یکبار میتوان تکرار کرد، اما حداکثر چهار نوبت در ۲۴ ساعت. نوع قطره خوراکی نوزادان (معمولاً با غلظت ۱۲۰ میلیگرم در ۵ میلیلیتر) باید با دوز دقیق تجویزشده توسط پزشک مصرف شود. در مجموع، استامینوفن فقط در صورت نیاز بعد از واکسن داده میشود، نه پیش از آن.
بیشتر بخوانید: دادن استامینوفن به نوزاد، چه موقع مجاز است؟
تغذیه پس از واکسن دو ماهگی
نوزاد ممکن است کمی بیاشتها شود، ولی بهتر است شیردهی ادامه یابد چون شیر مادر به کاهش التهاب کمک میکند.
استحمام بعد از واکسن دو ماهگی
بعد از واکسن دو ماهگی، اگر نوزاد تب یا بیحالی ندارد، میتوان او را همان روز یا روز بعد حمام برد. در واقع واکسن مانعی برای استحمام نیست، اما بهتر است چند ساعت پس از تزریق صبر کنید تا مطمئن شوید بدن واکنش شدیدی نشان نمیدهد. اگر نوزاد تب خفیف دارد، حمام با آب ولرم و کوتاهمدت نهتنها مانعی ندارد بلکه میتواند به کاهش تب کمک کند. تنها در صورتی که محل تزریق قرمزی، تورم زیاد یا ترشح دارد، بهتر است تا بهبودی کامل از شستن آن ناحیه خودداری کنید و استحمام را به یک تا دو روز بعد موکول کنید.
خواب و بیقراری بعد از واکسن دو ماهگی
خواب بیشتر یا بیقراری جزئی طبیعی است. در صورت گریه مداوم یا علائم غیرعادی، باید فوراً پزشک را مطلع کنید.
نحوه کمپرس سرد پس از واکسن دو ماهگی
نحوه انجام کمپرس پس از واکسن دو ماهگی باید بسیار ملایم و با دقت باشد تا باعث تحریک یا التهاب بیشتر نشود. در ادامه مراحل درست انجام آن را توضیح خواهیم داد:
۱. انتخاب نوع کمپرس
برای بیشتر نوزادان، کمپرس سرد بهترین گزینه است؛ چون درد، قرمزی و تورم را کاهش میدهد. در صورت سفتی یا درد طولانیمدت پس از گذشت ۲۴ ساعت، گاهی پزشک توصیه میکند از کمپرس گرم ملایم استفاده شود تا خونرسانی بهتر و جذب التهاب تسریع شود.
بیشتر بخوانید: کمپرس سرد بعد از واکسن، بهتر است یا گرم؟
۲. روش انجام کمپرس سرد
- یک پارچه تمیز یا گاز استریل را با آب سرد (نه یخزده) مرطوب کنید.
- پارچه را کمی بچلانید تا آب نچکد.
- بهآرامی روی محل تزریق (معمولاً ران) بگذارید.
- هر بار حدود ۵ دقیقه در محل بماند.
- این کار را میتوانید هر ۲ تا ۳ ساعت یکبار در روز اول انجام دهید.
- هرگز یخ را مستقیم روی پوست نوزاد نگذارید، چون ممکن است باعث سوختگی پوستی شود.
۳. روش انجام کمپرس گرم (در صورت نیاز)
- پس از ۲۴ ساعت، اگر هنوز سفتی یا التهاب وجود داشت، یک حوله نرم را با آب ولرم خیس کنید.
- دمای آب باید فقط کمی گرم باشد (حدود دمای بدن یا کمی بالاتر).
- حوله را روی محل تزریق به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه قرار دهید.
- این کار را روزی ۲ تا ۳ بار انجام دهید تا سفتی کاهش یابد.
۴. نکات مهم
- هرگز محل تزریق را ماساژ ندهید، فقط تماس ملایم کمپرس کافی است.
- از کرم یا پماد بدون تجویز پزشک استفاده نکنید.
- اگر نوزاد در حین کمپرس بیقراری نشان داد، کار را متوقف کنید.
- در صورت مشاهده قرمزی شدید، تورم زیاد یا ترشح چرکی، سریع به پزشک مراجعه کنید.
عوارض احتمالی واکسن دو ماهگی
واکنشهای خفیف بسیار شایع هستند و معمولاً خطرناک نیستند.
عوارض معمول:
- تب خفیف
- تورم و قرمزی محل تزریق
- بیقراری یا خوابآلودگی
عوارض نادر و جدی (نیازمند مراجعه فوری به پزشک):
- تب بالاتر از ۳۹ درجه
- گریه ممتد بیش از ۳ ساعت
- تشنج یا کاهش هوشیاری
- کهیر گسترده یا تورم صورت
بیشتر بخوانید: کنترل تب نوزاد، بعد از واکسن
درد واکسن دو ماهگی تا کی ادامه دارد؟
درد واکسن دو ماهگی معمولاً طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول بعد از تزریق دیده میشود و سپس بهتدریج کاهش پیدا میکند. در برخی نوزادان ممکن است تا ۳ روز هم ادامه داشته باشد، اما اگر بیش از این مدت طول بکشد یا شدت درد زیاد شود، باید پزشک نوزاد را بررسی کند.
چه کودکانی نباید واکسن دو ماهگی بزنند؟
در حالت عادی، تقریباً تمام نوزادان باید واکسن دو ماهگی را دریافت کنند؛ اما در برخی شرایط خاص، تزریق واکسن باید به تعویق بیفتد یا تحت نظر پزشک انجام شود. این موارد معمولاً نادرند ولی آگاهی از آنها برای والدین ضروری است. در موارد زیر واکسن دو ماهگی با تاخیر انجام خواهد شد:
۱. تب بالا یا بیماری حاد
اگر نوزاد در زمان تزریق تب بالاتر از ۳۸ درجه یا بیماری حاد مثل عفونت تنفسی یا اسهال شدید دارد، بهتر است واکسیناسیون به تعویق بیفتد تا بدن بتواند با بیماری فعلی مقابله کند. پس از بهبودی کامل، واکسن میتواند تزریق شود و نیازی به تکرار از ابتدا نیست.
۲. واکنش آلرژیک شدید به دوز قبلی واکسن
اگر نوزاد در واکسن قبلی (مثلاً در بدو تولد یا واکسن هپاتیت B) دچار واکنش آلرژیک شدید مانند تنگی نفس، کهیر گسترده یا شوک آنافیلاکسی شده باشد، باید پیش از تزریق مجدد توسط پزشک متخصص کودکان یا آلرژی ارزیابی شود.
۳. حساسیت به اجزای واکسن
کودکانی که حساسیت اثباتشده به ترکیبات خاص واکسن (مثلاً نئومایسین یا لاتکس در برخی سرنگها) دارند، ممکن است نیاز به واکسن جایگزین داشته باشند یا باید تزریق تحت نظارت بیمارستانی انجام شود.
۴. نقص ایمنی یا بیماریهای خاص
نوزادانی که به دلیل بیماریهای ژنتیکی یا داروهایی مانند کورتونها دچار ضعف سیستم ایمنی هستند، باید واکسیناسیونشان با نظر پزشک انجام شود. در مورد واکسنهای کشتهشده مثل پنتاوالان معمولاً مشکلی وجود ندارد، اما واکسنهای زنده مثل روتاویروس (در مراکز خصوصی) ممکن است ممنوع یا با احتیاط تجویز شوند.
۵. نارس بودن شدید نوزاد یا وزن بسیار پایین هنگام تزریق
اگر نوزاد نارس کمتر از ۲ کیلوگرم باشد، ممکن است پزشک تزریق بعضی واکسنها را تا رسیدن به وزن مناسب به تعویق بیندازد. با این حال، اغلب نوزادان نارس پس از تثبیت وضعیت عمومی واکسینه میشوند.
۶. سابقه تشنج یا بیماری عصبی فعال
در کودکانی که سابقه تشنج کنترلنشده یا اختلالات عصبی پیشرونده دارند، تزریق واکسن سیاهسرفه (که در واکسن پنتاوالان وجود دارد) باید با نظر متخصص مغز و اعصاب انجام شود.
زمانبندی و یادآوری واکسن دوماهگی
واکسنهای بعدی در چهار ماهگی و شش ماهگی ادامه پیدا میکنند تا ایمنی نوزاد کامل شود. اگر نوزاد در روز مقرر بیمار بود یا به هر دلیل واکسنش عقب افتاد، میتوان آن را بعد از بهبودی طبق دستور پزشک تزریق کرد؛ نیاز به تکرار از ابتدا نیست.
واکسن دو ماهگی تا کی وقت دارد؟
واکسن دو ماهگی بهتر است درست در همان زمان یعنی حدود ۶۰ روزگی تزریق شود و توصیه میشود بیش از دو هفته تأخیر نداشته باشد. در صورت عقب افتادن، حداکثر تا پایان ماه سوم فرصت تزریق وجود دارد، اما هرچه دیرتر انجام شود، فاصله محافظتی بدن در برابر بیماریها بیشتر میشود. بنابراین بهترین کار این است که واکسن دو ماهگی را در موعد مقرر یا حداکثر تا ۱۴ روز پس از آن تزریق کنید تا برنامه واکسیناسیون نوزاد بهدرستی پیش برود.
سخن پایانی
واکسیناسیون دو ماهگی یکی از ارکان مهم مراقبت از سلامت نوزاد است. هرچند ممکن است برای والدین تجربهای پراسترس باشد، اما این واکسنها پایهگذار ایمنی قوی در سالهای آینده کودک هستند. توجه به مراقبتهای قبل و بعد از تزریق و پیروی از برنامه واکسیناسیون رسمی، تضمینکننده سلامت نوزاد در برابر بیماریهای خطرناک دوران کودکی است.