افسردگی بعد از سقط جنین، چه علتی دارد؟

یکی از مشکلات رایج دوران بارداری در همه جای دنیا سقط جنین است. علت اصلی آن هم معمولا وجود اختلال‌ های کروموزومی در جنین است که با ادامه حیات وی منافات دارد. در واقع، سقط یک مکانیسم دفاعی از سوی بدن است تا از تولد یک جنین معیوب و ناقص جلوگیری کند. اما وقتی خانمی جوان دچار سقط می‌شود و اولین یا دومین بارداری‌اش به سقط می‌انجامد، چنان سلامت روانش به هم می‌ریزد که گاهی نیازمند مداخلات پزشکی می‌شود. با دکتر زهرا یداللهی، روان‌پزشک و پژوهشگر انستیتو روان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران، درباره همین موضوع گفت‌وگو کرده‌ایم.

آیا سقط جنین واقعا سلامت روان مادر را تحت تاثیر قرار می‏دهد؟
بله، وقتی خانمی سقط جنین می‏کند به دو دلیل مستعد افسردگی می‏شود؛ یکی تغییرات هورمونی که او را درگیر افسردگی و اضطراب بعد از زایمان می‏کند و دیگری از دست دادن جنینی که به او فکر می‏کرده، او را در خیالش می‏پرورانده و حتی ممکن است وسایلی را هم برای تولدش آماده کرده باشد. در این شرایط ممکن است حتی مادر به سوگ بنشیند. سوگ در اثر از دست دادن فرد عزیز یا شیء مورد علاقه ‏ای به وجود می‏آید که می‏تواند حتی منجر به افسردگی‏های بسیار شدید شود.

چه افکاری بیشتر ذهن مادر را درگیر می‏کند؟
آنچه بیشتر فکر مادر را درگیر می‏کند، این است که چرا نتوانستم جنینم را حفظ کنم؟ آیا من با سایر خانم‏هایی که باردار می‏شوند و زایمان می‏کنند مشکل یا تفاوتی دارم؟ آیا تقصیر من بوده یا بیمار هستم؟ این مشکل زمانی بغرنج‏تر می‏شود که در آزمایش‏ها و بررسی‏هایی که خانم انجام می‏دهد یک اختلال کوچک هم دیده شود. در این صورت علاوه بر ا فسردگی ، اضطراب دیگری مبنی بر داشتن یک مشکل پزشکی نیز به مادر تحمیل می‏شود.این فشارهای عصبی زمانی که سقط برای بار چندم تکرار می‏شود، بسیار زیاد خواهد شد و سلامت روانی خانم را به شدت تهدید خواهد کرد. به‌خصوص اگر از سوی خانواده فشاری هم به او تحمیل شود. همچنین انتقاد از این موضوع از سوی همسر یا خانواده او که می‏تواند مستقیم یا با طعنه و کنایه‏آمیز باشد، مثل گفتن این جمله‌ها که «تو بچه نگه‏دار نیستی، چرا فلان کار را کردی که بچه بیفتد» یا «حتما عیبی داری که نمی‏توانی بچه را نگه‌داری» و... می‏تواند عامل اضطراب‏ آور دیگری برای خانم باشد.
اگر خانمی با وجود افسردگی باردار شود، دچار چه عواقبی خواهد شد؟
افسردگی باعث می‏شود روند زندگی و تفکر افراد نسبت به زندگی و سایرین تغییر کند. خانمی که با وجود ابتلا به افسردگی باردار می‏شود، قطعا افسردگی و اضطراب خود را به جنینش منتقل خواهد کرد و سلامت او را به خطر خواهد انداخت. تحقیقات نشان می‏دهد جنین چنین مادرانی با وزن کم متولد می‏شود. همچنین افسردگی و اضطراب مادر در دوران بارداری بر خلقیات و روحیات کودک پس از تولد نیز تاثیر می‏گذارد.
علاوه بر این، مادر مجددا مستعد افسردگی پس از زایمان و درگیر مشکلات پس از زایمان خواهد بود، با پذیرش فرزند و مراحل فرزندپروری مشکل پیدا خواهد کرد و حتی ممکن است روابط خانوادگی و زناشویی‏اش دچار مشکل شود. تصور کنید چنین کودکی چگونه و چطور تربیت خواهد شد. از این رو بهتر است متخصصان زنان و زایمان بیشتر با بیمارشان صحبت کنند، با او ارتباط برقرار کنند، مسائل روانی او را ارزیابی کنند و در صورت لزوم حتما وی را به روان‌پزشک ارجاع دهند.

سقط جنین و خانواده
خانواده باید دقیقا همان‌طور که از یک خانم تازه‌زایمان‌کرده با فرزندی سالم حمایت می‌کند، از یک خانم تازه‌سقط‌ کرده هم حمایت کند. چه‌بسا خانمی که زایمان کرده و فرزند سالمی دارد به فرزندش دلخوش است و احساس آرامش خاطری از این جهت دارد که بعد از ۹ماه سختی بالاخره فرزند سالمی به دنیا آورده و نسبت به آینده او دلخوش است. از این‌رو فردی که جنینش را از دست می‏دهد به حمایت روانی بیشتری از سوی خانواده نیاز دارد. پس سعی کنید بدون چون و چرا کردن موضوع، به او اطمینان خاطر بدهید که این اتفاقی است که برای بسیاری از خانم‏ها رخ می‏دهد. باید با این موضوع کنار آمد و برای بارداری بعدی آماده شد.
توصیه دیگرم به همسران این خانم‏هاست. به آنها توصیه می‌کنم که سعی کنند شرایط و فضای شادی را برای خانم فراهم کنند و در صورت تغییرات خلق‏وخوی همسرشان صبور باشند و تحملشان را بالا ببرند. ایجاد سرگرمی‏های روزمره، تنها نگذاشتن خانم و اثبات اینکه خودش و ادامه خوب زندگی مشترک اهمیت بیشتری دارد و او هیچ تقصیری نداشته، می‏تواند باعث دلگرمی و امیدواری خانم به آینده شود و او را برای بارداری بعدی آماده کند.متخصصان زنان و زایمان معمولا 3 ماه بعد از سقط را زمان مناسبی از لحاظ جسمی برای بارداری بعدی توصیه می‏کنند اما افراد از نظر روانی با یکدیگر متفاوت هستند. ممکن است فردی حتی بعد از چند بار سقط از نظر روانی راحت‌تر و در زمان کوتاه‏تری با این مساله کنار بیاید، آن را بپذیرد و با آمادگی دوباره اقدام به بارداری کند اما فرد دیگری این‌طور نباشد و سخت برای بارداری بعدی آماده شود.
برای خانم‏هایی که به تازگی سقط جنین داشته ‏اند، چه توصیه‌ای دارید؟
مهم‌ترین توصیه‏ام این است که همان‌طور که از نظر مشکلات پزشکی زیر نظر متخصص زنان بررسی می‌شوند، حتما به یک روان‌پزشک هم مراجعه کنند تا از لحاظ مسائل روان‌شناختی هم بررسی شوند، به‌خصوص اگر خانمی بعد از سقط احساس می‏کند کم‏ حوصله و عصبانی است، ساعت خوابش تغییر کرده، تمایلی به انجام کارهای منزل یا امور شخصی ندارد، کلافه است، اضطراب و دلشوره دارد یا بی‏ جهت نگران است، احساس لذتش از شرایط تغییر کرده و مواردی که در گذشته او را خوشحال می‏کرده در حال حاضر اثری ندارد، ترس یا گریه ‏‏های بی‏دلیل دارد یا بی‏ دلیل پرخاشگری می‏کند، نسبت به سلامت و وضعیت جسمانی خود بی‏اهمیت شده و... باید علائمش را جدی بگیرد و برای جلوگیری از پیشرفت آنها به روان‌پزشک مراجعه کند. بسیاری از این علائم ممکن است نیازی به درمان دارویی نداشته باشند و با روش‏های غیردارویی و آرام‏سازی حل شوند.