مراقبت های پس از زایمان، شامل چیست؟

مراقبت های پس از زایمان طی ۳ مرحله انجام می شود که مرحله اول در روزهای اول تا سوم، مرحله دوم در روزهای دهم تا پانزدهم و مرحله سوم در روزهای چهل و دوم تا شصتم پس از زایمان است…

البته برای مادری که در بیمارستان زایمان می کند، مراقبت پس از زایمان در بیمارستان را می توان مراقبت مرحله اول پس از زایمان محسوب کرد اما بقیه مراقبت ها باید از بدو ورود به خانه انجام شود تا دوران پس از زایمان بدون بروز هیچ مشکلی طی شود. در گفتگو با دکتر آزیتا صفارزاده، جراح و متخصص بیماری های زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره همین مراقبت ها به گفتگو نشسته ایم.

خانم دکتر! مراقبت های ضروری پس از زایمان شامل چه مراقبت هایی است؟
مراقبت های ضروری و اولیه برای مادر، شامل مراقبت های نوک پستان، رابطه زناشویی بعد از زایمان، تغذیه، یبوست، دردهای پس از زایمان، ورزش برای برگشت عضلات به حالت اولیه و تنظیم خانواده است.

درباره تغذیه بعد از زایمان توضیح مختصری می دهید؟
بله؛ رژیم غذایی مادران شیرده بعد از زایمان در مقایسه با زمان بارداری باید کالری و پروتئین بیشتری داشته باشد زیرا باید پروتئین، کلسیم و سایر موادی که مادر در اثر شیردهی از دست می دهد، تامین شود. برای جلوگیری از کم خونی و کمبود ویتامین ها نیز مصرف روزانه یک عدد قرص آهن و یک عدد قرص مولتی ویتامین تا ۳ماه پس از زایمان برای مادر ضروری است. در عین حال بهتر است در زمان شیردهی از مصرف غذاهای نفاخ و حساسیت زا مانند گوجه فرنگی، پیاز، کلم، شکلات و ادویه خودداری شود.

مشکلات گوارشی هم در این دوران بروز می کند؟
اغلب خانم ها در روزهای اول بعد از زایمان دچار یبوست می شوند که به محض شروع فعالیت بدنی روزانه این حالت از بین می رود. نباید فراموش کرد که رژیم غذایی مناسب و مصرف مواد غذایی دارای فیبر مانند سبزیجات و میوه به رفع یبوست کمک می کند.

یکی از مهم ترین مشکلات خانم ها در دوران بارداری، تورم اندام هاست. چرا گاهی اوقات این تورم بعد از زایمان از بین نمی رود؟
خونی که به جفت می رسد و و مسوول تغذیه جنین است، تقریبا ۲ لیتر حجم دارد که موجب ادم یا تورم اندام ها در دوران بارداری می شود. به طور کلی حدود ۵۰۰ سی سی تا یک لیتر این خون بسته به نوع زایمان (در زایمان با روش سزارین خون بیشتری دفع می شود) از بدن مادر خارج می شود اما نزدیک به یک لیتر آن در بدن باقی می ماند و طی ۱۰ تا ۱۵ روز بعد از زایمان از طریق خون ریزی و لکه بینی از بدن خارج می شود و کم کم ادم نیز کاهش می یابد و جای هیچ گونه نگرانی نیست. اما اگر این تورم ها بیشتر از زمان گفته شده طول کشید، ما هم زمان فشار خون مادر و میزان پروتئین ادرار او را اندازه گیری می کنیم تا مطمئن شویم تورم اندام ها و افزایش فشار خون و پروتئین دفع شده در ادرار نشانه ای از مسمومیت حاملگی (پره اکلامپسی و اکلامپسی ) نباشد.

بروز این مسمومیت ها خطرناک است؟
در پره اکلامپسی خفیف معمولا افزایش قابل ملاحظه فشار خون هرچند در محدوده طبیعی ، پف کردن صورت ، دست ها و پاها و وجود پروتئین در ادرار را شاهدیم اما پره اکلامپسی شدید با افزایش مداوم فشار خون ، تورم و پف کردگی مداوم ، تاری دید، سردرد و درد شکم بروز می کند. از طرفی در کلامپسی علاوه بر بدتر شدن علایم گفته شده، تشنج و اغما رخ می دهد که بسیار خطرناک است. بنابراین به خانم ها توصیه می شود تورم اندام ها را در دوران پس از زایمان جدی بگیرند و اگر ادم تا دو هفته بعد زایمان از بین نرفت، حتما به پزشک معالج خود مراجعه کنند.

شیر دادن به نوزاد چگونه باید باشد؟ به هر حال، این یکی از اولین دغدغه های پس از زایمان است.
تغذیه نوزاد با شیر مادر بسیار با اهمیت است زیرا شیر مادر علاوه بر مزایای زیادی که دارد، احتیاجات تغذیه ای نوزاد را در ۴ تا ۶ ماه اول زندگی برطرف می کند. مادر شیرده باید نوک پستان ها را کاملا تمیز نگه دارد و بدون استفاده از مواد شیمیایی و آرایشی و فقط با چند قطره از شیر خود، همیشه آن را چرب و از زخم شدن آن جلوگیری کند. البته باید تاکید کنم که با وجود بروز درد بعد از زایمان هم نباید شیر دادن به نوزاد را قطع کرد یا کاهش داد زیرا بسیاری از مادران به دلیل بروز این دردها به صورت کمکی از شیر خشک استفاده می کنند و ذایقه نوزاد را تغییر می دهند و جالب اینکه این سوال برای شان پیش می آید که چرا نوزادم دیگر شیر من را نمی خورد!

شاید به دلیل اینکه بعضی ها با شیردهی احساس درد می کنند.
این درد به علت انقباض رحم برای خروج لخته های خون باقیمانده است. گاهی در روزهای اول پس از زایمان، دردهایی شبیه به درد قاعدگی وجود دارد که به پس درد موسوم است. این درد با شیردهی بیشتر می شود که علت آن وجود هورمونی است که در شیردهی ترشح شده و باعث انقباض رحم می شود. این دردها خیلی زود برطرف می شود و مانعی برای شیر ندادن به نوزاد نیست اما اگر شدید، مداوم و همراه با تب یا خو ن ریزی باشد، باید فورا به پزشک مراجعه شود.

از مهم ترین مشکلات بارداری، افزایش وزن شدید طی این دوران است. مادران جوان برای رهایی از این اضافه وزن باید چه اقداماتی انجام دهند؟
متاسفانه بسیاری از خانم به ویژه خانم های ایرانی در دوران بارداری به علت تغذیه نامناسب و عدم تحرک کافی دچار اضافه وزن غیر طبیعی می شوند و هنگام زایمان به عنوان نمونه از ۲۰ کیلو اضافه وزن فقط ۶ کیلوی آن را از دست می دهند و یک اندام نامناسب و بدتر از آن یک شکم بزرگ و شل و آویزان برایشان باقی می ماند. مهم ترین توصیه ما این است که خانم ها بر اساس صلاحدید پزشک شان (زایمان طبیعی و سزارین با هم متفاوت است) بعد از زایمان و در تمام روز از شکم بند استفاده کنند و تنها زمان خواب، آن را از شکم باز کنند. البته شیر دادن به نوزاد (عدم استفاده از شیر خشک حتی به ندرت) نیز تا حد زیادی در کاهش وزن مادر موثر است.

بستن شکم بند تا چه زمانی باید ادامه پیدا کند؟
تا زمانی که وزن شان فقط ۳ کیلوگرم بیشتر از زمان قبل از بارداری شان باشد اما اگر در بستن شکم بند تنبلی کنند (به ویژه افرادی که سزارین شده اند) قطعا شکم شان بزرگ و شل و آویزان باقی خواهد ماند. در عین حال برای برگشت سریع تر ماهیچه های شکم و سایر قسمت ها به حالت اولیه، انجام حرکات ویژه ورزشی با نظر پزشک ورزشی ۶ تا ۸ هفته بعد از زایمان طبیعی و ۳ تا ۴ ماه بعد از سزارین، توصیه می شود.

و سوال آخر اینکه برای تنظیم خانواده بعد از زایمان چه باید کرد؟
زمان شروع استفاده از روش جلوگیری از بارداری برای مادران شیرده و غیرشیرده، متفاوت است. مادرانی که فقط با شیر خود، نوزادشان را تغذیه می کنند، ۴۰ روز پس از زایمان (چون تا ۴۰ روز احتمال بارداری کمتر است) و مادرانی که اصلا شیر خود را به نوزاد نمی دهند یا از شیر کمکی استفاده می کنند، ۲۰ روز پس از زایمان می توانند استفاده از روش پیشگیری را آغاز کنند.