وسایل بازی کودکان، ظاهری جذاب می خواهد؟

در عصر صنعتی حاضر، افزایش جمعیت، مهاجرت بی‌رویه به شهرها و در نتیجه کاهش واحدهای گستردهٔ شهری، ساکنین را ناگزیر از آپارتمان‌نشینی کرده است. همین امر شرایطی را به وجود آورده که پیش‌بینی و ساخت فضاهای سالم بازی به ویژه در کلان‌شهرها را، با توجه به محدودیت فضاهای شهری، بیش از پیش ضروری و لازم ساخته است. با توجه به اینکه در سال‌های اخیر، رشد جمعیت شتاب بیشتری پیدا کرده است، توجه به ایجاد فضاهای بازی بر اساس اصول و مبانی علمی، اهمیت ویژه‌ای یافته است.

در طراحی پارک‌ها و فضاهای سبز مخصوص بازی کودکان، موارد متعددی را باید مورد توجه قرار داد:

ارتباط با وسایل بازی

میزان استفادهٔ مراجعان از وسایل بازی متفاوت است، اما بیشترین سهم به گروه کودکان تعلق دارد که در میان آن‌ها نیز کودکان چهار تا هفت‌ساله، بیشترین ارتباط را با وسایل دارند.

میزان ارتباط با وسایل، با توجه به عواملی مانند فصل سال، اوقات روز، شرایط جوی، ظاهر فیزیکی و میزان جذابیت وسیله بازی (نه عملکرد آن)، تناسب با سن کودک، میزان رفع نیازهای جسمی در کنار نیازهای روحی و روانی و… تغییر می‌کند.

طراحی وسایل و فضای بازی

اغلب وسایل بازی تولیدشده در کشور به وسیلهٔ شرکت‌های خصوصی یا سازندگان لوازم فلزی طراحی و تولید شده‌اند که متأسفانه هیچ یک از این شرکت‌ها تخصص لازم برای طراحی و تولید وسایل بازی را ندارند و به طور معمول نمونه‌های خارجی را کپی می‌کنند. نوع مواد اولیهٔ به‌کاررفته در تولید وسایل، مانند سنگ، بتن، فلزات، چوب و… باید مورد توجه قرار گیرد. نکات ایمنی مانند ارتفاع مناسب وسایل، نبودن زوایا و نقاط تیز در آن‌ها، محکم‌بودن لولاها و چفت‌ها، رعایت فاصله مناسب بین وسایل و… نیز باید در طراحی و ساخت وسایل بازی رعایت شوند. همچنین باید متناسب‌بودن نوع وسیله با سن کودک در نظر گرفته شود؛ برای مثال حوضچه‌های ماسه، به ویژه برای کودکان خردسال زیر سه‌سال، بسیارمناسب است که در اغلب پارک‌های کشور چنین فضایی تعبیه نشده است. از جمله عوامل مطرح دیگر در طراحی وسایل و فضای بازی عبارت‌اند از:

جذابیت ظاهری وسایل؛

تناسب وسایل با ابعاد و توانایی بدنی کودکان؛

ورود و خروج آسان به محوطهٔ بازی؛

اختصاص‌دادن فضایی برای والدین تا به راحتی نظاره‌گر فعالیت کودک خود باشند؛

دسترسی آسان به سرویس‌های بهداشتی؛

استفاده از مواد اولیه و نیز طرح‌های متناسب با شرایط اقلیمی.

رسیدگی به وسایل بازی

به علت استفاده دایمی از وسایل، استفاده نابه‌جای بزرگسالان، شرایط اقلیمی و… بحث ایمنی وسایل بازی همیشه مطرح بوده است. به همین منظور باید برنامه‌های منظمی برای بازدید و در صورت لزوم تعمیر این وسایل تدوین شوند و تولیدکنندگان نیز موظف به سرویس‌دهی و تهیهٔ قطعات لازم برای تعمیر وسایل باشند.

عوامل محیطی

عواملی مانند برف و باران، تابش آفتاب، باد، سروصدا و جانوران، بر وسایل بازی و استفاده‌کنندگان از این وسایل تأثیر می‌گذارند. رطوبت و برف و باران نه‌تنها باعث خوردگی وسایل و فرسودگی آن‌ها می‌شود (به ویژه در وسایل فلزی) بلکه زنگ‌زدگی و یا تجمع آب در وسایل، استفاده از آن‌ها را ناممکن کرده یا باعث کثیف‌شدن دست و پا و لباس کودکان می‌شود. در چنین شرایطی، فضاهای بازی سرپوشیده جایگزین مناسبی هستند.

با وجود اینکه تابش آفتاب شرایط آب‌وهوایی برای بازی جذاب‌تری را به‌خصوص در زمستان فراهم می‌کند، به نوبه خود مشکلاتی را نیز برای کودکان به وجود می‌آورد؛ مانند بازگشت نور از سطح فلزی برخی وسایل و گرم‌شدن بیش‌ازحد آن‌ها.

وزش بادهای شدید که ذرات گردوغبار را نیز به همراه دارند، مانع بازی طبیعی کودکان می‌شوند. برای رفع این مشکل طراحی پناهگاه‌هایی برای کودکان که به آن‌ها فرصتِ درامان‌ماندن از باد را می‌دهد، ضروری است. وجود جانوران و رفت‌وآمد آن‌ها به فضای بازی، به علت بازبودن این فضاها، اجتناب‌ناپذیر است؛ برای مثال وجود گربه‌ها به‌ویژه در زمین‌های خاکی مسئله‌ساز است. این جانور مدفوع خود را در زیر این زمین‌ها دفن می‌کند و کودکان نیز از راه‌های مختلف با زمین در ارتباط‌اند و همین امر بهداشت آنان را به خطر می‌اندازد. در عین حال پرندگان نیز می‌توانند به راحتی در فضاهای باز پرواز نموده و وسایل بازی را با مدفوع خود آلوده کنند. صدا از جمله عواملی است که نه‌تنها از محیط بیرون از محوطه ایجاد می‌گردد (به ویژه اگر این محوطه نزدیک خیابان اصلی باشد)، بلکه خود وسایل بازی نیز، چنانچه مورد سرویس و روغن‌کاری مدام قرار نگیرند، سروصدا ایجاد می‌کنند.

رنگ وسایل بازی

هر رنگی مفهومی خاص را در ذهن تداعی می‌کند. رنگ‌ها اثرات روان‌شناختی دارند و هر رنگی با توجه به ماهیت درونی آن و ویژگی‌های ارزشی (زنانه یا مردانه، مد ـ غیرمد) و احساسی (گرم یا سرد، سخت یا نرم) آن درک می‌شود. به همین خاطر در انتخاب رنگ وسایل بازی باید توجهی ویژه شود. رنگ وسایل نه‌تنها باید متناسب با تأثیر غیرمستقیم آن‌ها در ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری کودکان باشد، بلکه باید با عملکرد و فرم محصول، بافت، لایه ظاهری وسیله و نوع مواد مصرفی در ساختمان محصول هماهنگ باشد.