طرحواره ایثار

در روانشناسی، مفهوم طرحواره به چارچوب‌های ذهنی خاصی گفته می‌شود که اطلاعات را سازماندهی و تفسیر می‌کند. این طرحواره‌ها نحوه درک افراد از جهان، خود و دیگران را شکل می‌دهند که بر افکار، رفتارها و احساسات آنها تأثیر می‌گذارد. یکی از طرحواره‌های مهمی که مورد توجه روانشناسان است، طرحواره ایثار بوده که نقش مهمی در درک انگیزه‌های انسانی، روابط و رشد شخصی افراد ایفا می‌کند. در این مقاله بیشتر درباره این طرحواره و نشانه‌های آن خواهیم پرداخت.

در این مقاله می‌خوانید:

• طرحواره ایثارگری چیست؟
• افراد با طرحواره ایثار چه ویژگی‌هایی دارند؟
• دلایل ایجاد طرحواره ایثار
• طرحواره ایثار چگونه درمان می‌شود؟

بیشتر بخوانید: طرحواره درمانی، شیوه ای برای مقابله با طرحواره های ناسالم

طرحواره ایثارگری چیست؟

طرحواره ایثار حول گرایش افراد به نادیه گرفتن خواسته‌های خود و اولویت دادن به نیازها، خواسته‌ها یا رفاه دیگران می چرخد. این طرحواره شامل یک الگوی رفتاری است که در آن افراد به طور مداوم برای نوع دوستی، همدلی و مراقبت از دیگران ارزش بالایی قائل هستند که اغلب به نادیده گرفتن نیازها و علایق خود منجر می‌شود. این طرحواره عمیقاً ریشه در باورهای مربوط به ایثار، وظیفه و اهمیت کمک به رفاه دیگران دارد و فرد را در چرخه‌ای ناسالم برای کمک به دیگران و از خودگذشتگی بیش از حد قرار می‌دهد.

افراد با طرحواره ایثار چه ویژگی‌هایی دارند؟

آگاهی از نشانه‌های رفتاری طرحواره ایثار می‌تواند افراد را برای پرورش یک رویکرد متعادل برای ایجاد مرزهای سالم، اولویت دادن به مراقبت از خود، تقویت روابط رضایت‌بخش‌تر و پایدارتر و در عین حال حفظ انعطاف‌پذیری عاطفی و رفاه خود، توانمند کند.

رفتار نوع دوستانه

افرادی که طرحواره ایثارگری دارند، تمایل زیادی به نوع دوستی و مراقبت از دیگران نشان می‌دهند. آنها نیازها و رفاه دیگران را در اولویت قرار داده و اغلب آنها را بالاتر از نیازهای خود قرار می‌دهند. این رفتار نوع دوستانه در اعمال محبت آمیز، سخاوتمندی و از خودگذشتگی ناشی از اعتقاد عمیق به اهمیت کمک به رفاه دیگران، آشکار می‌شود.

مشکل در تعیین مرزها

یکی از ویژگی‌های بارز افراد دارای طرحواره ایثار، داشتن مشکل در تعیین و حفظ مرزهای شخصی است. آنها ممکن است برای ابراز نیازها، ترجیحات یا محدودیت‌های خود در روابط و تعاملات تلاشی نکنند. این بی میلی به ایجاد مرزها از تمایل به اجتناب از درگیری یا ترس از ناامید کردن یا آسیب رساندن به دیگران ناشی می‌شود.

احساس گناه و سرزنش خود

افرادی که طرحواره ایثارگری قوی دارند، اغلب زمانی که تصور می‌کنند در برآورده کردن انتظارات یا نیازهای دیگران کوتاهی کرده‌اند، احساس گناه کرده یا خود را سرزنش می‌کنند. آنها ممکن است مسئولیت حل مشکلات دیگران را به دوش خود بیندازند و خود را برای درگیری‌های پیش آمده دائما سرزنش کنند، حتی زمانی که این کار منطقی نباشد. این احساس گناه می‌تواند به پریشانی عاطفی منجر شود و به مرور زمان عزت نفس آنها را تضعیف کند.

بی توجهی به مراقبت از خود

افراد دارای این طرحواره اغلب مراقبت از دیگران را بر خودمراقبتی و رفاه خود ترجیح می‌دهند. آنها ممکن است نیازهای فیزیکی، عاطفی یا روانی خود مانند استراحت کافی، آرامش، یا دنبال کردن علایق و اهداف شخصی را نادیده بگیرند. این بی توجهی می‌تواند در طول زمان به احساس خستگی، فرسودگی یا رنجش کمک کند.

همدلی و حساسیت بالا

همدلی یک ویژگی برجسته در میان افراد دارای طرحواره ایثار است. آن‌ها توانایی بالایی برای درک احساسات و تجربیات دیگران دارند که به رفتارهای مراقبتی آنها دامن می‌زند. این حساسیت به آن‌ها اجازه می‌دهد تا حمایت و پرورش دلسوزانه‌ای را به اطرافیان خود ارائه دهند که اغلب به بهای آسیب عاطفی خودشان تمام می‌شود.

تمایل به تایید شدن

افراد دارای طرحواره ایثار به دلیل تمایل شدیدشان به راضی کردن دیگران و اولویت دادن به نیازهای آن‌ها، اغلب به دنبال تایید دیگران هستند. آنها ممکن است از طریق بازخورد مثبت، به رسمیت شناختن یا قدردانی از تلاش‌های مراقبتی خود، احساس ارزشمندی و اعتبار را به دست آورند و اگر این اتفاق نیفتد، احساس ارزشمندی آن‌ها به شدت آسیب می‌بیند.

ترس از طرد شدن یا رها شدن

پشتوانه طرحواره ایثار اغلب ترس عمیقی از طرد شدن یا رها شدن است. افراد درگیر با این طرحواره ممکن است که نیازهای خود را ابراز نکنند یا حد و مرزی برای خود تعیین نکنند، زیرا از ایجاد درگیری یا از دست دادن روابطشان می‌ترسند. این ترس می‌تواند الگوهای ناسالم از خودگذشتگی را به عنوان وسیله‌ای برای حفظ ارتباطات اجتماعی و اجتناب از رهاشدگی تداوم بخشد.

پیشنهاد ویژه نی نی بان:  قهوه با مغز چه میکند؟ فِرِش و شاداب

دلایل ایجاد طرحواره ایثار

توسعه طرحواره ایثار در ضمیر ناخودآگاه فرد، توسط عوامل پیچیده‌ای شکل می‌گیرد. از جمله ین عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هنجارهای فرهنگی و اجتماعی: انتظارات فرهنگی و اجتماعی نقش بسزایی در شکل گیری طرحواره ایثار دارند. بسیاری از فرهنگ‌ها و جوامع برای ویژگی‌هایی مانند نوع دوستی و ایثار به عنوان فضایل ضروری ارزش قائل هستند و همین امر باعث می‌شود که برخی از افراد این ارزش‌ها را به شکل اغراق آمیزی به عنوان جنبه های اساسی هویت و چارچوب اخلاقی خود درونی کنند.
• خانواده و نحوه تربیت: تربیت خانواده در شکل گیری طرحواره ایثار نقش اساسی دارد. افرادی که در محیط‌هایی بزرگ شده‌اند که مراقبت، همدلی و اولویت دادن به نیازهای دیگران به شدت مورد تحسین قرار می‌گیرند، ممکن است این رفتارها را به عنوان هنجاری ارزشمند درونی کنند.
• تجربیات شخصی و تروما: تجربیات شخصی، به ویژه در طول سال‌های اولیه زندگی، می‌تواند بر توسعه طرحواره ایثار تأثیر بگذارد. افرادی که ناملایمات، آسیب‌های روحی یا شرایط چالش برانگیز زندگی را تجربه کرده‌اند، ممکن است رفتارهای فداکارانه را به عنوان مکانیسم‌ها یا استراتژی‌هایی برای جلب رضایت و پذیرش دیگران اتخاذ کنند.

• احساس ارزشمندی با تایید دیگران: میل به تایید از سوی دیگران یک محرک مهم طرحواره ایثار است. افراد ممکن است از طریق بازخورد مثبت، به رسمیت شناختن یا قدردانی از تلاش‌های مراقبتی خود، احساس ارزشمندی و اعتبار را به دست آورند. این اعتبار خارجی این باور را تقویت می‌کند که از خودگذشتگی معیاری برای ارزش شخصی است و باید تداوم یابد.
• باورهای اخلاقی: برای برخی افراد، طرحواره ایثار ریشه در باورهای اخلاقی عمیقی دارد. آنها ممکن است ایثار و نوع دوستی را به عنوان الزامات اخلاقی و شفقت شخصی بدانند. حفظ این ارزش‌ها این باور را در آن‌ها تقویت می‌کند که فدا کردن نیازهای شخصی برای خیری بزرگ‌تر، معنادار و ارزشمند است.

مطالب پیشنهادی: با این راهکارها قدرت «نه» گفتن به دیگران را بیاموزید

طرحواره ایثار چگونه درمان می‌شود؟

طرحواره ایثار، که با تمایل مداوم به اولویت دادن به نیازهای دیگران بر نیازهای خود مشخص می‌شود، می‌تواند به طور قابل توجهی بر رفاه عاطفی و روابط بین فردی افراد تأثیر بگذارد. از همین رو اقدام به درمان آن ضروری بوده و کیفیت زندگی فرد را بهبود می‌بخشد.

درمان شناختی رفتاری (CBT)

درمان شناختی رفتاری یک رویکرد پرکاربرد برای درمان طرحواره‌ها از جمله طرحواره ایثار است. CBT به افراد کمک می‌کند تا الگوهای فکری و باورهای ناسازگار مربوط به ایثار را شناسایی کرده و برای تغییر آن تلاش کنند. درمانگران با مراجعان کار می‌کنند تا باورهای اساسی درباره ارزش خود، روابط و مسئولیت شخصی را کشف کنند. در طول این فرایند، افراد یاد می‌گیرند که بین فداکاری سالم و نادیده گرفتن خود تفاوت قائل شوند، مهارت‌های ابراز وجود را توسعه دهند و نیازهای خود را بدون احساس گناه یا ترس از طرد شدن در اولویت قرار دهند.

طرحواره درمانی

طرحواره درمانی که توسط دکتر جفری یانگ توسعه یافته است، به طور خاص بر شناسایی و اصلاح طرحواره‌های ناسازگاری که به پریشانی عاطفی و مشکلات بین فردی کمک می‌کنند، تمرکز دارد. در زمینه طرحواره ایثار، طرحواره درمانی به افراد کمک می‌کند تا ریشه‌های رفتارهای ایثارگرانه خود، مانند تجربیات اولیه زندگی یا تأثیرات خانوادگی را درک کنند.

رویکردهای مبتنی بر ذهن آگاهی

شیوه‌های ذهن آگاهی، مانند مدیتیشن و شناخت درمان مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT)، می‌تواند مکمل رویکردهای درمانی روانشناختی در پرداختن به طرحواره ایثار باشد. ذهن آگاهی به افراد کمک می‌کند تا بدون قضاوت افکار، احساسات و رفتارهای خود را بپذیرند. با تمرین ذهن آگاهی، افراد دارای طرحواره ایثار می‌توانند بیشتر با نیازها و احساسات خود هماهنگ شوند و واکنش‌های ناخودآگاه خود درباره اولویت دادن به دیگران و نادیده گرفتن خود را کاهش دهند.

کلام آخر

به طور کلی، طرحواره ایثار در روانشناسی بینش‌هایی را درباره اینکه چگونه افراد نقش خود را در روابط و جامعه نادیده می‌گیرند، ارائه می‌دهد. در حالی که نوع دوستی و همدلی ویژگی‌های ضروری برای انسجام اجتماعی هستند، پیروی بیش از حد از طرحواره ایثار می‌تواند بر رفاه شخصی و پویایی روابط تأثیر بگذارد. با آگاهی از این طرحواره و پیامدهای آن، افراد می‌توانند تعادل سالم‌تری بین کمک به دیگران و اولویت‌بندی نیازهای خود ایجاد کنند و روابط رضایت‌بخش‌تر و پایدارتری را هم از نظر شخصی و هم از نظر حرفه‌ای تقویت کنند.