طرحواره درمانی، شیوه ای برای مقابله با طرحواره های ناسالم

طرحواره درمانی، نوعی گفتگو درمانی است که بر طرحواره‌ها تمرکز دارد. طرحواره‌ها چارچوب‌ها یا سیستم‌های اعتقادی هستند که از طریق آن‌ها افراد خود و دنیای اطرافشان را درک می‌کنند.

در این مقاله می‌خوانید: 

• طرحواره درمانی چیست؟ 
• هدف طرحواره درمانی چیست؟
• طرحواره درمانی چه زمانی استفاده می شود؟
• انواع طرحواره ها 
• طرد شدن توسط دیگران
• اختلال در استقلال و عملکرد
• محدودیت های مختل شده
• از خودگذشتگی
• مراقبت بیش از حد و بازداری
• حالت های طرحواره درمانی
• حالت کودک
• حالت والد
• حالت بزرگسال سالم
• خلاصه

طرحواره درمانی چیست؟ 

طرحواره درمانی، نوعی گفتگودرمانی است که بر طرحواره‌ها تمرکز دارد. طرحواره‌ها چارچوب‌ها یا سیستم‌های اعتقادی هستند که از طریق آن‌ها افراد خود و دنیای اطرافشان را درک می‌کنند.

پزشکان بر این باورند که طرح‌واره‌ها در افراد از دوران کودکی و در خانواده و محیط اطراف شروع به شکل‌گیری می‌کنند و سپس افکار، احساس و رفتار را شکل می‌دهند. 

طرحواره‌های ناسازگار، نامتعادل یا غیر واقعی هستند. مثلا یک کودک ممکن است یاد بگیرد که باید همیشه کامل باشد، یا اینکه هرگز نمی‌تواند به کسی اعتماد کند که ممکن است این طرح‌واره‌ها به اضطراب یا سایر شرایط سلامت روان بیانجامد.

طرحواره‌های ناسازگار می‌توانند به دلیل سوء استفاده، بدرفتاری، یا حتی شرایط خوب ایجاد شوند، مثلا ممکن است کودک احساس متفاوت بودن با خواهر و برادرش داشته باشد.

بیشتر بخوانید: تست روانشناسی آمادگی برای بچه دار شدن، چرا بچه دار شویم؟

هدف طرحواره درمانی چیست؟

طرحواره درمانی سعی می‌کند طرحواره‌های ناسازگار و ناسالم را با طرحواره‌های سالم‌تر جایگزین کند تا فرد، پریشانی عاطفی کمتری داشته باشد. این درمان ممکن است در بهبود عزت نفس، روابط افراد با دیگران و عملکرد روزانه آن‌ها موثر باشد.

طرحواره درمانی چه زمانی استفاده می شود؟

طرحواره درمانی در ابتدا برای درمان اختلالات شخصیت و اغلب برای درمان اختلال شخصیت مرزی استفاده می‌شود. اختلالات خوردن، اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات مربوط به سلامت روان، به‌ویژه مشکلاتی که به نظر می‌رسد به اشکال دیگر درمان پاسخ نمی‌دهند نیز با طرحواره درمانی، تحت درمان قرار می‌گیرند. این روش عمدتا برای درمان بزرگسالان استفاده می‌شود.

بیشتر بخوانید: سونوگرافی واژینال در بارداری، کی و چرا؟

انواع طرحواره ها 

طرحواره‌ها به پنج دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند که عبارتند از: 

هنگامی که طرحواره‌های ناسازگار شکل می‌گیرند، از برآورده شدن نیازها توسط کودکان جلوگیری و مشکلاتی را برای آن‌ها ایجاد می‌کنند. انواع طرحواره به 5 دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند: 1- طرد شدن توسط دیگران 2- اختلال در استقلال و عملکرد 3- محدودیت‌های مختل شده 4- از خودگذشتگی 5- مراقبت بیش از حد.

۱- طرد شدن توسط دیگران

کودکان دچار این طرحواره‌ها احساس می‌کنند که دیگران قابل اعتماد، یا امن نیستند. این طرحواره ممکن است ناشی از مشکلات در محیط خانه باشد که در آن روابط، سرد، ناپایدار یا توهین‌آمیز است.

طرحواره‌های خاص عبارتند از:

• رها شدگی/بی‌ثباتی: در این طرح‌واره افراد احساس می‌کنند دیگران آن‌ها را ترک خواهند کرد.
• بی اعتمادی/سوءاستفاده: در این طرح‌واره، فرد احساس می‌کند دیگران او را آزار و فریب می‌دهند، یا تحقیر می‌کنند. 
• محرومیت عاطفی: در این طرح‌واره، فرد احساس می‌کند دیگران به اندازه کافی از او حمایت نمی‌کنند، یا او را دوست ندارند.
• نقص/شرم: این طرح‌واره باعث می‌شود فرد احساس کند که بد یا حقیر است.
• انزوا/بیگانگی اجتماعی: این طرح‌واره باعث می‌شود فرد احساس کند به جامعه تعلق ندارد.

بیشتر بخوانید: روانشناسی حسادت کودکان، واکنشی طبیعی است؟

۲- اختلال در استقلال و عملکرد

این طرحواره‌ها در مورد توانایی یک فرد برای زنده ماندن یا عملکرد و ممکن است ناشی از بیش از حد محافظه‌کار بودن اعضای خانواده باشد که باعث ایجاد مشکل در اعتماد به نفس کودک می‌شود. 

طرحواره‌های اختلال در استقلال و عملکرد عبارتند از:

• وابستگی/بی‌کفایتی: در این طرح‌واره، فرد احساس می‌کند نمی‌تواند به تنهایی از پس چالش‌ها برآید.
• آسیب‌پذیری در برابر آسیب یا بیماری: در این طرح‌واره، فرد معتقد است یک رویداد فاجعه‌بار را تجربه خواهد کرد.
• درگیر شدن/خودِ رشد نیافته: در این طرح‌واره، فرد به یکی از عزیزان خود بیش از حد نزدیک می‌شود تا حدی که احساس می‌کند بدون او نمی‌تواند زنده بماند.
• شکست: این طرح‌واره باعث می‌شود فرد احساس کند شکست خورده است، یا شکست خواهد خورد، یا اینکه نسبت به دیگران شایستگی کمتری دارد.

بیشتر بخوانید: تست ادینبورگ، به شما می گوید که افسردگی دارید یا نه

۳- محدودیت های مختل شده

این طرح‌واره‌ها از فقدان محدودیت‌ها، یا مسئولیت‌پذیری ناشی می‌شوند که ممکن است ناشی از  شرایط، یا محیطی باشد که در آن زیاده‌روی وجود داشته، فاقد قوانین بوده، یا به کودک یاد داده که نسبت به دیگران احساس برتری کند. طرحواره‌های خاص عبارتند از:

• استحقاق/ بزرگواری: در این طرح‌واره، شخص باور دارد که نسبت به دیگران خاص، یا برتر است.
• خودکنترلی/خود انضباطی ناکافی: در این طرح‌واره، فرد از کنترل تکانه‌های خود امتناع می‌کند، یا در انجام این کار مشکل دارد.

۴- از خودگذشتگی

این طرحواره‌ها شامل نگرانی بیش از حد برای احساس دیگران است که اغلب به دلیل فضای خانه ایجاد می‌شود که در آن کودکان عشق مشروط دریافت می‌کنند. دریافت نکردن عشق بی‌قید و شرط باعث می‌شود کودکان نیازهای خود را سرکوب کنند، یا فقط بخش‌هایی از شخصیت خود را مورد تایید قرار بدهند. طرحواره‌های خاص عبارتند از:

• انقیاد: در این طرح‌واره، شخص احساس می‌کند خواسته‌ها، یا نیازهای او کمتر از دیگران اهمیت دارند.
• تایید جویی/تشخیص جویی: در این طرح‌واره، شخص بیش از حد به تایید شدن توسط دیگران نیاز دارد.  

افراد دارای این طرحواره‌ها ممکن است از این‌که نیازهایشان در اولویت نیست، احساس عصبانیت کنند، اما ممکن است از آن آگاه نباشند.

بیشتر بخوانید: درمان ترس از تاریکی کودکان، راهکارهای کاهش آن

۵- مراقبت بیش از حد و بازداری

این طرح‌واره‌ها از میل به کنترل احساس، یا انتخاب‌ها و انتظارات درونی سختگیرانه ناشی می‌شوند. علت ایجاد این طرح‌واره، رشد کردن در محیط خانوادگی بسیار انتقادی، یا تنبیه‌گر ناشی می‌شود.

طرحواره‌های خاص عبارتند از:

• منفی‌نگری/بدبینی: در این طرح‌واره، شخص بر جنبه‌های منفی زندگی تمرکز می‌کند.
• بازداری عاطفی: در این طرح‌واره، شخص احساس می‌کند باید احساس خود را پنهان کند.
• استانداردهای بی‌امان/بیش‌انتقادی: این طرح‌واره باعث می‌شود فرد تلاش کند به استانداردهای غیر واقعی برسد. 
• تنبیه شدن: در این طرح‌واره، شخص بر این باور است که هم خودش، هم دیگران، اگر اشتباه کنند، مستحق مجازات‌های سخت هستند. 

حالت های طرحواره درمانی

طرحواره‌ها چارچوب‌هایی هستند که مردم از طریق آن‌ها جهان را تفسیر می‌کنند، اما حالت‌های طرحواره، حالت‌هایی احساسی هستند که بر تعاملات روزانه تاثیر می‌گذارند. درمان طرحواره‌محور، نتایجی قابل توجه در کمک به افراد نشان می‌دهد. 

حالت‌های طرحواره درمانی عبارتند از:

• حالت کودک: شبیه احساس فرد در دوران کودکی است.
• حالت والد: شبیه رفتار بزرگسالان با کودکان است. 
• حالت بزرگسال: سالم و متعادل است. 

بیشتر بخوانید: نشانه های افسردگی در کودکان چیست؟

حالت کودک

بسته به تجربیات فرد، حالت کودک، یا کودک درونی او ممکن است، شامل موارد زیر باشد:

• آسیب‌پذیر
• خشمگین
• تکانشی/بی‌انضباط
• خوشحال

حالت والد

حالت‌های والد، شبیه یک یا چند مراقب یا شخصیت مقتدر در کودکی فرد است و موارد زیر را شامل می‌شود: 

• مطالبه‌گر، یا انتقادی
• تنبیهی

حالت‌های مقابله‌ای نیز وجود دارد که نحوه واکنش فرد به پریشانی را توصیف می‌کند. این حالت‌ها عبارتند از:

• جبران‌کننده افراطی: در این حالت، فرد نیازهای برآورده‌نشده خود را با اغراق، دستکاری، یا عصیان جبران می‌کند. 
• تسلیم سازگار: در این حالت، فرد از نیازهای خود چشم‌پوشی می‌کند تا از طرد، انتقاد، یا تنبیه اجتناب کند.

پیشنهاد ویژه نی نی بان: آشنایی با متخصصان روانشناسی

حالت بزرگسال سالم

در طرحواره درمانی، حالت بزرگسال سالم، یک واسطه است که به احساس کودک توجه می‌کند، تاثیرات حالت والد را تعدیل یا کاهش می‌دهد و حالت‌های مقابله ناسالم را تنظیم یا محدود می‌کند. 

خلاصه

طرح‌واره‌ها دربردارنده طرح‌واره‌های سالم و ناسالم هستند و در افراد از دوران کودکی و در خانواده و محیط اطراف شروع به شکل‌گیری می‌کنند. طرحواره درمانی، روشی است که برای درمان اختلالات شخصیت و مشکلات مربوط به سلامت روان مانند اختلالات خوردن، اضطراب و افسردگی و اغلب در بزرگسالان به کار می‌رود. 

برای یافتن متخصصان مورد نظر خود به کلینیک نی نی بان سر بزنید.