مراقبت های بعد از برداشتن رحم، بدانید

هیسترکتومی (خارج کردن رحم) به دلایل گوناگون انجام می‌شود. این جراحی برای درمان تعدادی از عارضه‌های مزمن دردناک و انواع خاصی از سرطان و عفونت کاربرد دارد. گستردگی عمل هیسترکتومی به دلیل انجام جراحی بستگی دارد. هیسترکتومی کامل، هیسترکتومی جزئی، هیسترکتومی و سالپنگواوفورکتومی، از انواع این عمل به شمار می روند. عوارض هیسترکتومی عفونت اطراف زخم یا خونریزی شدید است.

متخصص زنان و زایمان هیسترکتومی را در شرایط زیر توصیه می‌کند:
- درد مزمن لگن
- خونریزی شدید و غیرقابل کنترل واژن
- سرطان رحم، دهانه رحم یا تخمدان
- فیبروم رحمی که به تومورهای خوش‌خیم رشد کرده در رحم گفته می‌شود.
- بیماری التهابی لگن که یکی از عفونت‌های جدی اندام‌های تناسلی است.
- افتادگی رحم که به پایین افتادن رحم در دهانه رحم و بیرون زدگی آن از واژن گفته می‌شود.
- اندومتریوز : اختلالی که در اثر آن پوشش داخلی رحم داخل حفره رحم رشد می‌کند و درد و خونریزی را به دنبال دارد.
- ادنومیوز: عارضه‌ای که در اثر آن پوشش داخلی رحم در عضله‌های رحم رشد می‌کند.

هیسترکتومی چیست؟

عمل هیسترکتومی روش جراحی حذف رحم است. معمولاً به دلیل فیبروم در رحم عمل هیسترکتومی انجام می‌شود. علاوه بر فیبروم، سرطان و اندومتریوز هم توسط عمل هیسترکتومی درمان می‌شوند ولی فیبروم شایع‌ترین دلیل عمل هیسترکتومی در خانم‌هاست. هیسترکتومی جزئی و هیسترکتومی کلی، برخی از انواع هیسترکتومی به شمار می روند.

پوشش داخلی رحم منبع خونریزی ماهانه است. در اکثر موارد کل رحم خارج می‌شود. متخصص گاهی تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ را در طول عمل خارج می‌کند. عادت ماهانه پس از برداشتن رحم قطع می‌شود و دیگر امکان بارداری وجود ندارد.

انواع هیسترکتومی
هیسترکتومی جزئی
متخصص در هیسترکتومی جزئی فقط بخشی از رحم را برمی‌دارد و می‌تواند دهانه رحم را نگه دارد.
هیسترکتومی کامل
متخصص زنان و زایمان کل رحم شامل دهانه رحم را در هیسترکتومی کامل خارج می‌کند. چنانچه دهانه رحم برداشته شود، دیگر لازم نیست هر سال آزمایش پاپ اسمیر انجام شود. با این حال بانوان پس از این عمل نیز باید به طور مرتب برای معاینه لگن به متخصص مراجعه کنند.
هیسترکتومی و سالپنگواوفورکتومی
متخصص در هیسترکتومی (عمل برداشتن رحم) و سالپنگواوفورکتومی رحم و یک یا هر دو تخمدان و لوله‌های فالوپ را درمی‌آورد. چنانچه هر دو تخمدان خارج شود باید درمان جایگزینی هورمون انجام شود.

آزمایش‌ها یا درمان‌های قبل از هیسترکتومی
معاینه لگن، آزمایش پاپ اسمیر و عمل تشخیصی لازم قبل از هیسترکتومی انجام می‌شود. بانوان قبل از هیسترکتومی که به علت درد لگن انجام می‌شود، تحت جراحی‌های محدودتر اکتشافی مانند لاپاراسکوپی قرار می‌گیرند تا احتمال وجود دیگر علل درد رد و تشخیص افتراقی انجام شود. اگر خونریزی غیرطبیعی رحم علت هیسترکتومی (خارج کردن رحم) باشد، نمونه‌برداری آندومتر (بافت پوششی رحم) برای رد احتمال ابتلا به سرطان یا پیش سرطان رحم انجام می‌شود. سونوگرافی لگن و یا سی تی اسکن لگن نیز برای تایید تشخیص انجام می‌شود. بانوان دچار خونریزی یا درد لگن غالباً پیش از هیسترکتومی تحت یک دوره درمان دارویی آزمایشی قرار می‌گیرند.
بنابراین بانوان در دوره قبل از یائسگی که هنوز قاعدگی منظم دارند و به دلیل فیبروم رحم خونریزی شدید اما بدون درد دارند، ابتدا تحت درمان دارویی با هورمون‌ قرار می‌گیرند. درمان‌های غیرهورمونی از قبیل اسید ترانگزامیک و عمل‌های جراحی با شدت متوسط مانند ابلاسیون یا خراش پوشش داخلی رحم نیز ارائه می‌شود. اگر خونریزی علی‌رغم تحت درمان قرار گرفتن باز هم شدید باشد و زندگی روزمره را مختل کند یا خونریزی مداوم باعث کم‌خونی شود و ناهنجاری در نمونه‌برداری آندومتر به چشم نخورد، هیسترکتومی توصیه می‌شود.
بانوانی که پس از یائسگی و قطع کامل عادت ماهانه ناهنجاری در نمونه‌های رحمشان دیده نشود و خونریزی غیرطبیعیشان علی‌رغم هورمون درمانی ادامه داشته باشد نیز می‌توانند متقاضی هیسترکتومی باشند. مقادیر متفاوت داروی هورمونی و گونه‌های متفاوت دارو باید امتحان می‌شود تا درمان دارویی مناسب به بیمار پیشنهاد شود.

روش انجام هیسترکتومی
عمل برداشتن رحم به چند روش انجام می‌شود که تمام آنها به بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی نیاز دارد. چنانچه عمل تحت بیهوشی عمومی انجام شود، بیمار در طول عمل خواب است و کمترین دردی حس نمی‌کند. اما در بی‌حسی موضعی بدن از کمر به پایین بی‌حس می‌شود و بیمار در طول عمل هوشیار است. این نوع بی‌حسی گاهی همراه با تزریق آرام‌بخش است تا بیمار هنگام جراحی خواب‌آلود و کاملاً راحت باشد.
هیسترکتومی شکمی
جراح در هیسترکتومی شکمی رحم را از راه برش بزرگ ایجاد شده در شکم درمی‌آورد. این برش عمودی یا افقی است. هر دو نوع برش معمولاً به خوبی التیام می‌یابد و بسته می‌شود و جای زخم محو و کوچکی به جا می‌گذارد.
هیسترکتومی واژینال
جراح رحم را در هیسترکتومی واژینال از راه برش کوچک ایجاد شده در واژن خارج می‌کند. چون هیچ برش خارجی ایجاد نمی‌شود، جای زخم مشخص نخواهد بود.
هیسترکتومی لاپاراسکوپی
جراح در هیسترکتومی لاپاراسکوپی از وسیله ظریفی به نام لاپاراسکوپ استفاده می‌کند که لوله‌ای بلند و باریک و در جلو مجهز به منبع نور قوی و دوربین با وضوح بالا است. لاپاراسکوپ از راه برش‌ها وارد شکم می‌شود. در این روش سه یا چهار برش کوچک به جای یک برش بزرگ ایجاد می‌شود. جراح پس از دیدن رحم آن را تکه تکه می‌کند و هر بار یک قطعه را خارج می‌کند.

دوران بهبود
بیمار باید دو تا پنج روز در بیمارستان بستری شود. پزشک دارو برای تسکین درد تجویز می‌کند و علائم حیاتی، مانند نبض و تنفس را تحت نظر می‌گیرد. از بیمار خواسته می‌شود تا هر چه سریع‌تر بلند شود و در محوطه بیمارستان قدم بزند، راه رفتن از لخته شدن خون در پاها جلوگیری می‌کند. اگر هیسترکتومی واژینال انجام شده باشد، واژن برای کنترل خونریزی با گاز پانسمان بسته می‌شود. پزشک گاز را چند روز پس از جراحی از واژن خارج می‌کند. ترشح قهوه‌ای رنگ یا خون‌آلود واژن تا 10 روز طبیعی است. برای جلوگیری از لکه شدن می‌توان از نوار بهداشتی استفاده کرد.
نکته مهم این است که بیمار پس از ترخیص فقط نخوابد و راه برود. بیمار می‌تواند داخل خانه راه برود یا در مسافت‌های نزدیک پیاده‌روی کند. البته انجام فعالیت‌هایی از قبیل موارد زیر در دوران بهبود ممنوع است:
- کشیدن و فشار دادن اشیاء مانند جاروبرقی
- بلند کردن اشیاء سنگین
- خم شدن
- رابطه جنسی
چنانچه برداشتن رحم به روش واژینال یا لاپاراسکوپی انجام شده باشد، بیمار می‌تواند بخش اعظم فعالیت‌های روزانه را پس از سه تا چهار هفته از سربگیرد. دوران بهبود هیسترکتومی واژینال اندکی طولانی‌تر است. درهر حال بیمار پس از 4 تا 6 هفته کاملاً بهبود می‌یابد.

عوارض هیسترکتومی
عمل برداشتن رحم عملی ایمن است. با این حال مانند تمام جراحی‌های گسترده دیگر ممکن است عوارضی را در پی داشته باشد. برخی واکنش شدید به بیهوشی یا بی‌حسی نشان می‌دهند. به علاوه احتمال خونریزی شدید و عفونت اطراف زخم (محل برش جراحی) نیز وجود دارد.
همچنین احتمال آسیب دیدن اندام‌ها یا بافت‌های اطراف زیر نیز وجود دارد:
- مثانه
- روده
- رگ‌های خونی
البته این عوارض نادرند، اما در صورت بروز یافتن باید جراحی ثانویه به منظور اصلاح آن‌ها انجام شود.

جایگزین‌های هیسترکتومی
هیسترکتومی یک جراحی ایمن با عوارض اندک است. البته ممکن است این عمل برای تمام بانوان مناسب نباشد. عمل خارج کردن رحم نباید بر روی بانوانی انجام شود که قصد بارداری دارند، مگر آن که هیچ روش دیگری وجود نداشته باشد.
خوشبختانه بسیاری از عارضه‌های قابل درمان با هیسترکتومی را می‌توان با بهره‌گیری از روش‌های دیگر نیز درمان نمود. برای مثال هورمون‌درمانی نیز در درمان آندومتریوز کاربرد دارد. فیبروم رحمی را می‌توان با جراحی‌های دیگر درمان نمود و رحم را حفظ کرد. درهر حال هیسترکتومی در بعضی شرایط بهترین روش درمان است. هیسترکتومی تنها روش درمان سرطان رحم یا دهانه رحم محسوب می‌شود. بیمار و متخصص زنان و زایمان روش‌های مختلف درمان عارضه را بررسی و بهترین روش را با توجه به شرایط انتخاب می‌کنند.

مراقبت پس از برداشتن رحم
چه در روش باز یعنی لاپاراتومی و چه در روش بسته محل زخم باید حتما خشک نگهداشته شود تا از رشد میکروبها جلوگیری شود . پانسمان روی زخم بعد از ۲۴ تا ۴۸ برداشته می شود و زخم باز و خشک نگهداشته می شود.
وجود پانسمان مرطوب از رسیدن هوا به زخم جلوگیری نموده و محیط را بعلت وجود گرما و رطوبت جهت رشدمیکروبها مساعد می سازد.
معمولا بخیه ها خودبه خود جذب میشوند و اگر قابل جذب نباشند بعد از یک هفته میتوان انرا کشید ترشحات آبکی و خونالود در افراد چاق ممکن است از محل زخم وجود داشته باشد که معمولا با رعایت همین نکات بهبود می یابد .
امروزه با تجویز انتی بیوتیک در اتاق عمل و قبل از شروع عمل میتوان از بروز عفونت پیشگیری نمود و حتی دیگر نیازی به تجویز انتی بیوتیک به بیمارنمی باشد(مگر در موارد خاص).
اگر شکم باز شده باشد تا شش هفته باید از فعالیت سنگین اجتناب شود در موراد لاپاروسکوپی هیچگونه استراحتی معمولا به بیمار داده نمیشود و بعد از چند روزتا یک هفته در محل کار خود حاضرشود.
استحمام از روز دوم بعد از عمل و بلافاصله بعد از برداشتن پانسمان بصورت روزانه انجام میگیرد و بهتر است بعد از حمام محل زخم با سشوار کاملا خشک شود .
داروهای مسکن ( بیشتر ژلوفن و مفنامیک اسید) شیاف مقعدی دیکلوفناک و همچنین داروهای لازم جهت بهبود نفخ و یبوست بیمار تجویز میگردد .
تا چهار تا شش هفته بعد از عمل باید از مقاربت جنسی اجتناب گردد.
در صورت برداشته شدن هر دو تخمدان بلافاصله چندروز بعد از عمل علائم یائسگی مانند گرگرفتگی و تعریق و.. مشاهده میشود که معمولا پیاده روی و مصرف کلسیم برای جلوگیری از پوکی استخوان توصیه میشود واز داروهای هورمونی مگر در صورت نیاز شدید استفاده نمیشود .
جواب پاتولوژی حتما باید به پزشک معالج نشان داده شود تا از عدم وجود بیماری بدخیم و ... اطمینان حاصل گردد .
بعد از هیسترکتومی احتمال ایجاد سرطان تخمدان بسیار کمتر از افراد دیگر که هیسترکتومی نشده اند میباشد و اگر دهانه رحم کاملا برداشته شده باشد فقط معاینه سالانه جهت بررسی از عدم وجود سرطانهای خود واژن - ولو ( ناحیه تناسلی خارجی) و نیز تخمدان بعمل می اید .
خارج نمودن رحم اصولا نباید تاثیری در کیفیت زندگی و فعالیت جنسی زنان داشته باشد و در صورت هرگونه نگرانی و یا مشکلی حتما باید با پزشک معالج خود مشورت نماید .
بعد از عمل در صورت وجود هر کدام از علائم زیر بایدبه پزشک خود اطلاع دهید: تب - درد شکم - عدم دفع گاز و مدفوع - تهوع و استفراغ طول کشیده - خونریزی واژینال - طپش قلب و افت شدید فشار خون - اسهال -ترشحات بدبو از محل زخم یا واژن - بیرون زدگی توده (فتق) از محل عمل درد پهلو ها - وجود خون در ادرار - کاهش حجم ادرار وهرگونه درد شکم شدید ( گاهی اپاندیسیت در دوره بعد از عمل با درد ناشی از عمل اشتباه میشود ).
به طور مرتب راه بروید.
به مدت ۳ هفته رانندگی نکنید.
اشیا سنگین تر از یک گالن شیر را بلند نکنید.
کارهای سبک منزل بلامانع است .
برای بالا و پائین آمدن از پله از پزشک خود سوال کنید.
از کارهای سنگین منزل و ورزش هایی چون وزنه زدن، دو و پیاده روی سنگین که سبب تنفس سخت میشود بپرهیزید .
از گذاشتن تامپون داخل واژن و دوش واژینال نیز تا 6 هفته پس از جراحی بپرهیزید.
هنگام سرفه یا عطسه محل برش جراحی را با قرار دادن یک بالش بر روی آن حمایت نمایید.
مدت 3 روز از خوردن غذاهای نفاخ چون حبوبات، پلو و خورش ، میوه خام، سبزی خام، آب میوه خام، و آب میوه های صناعی مثل سن ایچ و ... بپرهیزید.
سعی کنید غذاهای سبک در حجم کم مصرف کنید.
وعده های میان غذای سالم در طول روز داشته باشید.
آب به میزان فراوان مصرف کنید. حداقل ۸ لیوان در روز تا از یبوست جلوگیری نماید.
برا ی جلوگیری از یبوست از روغن زیتون، آلو و انجیر خشک خیس کرده استفاده کنید.