یائسگی زودرس در زنان، نحوه تشخیص با آزمایش هورمونی

فکر می‌کنید که ممکن است به نارسایی زودرس تخمدان (POF) مبتلا شده‌اید یا در دوران یائسگی شما شروع شده است؟ چند نشانه را تجربه کرده‌اید و شک دارید که علت همه آن‌ها یائسگی است یا نه، چکار باید کرد؟ چگونه می‌توان مطمئن شد مسئله یائسگی است یا بیماری؟ تنها راه مراجعه به پزشک و انجام آزمایش خون است. در این مطلب لیستی از انواع آزمایش خون هورمونی تهیه شده است که می‌توانند به شما کمک کنند بفهمید چه اتفاقاتی در حال رخ دادن هستند، آیا عملکرد تخمدان‌های شما غیر طبیعی است یا فقط وارد دوران یائسگی شده‌اید؟

آزمایش خون هورمونی زنان
۱. هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH)
آزمایش FSH، آزمایشی کلیدی برای تعیین این است که آیا شما وارد دوره‌ یائسگی شده‌اید یا خیر. یک نمونه خون برای اندازه گیری سطح هورمون تحریک کننده فولیکولی از شما گرفته می‌شود. از آن جا که سطح FSH با توقف تولید استروژن در تخمدان بالا می‌رود، در این آزمایش می‌توان با مشاهده سطح بالای FSH پی برد که فرد وارد دوران یائسگی شده است.
بیایید کمی تخصصی‌تر این آزمایش را بررسی کنیم و به تفسیر نتایج آزمایش هورمون تحریک کننده فولیکولی (FSH) بپردازیم. مقدار FSH طبیعی در روز سوم پریود (زمانی که آزمایش انجام می‌شود)، باید برابر با ۳ تا ۲۰ mIU/ml باشد. این مقدار نشان دهنده سلامت تخمدان و فعالیت عادی آن است.
سطوح FSH بالاتر از ۱۰ تا ۱۲ mIU/ml نشانگر آن است که فعالیت تخمدان در حال متوقف شدن است. به عبارت دیگر، این بدان معناست که شما در مرحله شروع یائسگی قرار دارید (مرحله شروع یائسگی زمانی است که شما علائم فیزیکی را مشاهده می‌کنید، ولی هنوز دوره قاعدگی شما قطع نشده است) یا اینکه «ذخیره تخمدان» شما کاهش یافته است.
سطح FSH از ۳۰ به بالا، معمولا به معنای نارسایی تخمدان یا یائسگی است. حتی احتمال دارد همچنان دوره‌های قاعدگی را داشته باشید، با این وجود سطح FSH بالا به این معناست که بدن شما به اندازه کافی استروژن تولید نمی‌کند تا سطح عملکرد عادی تخمدان حفظ شود. یائسگی وضعیتی است که برای زنان میان سال اتفاق می‌افتد و معمولا بعد از تجربه یک سال کامل بدون پریود، تشخیص داده می‌شود.
اگر سطح FSH بالا باشد، اما شما هنوز دوره‌های قاعدگی خود را داشته باشید. این یکی از نشانه‌هایی است که میان نارسایی زودرس تخمدان یا یائسگی زودرس و یائسگی عادی تفاوت ایجاد می‌کند. متاسفانه این نتیجه نشان می‌دهد که شما دچار یائسگی زودتر از موعد شده‎اید، حتی اگر هنوز پریود می‌شوید. هنگامی که سطح FSH در یک دوره زمانی مقدار خاصی افزایش پیدا کرد، بعید است که دو مرتبه به سطوح پایین‌تر بازگردد.


۲. آزمایش سطح استروژن (استرادیول)
استرادیول، استروژن اولیه انسان است و زمانی‌که تخمدان شروع به از کار افتادن می‌کند، سطوح استرادیول خون نیز کاهش می‌یابد. به همین دلیل است که پزشکان اغلب آزمایش غلظت استرادیول سرمی را تجویز می‌کنند تا سطح این هورمون را در خون اندازه گیری کنند.
در این مورد، پزشک به دنبال آن است که ببیند آیا سطح استروژن شما از حد نرمال کمتر است یا خیر. با تفسیر این آزمایش خون هورمونی پزشک نارسایی تخمدان را تشخیص می‌دهد.
برای تفسیر آزمایش استرادیول خود می‌توانید از دستورالعمل زیر کمک بگیرید:
-اندازه استرادیول نرمال در روز سوم قاعدگی، ۲۵ تا ۲۷ pg/ml است.
-به طور کلی اگر میزان استرادیول حدود ۳۰ یا کمتر باشد و سطح FSH نیز ۳۰ تا ۴۰ به بالا باشد، به معنای یائسگی است.
-اگر میزان استرادیول کمتر از ۵۰ پیکوگرم در هر میلی لیتر باشد، ممکن است همچنان دوره‌های قاعدگی وجود داشته باشید، اما علائم پایین بودن استروژن زا جمله گر گرفتگی، خشکی واژن و مشکلات خواب نیز تجربه شود.
اگر هورمون FSH هنوز به مقدار بعد از یائسگی نرسیده باشد، اما استرادیول در سطح پایینی است، نمی‌توان درباره یائسگی مطمئن بود. زیرا در این شرایط استرادیول پایین می‌تواند علل دیگری مانند ورزش کم، ذخیره چربی پایین و کاهش ذخیره تخمدان داشته باشد.
سطح استرادیول در طول زمان کاهش می‌یابد. در طی ۲ تا ۵ سال اول پس از یائسگی یا نارسایی تخمدان، سطح استرادیول خون تا حد متوسط ۲۵ تا ۳۵ pg/ml کاهش می‌یابد. زنانی که تحت درمان جایگزینی هورمون (HRT) نیستد، عموما شاهد این میزان کاهش هستند. بعد از گذشت حدود ۵ سال از یائسگی زنانی که هورمون درمانی نکرده‌اند، میزان استرادیول کمتر از ۲۵ خواهد بود.

توصیه می‌شود بعد از یائسگی برای پیشگیری از پوکی استخوان سطوح استرادیول را تا حداقل ۴۰ تا ۵۰ pg/mL افزایش دهید. البته سطح استرادیول ۶۰ pg/mL یا بالاتر میزان ایده‌آل برای این منظور است.


۳. سایر هورمون‌های مربوط به تخمدان
لازم به تعیین قطعی یائسگی نیست، اما براساس علائمی که یک زن تجربه می‌کند، گاهی پزشک سطح سایر هورمون‌های اصلی تخمدان را مثل تستوسترون، پروژسترون و هورمون لوسمی (LH) را نیز از طریق آزمایش خون هورمونی بررسی می‌کند.
۱. هورمون تستوسترون
اخیرا در جامعه پزشکی، توجه بیشتری به تستوسترون شده است. پزشکان با مطالعات بیشتری به این نتیجه رسیده‌اند که اغلب سطوح پایین تستوسترون برای زنان مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان یا زنانی که در اوایل دوران یائسگی هستند، مشکل ساز است.
قاعده کلی اینست که میزان کل تستوسترون ۲۵ نانوگرم یا کمتر در هر دسی‌لیتر نشان دهنده کمبود است، همانطور که سطح آزاد تستوسترون ۱/۵ نانوگرم در میلی لیتر یا کمتر غیر عادی است. البته در زنان بالای ۵۰ سال سطوح کمتر از یک نانوگرم در میلی لیتر غیرطبیعی تشخیص داده می‌شود.
اگر فردی میزان تستوسترون تنها کمی بالاتر از این عدد را داشته باشد و علائم کمبود تاین هورمون مانند کاهش میل جنسی و خستگی مفرط را تجربه می‌کند، استفاده از مکمل‌های تستوسترون بهترین گزینه هستند. برخی از پزشکان و آزمایشگاه‌ها همچنین سطح bioavailable testosterone را نیز اندازه گیری می‌کنند. محدوده طبیعی این هورمون برای زنان قبل از یائسگی ۰/۶ تا ۵ ng/dl و برای زنان بعد از یائسگی که از HRT استفاده نکرده‌اند، ۰/۲۲ تا ۴/۳ ng/dl است.
۲. پروژسترون
اکثر آزمایشگاه‌ها و مطالعات، دامنه طبیعی پروژسترون را در زنان یائسه حدود ۰/۳ تا ۰/۰۳ ng/ml در نظر می‌گیرند. این مقدار در طول مرحله لوتئال برای زنانی که در دوران یائسگی نیستند، حدود ۷ تا ۳۸ نانو گرم در میلی لیتر است.
۳. هورمون لوتئینیزه (LH)
سطح LH نرمال در روز سوم قاعدگی ۵ تا ۲۰ mIU/ml است. اگر سطح هورمون لوتئینیزه شما نسبت به میزان FSH بالاتر باشد، احتمالا نشانگر این است که شما در یائسگی نیستید و دچار نارسایی زودرس تخمدان هستید، اما اگر شما به سندروم تخمدان پلی کیستیک مبتلا باشید نیز ممکن است همین نتایج بدست آید.
۴. دی هیدرواپی اندروسترون سولفات (DHEA)
در نهایت یک آندروژن دیگر به نام دی هیدرواپی اندروسترون سولفات (DHEA) مشابه با تستوسترون وجود دارد. این هورمون اغلب اندازه‌گیری نمی‌شود مگر اینکه شما دارای علائم کمبود آندروژن مانند کاهش میل جنسی و کمبود انرژی باشید. برای زنان زیر ۵۰ سال، سطح DHEA کمتر از ۱۵۰ نانو گرم در دسی‌لیتر کم در نظر گرفته می‌شود.
۵. هورمون تیروئید
یکی دیگر از آزمایش‌های خون هورمونی که بسیاری از پزشکان در صورت تردید به یائسگی توصیه می‌کنند، آزمایش هورمون تیروئید است. این آزمایش به دو علت توصیه می‌شود. علت اول اینکه، شیوع ابتلا به مشکلات تیروئید در زنانی که یائسگی زودرس دارند، بیشتر است. دوم اینکه بسیاری از علائم بیماری‌های تیروئیدی با علائم یائسگی مشترک هستند.
در واقع، بیماری‌های تیروئید اغلب با قاعدگی تداخل پیدا می‌کنند. پس از انجام آزمایش تیروئید مشخص می‌شود که آیا شما دچار یائسگی زودرس هستید یا به جای آن بیماری تیروئید دارید. در این مورد پزشک احتمالا میزان تیروکسین و تیروتروپین را نیز بررسی می‌کند.

آزمایش‌های هورمونی بزاق
برخی از پزشکان انجام آزمایش بزاق را برای اندازه گیری سطح هورمون‌ها توصیه می‌کنند. این نوع آزمایش هورمونی، به اندازه آزمایش خون هورمونی رایج نیست، اما طرفداران آن معتقدند که سریع تر، ارزان‌تر و قابل اعتمادتر است. با این حال، جامعه پزشکی برسر این موضوع توافق نظر ندارند.
در آزمایش بزاق، پزشک یک نمونه از بزاق را می‌گیرد تا میزان هورمون‌هایی که بدن تولید می‌کند، اندازه گیری شود. برخلاف آزمایش خون هورمونی، آزمایش بزاق هورمونی سطح هورمون‌های آزاد را در بدن شما نشان می‌دهد. یعنی هورمون‌هایی که به پروتئین محدود نمی‌شوند بلکه در عوض قادر به انتقال درون سلول‌ها هستند.
از آنجایی که حدود ۹۵ درصد یا بیشتر از هورمون‌های خون محدود هستند، آزمایش بزاق تنها یک تا ۵ درصد باقیمانده را اندازه گیری می‌کند. بنابراین نتایج ممکن است به طور قابل توجهی پایین‌تر از آنچه در آزمایش خون دیده می‌شود، باشد. همچنین می‌توانید از پزشک درخواست کیت کنید تا آزمایش هورمونی را در خانه انجام دهید. البته برای بررسی نتایج باید دوباره به پزشک مراجعه کنید.

سونوگرافی
در برخی موارد، پزشک شما ممکن است برای مشاهده دقیق‌تر تخمدان‌ها، سونوگرافی تجویز کند. این کار تعیین خواهد کرد که آیا شما هنوز هم تخمک یا فولیکول دارید یا خیر. با این حال، به طور کلی این اطلاعات برای تشخیص کافی نیستند. مطالعات نشان می‌دهد که شاید دو سوم از زنان مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان واقعا فولیکول باقیمانده داشته باشند.
مشکل اینجاست که حتی وقتی تخمک‌ها شناسایی می‌شوند، تلاش برای تحریک تخمک گذاری از طریق هورمون‌ها تقریبا ناموفق بوده است. با این حال انجام سونوگرافی زمانی که شما در مراحل اولیه یائسگی زودرس هستید، می‌تواند به تشخیص به انتخاب درمان صحیح کمک کند.

سخن پایانی
بررسی یائسگی زودرس گاهی سخت و بسیار حساس است. با این حال، قبل از اتخاذ هر تصمیمی پزشک باید مشکل را به درستی تشخیص دهد تا بتواند درمان مناسب را توصیه کند. انجام آزمایش خون هورمونی یکی از روش‌هایی است که کمک چشمگیری به پزشک در تشخیص درست می‌کند.