بیماری دو رحمی در زنان، علل ایجاد

رحم دوطرفه یا دوشاخ نوعی ناهنجاری مادرزادی نادر است. رحم نوزادان دختر به صورت دو لوله‌ی کوچک شروع به رشد می‌کند. همان طور که جنین بزرگتر می‌شود، این لوله‌ها به هم متصل می‌شوند تا یک عضو توخالی بزرگتر، به نام رحم شکل بگیرد. اما این لوله‌ها گاهی اوقات کاملاً به هم متصل نمی‌شوند و فقط یکی از لوله‌ها رشد می‌کند و به یک ساختار مجزا تبدیل می‌شود. رحم دوسر ممکن است فقط یک دهانه (سرویکس) به سمت داخل واژن داشته باشد یا این که هر حفره‌ی رحم یک دهانه‌ی مجزا داشته باشد. دیواره‌ی بافتی نازکی در بسیاری از موارد در امتداد واژن رو به پایین کشیده شده است و واژن را به دو حفره‌ی جداگانه تقسیم می‌کند. زنانی که با ناهنجاری دورحمی مواجه هستند، غالباً بارداری‌های موفقیت‌آمیزی را پشت سر می‌گذارند. در هر حال ناهنجاری رحم دوشاخ خطر سقط جنین یا زایمان زودرس را افزایش می‌دهد.

علل ایجاد شدن رحم دوسر
علل ایجاد شدن رحم دوسردورحمی نوعی ناهنجاری مادرزادی است، یعنی این که در دوران رشد جنین بروز می‌یابد و نوزاد دختر با این عارضه متولد می‌شود. رحم دو تکه زمانی ایجاد می‌شود که دو لوله‌ی کوچک در عوض آن که به هم بپیوندند و یک رحم را تشکیل دهند، هر یک جداگانه رشد می‌کند و به یک رحم تبدیل می‌شود. با این حال علت ایجاد شدن رحم دوسر دقیقاً مشخص نیست، این ناهنجاری می‌تواند علت ژنتیکی داشته و عارضه‌ای ارثی باشد.

علائم دو رحمی
علائم دورحمی رحم دوشاخه غالباً بدون علامت است. این ناهنجاری گاهی هنگام معاینه‌ی معمول لگن یا تصویربرداری‌هایی یافته می‌شود که برای تعیین علت سقط جنین مکرر انجام شده است. زنانی که علاوه بر رحم دوسر، واژن دوتایی نیز دارند، ابتدا به دلیل خونریزی قاعدگی شدیدی به پزشک مراجعه می‌کنند که با تامپون متوقف نمی‌شود. در این شرایط بیمار تامپون را در یک واژن می‌گذارد، اما خون همچنان از واژن و رحم دوم خارج می‌شود.

آمادگی قبل از مراجعه به پزشک
آمادگی قبل از مراجعه به پزشک برای دورحمیبیماران معمولاً ابتدا به پزشک عمومی مراجعه می‌کنند و سپس به متخصصی ارجاع داده می‌شوند که در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های دستگاه تناسلی زنانه یا مسائل هورمون‌های تناسلی و کمک باروری تخصص دارند.

اقدامات بیمار
رعایت توصیه‌های زیر کمک می‌کند تا با آمادگی کامل به پزشک مراجعه کنید:
از پزشک سوال کنید که آیا لازم است کار خاصی انجام دهید یا پرهیزی را رعایت کنید تا برای آزمایش‌های احتمالی آماده شوید.
فهرستی از علائم قاعدگی و مدت زمان بروز آنها تهیه کنید.
اطلاعات مهم پرونده پزشکی خود را، شامل عارضه‌هایی که تحت درمان آنها هستید و نام داروها، ویتامین‌ها، داروهای گیاهی و مکمل‌های مصرفی یادداشت کنید.
در صورت امکان یکی از دوستان یا اعضاء خانواده را همراه ببرید تا اگر موردی را فراموش کردید، در یادآوری آنها به شما کمک کند.
فهرستی از پرسش‌هایی را که می‌خواهید از پزشک بپرسید، تهیه کنید تا بتوانید بیشترین استفاده را از وقت کوتاه ویزیت ببرید. موارد زیر سوالات ساده‌ای هستند که می‌توانید آنها را از پزشک معالجتان بپرسید:
محتمل‌ترین علت بروز نشانه‌ها و علائم چیست؟
چه علل احتمالی دیگری برای عارضه وجود دارد؟
پزشک چه رویکرد درمانی را توصیه می‌کند؟
آیا لازم است که جراحی لازم شود؟ چرا؟
دورحمی چه مشکلاتی را برای بارداری به وجود می‌آورد؟
چه روش‌هایی شانس بارداری موفقیت‌آمیز را انجام می‌دهد؟ آیا لازم است درمانی انجام شود تا مشکلی حین بارداری پیش نیاید؟
لازم است که به متخصص مراجعه شود؟

اقدامات پزشک
پزشک سوالاتی را در جلسه معاینه مطرح می‌کند، چنانچه خودتان را برای پاسخگویی به آنها آماده کنید، وقت بیشتری برای مطرح کردن سوالات و نگرانی‌های خود خواهید داشت. پزشک احتمالاً سوالات زیر را مطرح خواهد کرد:
با چه نشانه‌ها و علائمی مواجه شده‌اید و علائم نخستین بار چه زمانی شروع شده است؟
آیا نشانه‌ها و علائم مداوم است یا حالت رفت و برگشتی دارد؟
آیا قاعدگی‌هایتان منظم است؟
دوران عادت ماهانه‌تان معمولاً چگونه است؟
تا به حال باردار شده‌اید؟
اگر باردار شده‌اید، نتیجه‌ی آن چه بوده؟
قصد دارید که در آینده بچه‌دار شوید؟
در حال حاضر یا در گذشته برای درمان بیماری‌های دیگری تحت درمان قرار گرفته‌اید؟

تشخیص رحم دوسر
تشخیص رحم دوسررحم دوشاخ گاهی حین معاینه‌ی روتین لگن تشخیص داده می‌شود و پزشک دهانه رحم دوسر را می‌بیند یا شکل غیرعادی رحم را حس می‌کند. چنانچه پزشک به وجود ناهنجاری مشکوک شود، آزمایش‌های زیر را توصیه می‌کند:
سونوگرافی: در روش تصویربرداری سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تهیه‌ی تصاویری از داخل بدن استفاده می‌شود. برای به دست آوردن این تصاویر دستگاهی به نام ترنسدیوسر روی پوست شکم کشیده می‌شود یا وارد واژن (سونوگرافی ترانس واژینال) می‌شود. گاهی هر دو نوع سونوگرافی انجام می‌شود تا بهترین و دقیق‌ترین تصویر به دست بیاید. سونوگرافی سه بعدی نیز در صورت در دسترس بودن انجام می‌شود.
سونوهیستروگرافی: سونوهیستروگرافی نوعی سونوگرافی است که پس از تزریق مایع انجام می‌شود. مایع به وسیله‌ی یک لوله از راه واژن و دهانه رحم به رحم منتقل می‌شود تا ناهنجاری‌های مربوط به شکل رحم بهتر دیده شود.
ام آر آی (تصویربرداری تشدید مغناطیسی): دستگاه MRI شبیه تونلی است که یک سر آن باز است. بیمار روی تخت متحرکی دراز می‌کشد که می‌لغزد و وارد تونل می‌شود. در این روش تصویربرداری بدون درد از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تهیه‌ی تصاویری مقطعی از داخل بدن استفاده می‌شود.
هیستروسالپینوگرافی: ماده حاجب رنگی خاصی از راه دهانه‌ی رحم داخل رحم تزریق می‌شود. همان‌طور که ماده حاجب داخل اندام‌های تناسلی حرکت می‌کند، عکس رادیوگرافی گرفته می‌شود تا شکل و اندازه رحم و باز بودن لوله‌های فالوپ مشخص شود.
درمان دورحمی امکان اصلاح ناهنجاری رحم دوطرفه به روش جراحی وجود دارد، اما جراحی به ندرت برای درمان دورحمی ضرورت می‌یابد. چنانچه بیمار دچار رحم دوسر علائمی نداشته باشد، نیازی به انجام درمان نیست. اما اگر بیمار سقط جنین‌های مکرری را تجربه کرده باشد که هیچ علت و توضیح دیگری به جز رحم دوشاخ نداشته باشد، جراحی برای بارداری موفقیت‌آمیز توصیه می‌شود. اگر بیمار علاوه بر رحم دوطرفه، واژن دوسر نیز داشته باشد، عمل جراحی به منظور برداشتن دیواره‌ی تقسیم کننده‌ی واژن انجام می‌شود تا زایمان برای بیمار آسان‌تر شود.

عوارض رحم دوشاخ
بسیاری از بانوان مبتلا به رحم دوطرفه زندگی جنسی، بارداری و زایمان نرمالی دارند. اما رحم دوسر و دیگر ناهنجاری‌های مربوط به رشد رحم گاهی عوارض زیر را تولید می‌کند:
ناباروری: منظور از ناباروری این است که زوج از طریق نزدیکی‌های مکرر سعی می‌کنند که باردار شوند، اما بعد از گذشت حداقل یک سال موفق نمی‌شوند. تقریباً ۱۸ ـ ۱۰ درصد زوجین برای بچه‌دار شدن یا زایمان موفق به مشکل برمی‌خورند. تشخیص علل ناباروری زنان دشوار است. درمان‌های کمک باروری مختلفی وجود دارد که مناسب‌ترین آنها با توجه به علت ناباروری انتخاب می‌شود. بسیاری از همسران نابارور در نهایت موفق می‌شوند که بدون درمان به خواسته‌ی خود برسند. ۹۵ درصد زوجین بعد از دو سال تلاش سرانجام می‌توانند دوران شیرین بارداری را تجربه کنند.
سقط جنین: منظور از سقط جنین این است که جنین در هفته‌های ابتدایی بارداری، معمولاً در سه ماهه نخست از دست می‌رود. سقط جنین علل گوناگونی دارد، هرچند علت آن در اغلب موارد مشخص نیست. سقط جنینی که بعد از سه ماه یا در هفته‌های چهاردهم تا بیست و ششم رخ دهد، معمولاً پی‌آمد ابتلا مادر به عارضه‌ای خاص است.
زایمان زودرس: چنانچه نوزاد قبل از هفته سی و هفتم متولد شود، زایمان، زودرس گفته می‌شود. نوزادان نارس مشکلات بیشتری دارند و مدت طولانی‌تری باید در بیمارستان بمانند. نارس بودن باعث می‌شود که کودک مشکلات متعددی را در تمام طول عمر خود تجربه کند. بعضی از این مشکلات تا چند سال، حتی تا دوران بزرگسالی مشخص نمی‌شود. یافتن و درمان زودهنگام این مشکلات و پیشگیری از زایمان زودرس کمک می‌کند تا کودکان از یک زندگی سالم‌تر و طولانی‌تر لذت ببرند.
بیماری کلیوی مزمن: عملکرد کلیه به تدریج مختل می‌شود و کلیه به مرور زمان از کار می‌افتد. کلیه‌ها مواد زائد و مایعات اضافی بدن را تصفیه می‌کنند که به صورت ادرار از بدن دفع می‌شود. چنانچه بیماری مزمن کلیه پیشرفت کند، میزان خطرناکی از مایعات، الکترولیت‌ها و پسماندها در بدن انباشته می‌شود. بیماران در مراحل اولیه بیماری مزمن کلیه با نشانه‌ها یا علائم انگشت‌شماری روبرو می‌شوند. بیماری مزمن کلیوی گاهی تا زمان اختلال قابل توجه عملکرد کلیه مشخص نمی‌شود.

سوالات رایج
رحم دوطرفه در کجای بدن قرار می‌گیرد و شکل ظاهری آن چگونه است؟
رحم دوسر نیز همان جایی قرار دارد که رحم معمولی قرار گرفته است؛ یعنی داخل حفره لگن دقیقاً پشت مثانه و جلوی راست روده (رکتوم). در زنانی که باردار نیستند، رحم دوتکه فضایی به اندازه رحم معمولی یگانه، یعنی تقریباً به اندازه یک گلابی را اشغال می‌کند. رحم دوشاخه شبیه قلب است و هر تکه سر گرد و قاعده‌ای نوک تیز دارد. به عبارت دیگر اگر قلب را از وسط نصف کنید، هر نیمه‌ی آن شبیه رحم خواهد بود.
بانوانی که رحم دوشاخ دارند، دو دهانه رحم (سر باریک رحم که سر نوزاد هنگام زایمان از آنجا بیرون می‌آید) و دو واژن نیز دارند؟
برخی بیماران دارای رحم دوطرفه دو دهانه رحم و دو واژن نیز دارند، اما عده‌ای فقط یک واژن دارند. اکثر بانوانی که دو واژن دارند، نیازی به انجام جراحی برای یکی کردن واژن‌ها ندارند، چون یک طرف معمولاً بزرگتر از طرف دیگر است و هنگام نزدیکی فقط از یک واژن استفاده می‌شود.
داشتن رحم دوشاخ بارداری را آسان‌تر می‌کند یا سخت‌تر؟
بانوان مبتلا به دورحمی معمولاً مشکلی برای باردار شدن ندارند، البته بارداری در بعضی موارد رحم دوسر سخت‌تر می‌شود. لایه‌ی پوشش دهنده‌ی دیواره‌ی داخلی رحم در بعضی بانوان دارای رحم دوطرفه به طور کامل تشکیل نمی‌شود، از آنجایی که این پوشش محل لانه‌گزینی تخمک بارور شده و اتصال جفتی است که اکسیژن و مواد مغذی را به جنین در حال رشد می‌رساند، بنابراین حاملگی دشوارتر می‌شود. به علاوه رحم در بعضی موارد شکلی غیرعادی دارد که اجازه‌ نمی‌دهد تا رحم بزرگ شود و جنین در حال رشد را در خود جای بدهد.
چرا نوزادان دوقلو نارس، قبل از هفته‌های سی و هفتم تا چهلم متولد می‌شوند؟
حدود ۶۰ درصد از تمام نوزادان دوقلو زودتر از موعد به دنیا می‌آیند. علت زایمان زودرس این است که رحم یا رحم دوشاخ نمی‌تواند از حد معینی بزرگتر شود. رحم دوطرفه در برخی مادران نمی‌تواند به اندازه‌ی رحم معمولی بزرگ شود.
نوزادانی که از مادری با رحم دوشاخ و هر کدام از یک رحم مادر متولد می‌شوند، همزمان به دنیا می‌آیند؟
بله، وضع حمل از هر دو رحم همزمان انجام می‌شود، بنابراین نوزادان دوقلو به فاصله چند دقیقه از یکدیگر متولد می‌شوند.
آیا زنی که دچار ناهنجاری دورحمی است، می‌تواند قبل از به اتمام رسیدن بارداری اول مجدداً باردار شود، برای مثال زمانی که یک جنین دوماهه در یک رحم دارد، در رحم دوم نیز آبستن شود؟
هنگامی که در یک رحم باردار هستید، امکان بارداری در رحم دوم وجود ندارد؛ چون بدن بعد از شروع شدن بارداری دیگر تخمک‌گذاری را انجام نمی‌دهد و تخمک بالغی که برای لقاح آماده باشد از تخمدان آزاد نمی‌شود.
درصد شیوع رحم دوسر چقدر است؟
از هر دو هزار زن در سراسر جهان تقریباً یک نفر با ناهنجاری رحم دوطرفه مواجه می‌شود.