تشخیص ناباروری زوجین، قبل و بعد از ازدواج

ناباروری مشکلی است که این روزها خیلی از زوج‌های جوان با آن روبرو هستند و اختلال‌های هورمونی، عفونت‌ها، آلودگی هوا، استرس‌ها و فشارهای زندگی روزمره از علت‌های مهم این مشکل شناخته شده‌اند. مشکلی که همیشه باری روی دوش زوج‌های جوان بوده است. پزشکان بزرگ‌ترین علت ناباروری زوج‌های ایرانی را اختلالات هورمونی و بیماری‌های عفونی می‌دانند.
بسیاری از زوج‌ها درباره مشکل ناباروری، علل به وجود آمدن آن و شیوه‌های درمان آن اطلاعات کمی دارند. همین موضوع باعث می‌شود از درمان به موقع یا حتی پیشگیری از به وجود آمدن آن، غفلت کنند.
متاسفانه آگاهی زوج‌ها در مورد ناباروری بسیار محدود است. آزمایش سونوگرافی و اسپرم و… باید قبل از ازدواج انجام شود تا مشخص شود مرد یا زن دچار مشکل ناباروری است یا نه و بعد از آن بتوان درباره ازدواج تصمیم‌گیری کرد و این درحالی است که زوج‌ها زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که بعد از آزمایش‌های مختلف متوجه شده‌اند، نابارورند. مثلا در آزمایش مشخص می‌شود مردی کاملا فاقد اسپرم است.

ناباروری چیست؟
ناباروری تعریف علمی خاص خود را دارد و به زوجی نابارور گفته می‏شود که پس از ۱۲ ماه رابطه زنشویی مرتب و بدون پیشگیری صاحب فرزند نشوند. باردار نشدن یک زوج بعد از گذشت یک سال بدون داشتن هرگونه وسیله جلوگیری از بارداری دلیلی بر ناباروری آنهاست.
به این ترتیب اگر زوجی اواسط سیکل قاعدگی که تخمک‌ گذاری انجام می‌شود، رابطه زناشویی داشته باشند اما پس از گذشت یک سال در افراد زیر ۳۰ سال و گذشت ۶ ماه در افراد بالای ۳۰ سال، بارداری حاصل نشود به معنای ناباروری در زوج‌ است و باید مورد بررسی و معاینه پزشکی قرار بگیرند.
علاوه بر این باید توجه داشت در زوج‌های سالم در ماه اول، احتمال بارداری ۱۵ درصد است و بعد از یک سال به ۹۰ درصد می‌رسد بنابراین زوج‌ها نباید انتظار داشته باشند تا اقدام به بچه‌دار شدن کردند، بارداری اتفاق بیفتد.
به گفته متخصصان، عوامل مختلفی مانند آلودگی هوا، نوع تغذیه، هورمون‌هایی که به مواد غذایی افزوده می‌شود، آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی‌ای که به محصولات غذایی زده می‌شوند، به تاخیر افتادن سن ازدواج و همچنین به تاخیرافتادن سن اولین بارداری در ایجاد ناباروری دخالت دارند.

اگر دچار مشکل بچه ‏دار شدن هستید، بدانید تنها نیستید
حدود ۱۵-۱۰ درصد زوج‏ها از مشکل ناباروری رنج می‏برند و زن و مرد به یک اندازه در این امر دخیل هستند. بنابراین این مساله که اکثر خانواده‌های ایرانی، مشکل بچه‏دار نشدن را به زن ربط می‌دهند، درست نیست.
در بعضی از نواحی کشور، ناباروری تبعات منفی زیادی برای زنان از جمله طلاق، چند همسری مردان، سرزنش اطرافیان و…. دارد. برای اینکه زوجی بتواند تشخیص دهد دچار ناباروری است یا نه، حتما باید به یک متخصص زنان و زایمان مراجعه کند و قبل از اقدام به ازدواج و بعد از آن و قبل از اقدام به باروری آزمایش‌های لازم انجام شود و به توصیه متخصصان عمل کند.

قبل از ازدواج چگونه متوجه ناباروریمان شویم؟
معمولا برای بررسی میزان قدرت باروری، ۳ گروه از افراد (چه زنان و چه مردان) به پزشکان متخصص مراجعه می‌کنند:
۱. قبل از ازدواج برای پی بردن به طبیعی بودن یا نبودن از نظر باروری
۲. بعد از ازدواج برای پی بردن به طبیعی بودن یا نبودن از نظر باروری
۳. بعد از ازدواج وقتی که زوجی عملا دچار مشکل در بچه‌دار شدن است.
در نوع اول و دوم مراجعه مردان بیش از زنان است.
امروزه اکثر زوج‌ها بنا به هر دلیلی در سن بالا اقدام به ازدواج می‌کنند از این رو قبل از ازدواج بهتر است حتما به یک متخصص زنان مراجعه کنند تا تست‌هایی از جمله آزمایش اسپرم در مردان انجام شود تا تعداد، شکل و حرکت اسپرم‌ها که در قدرت باروری نقش مهمی دارد، بررسی شود.

ازدواج
معمولا تعداد اسپرم‌ها باید بیش از ۲۰ میلیون و حرکت فعال آنها بالای ۵۰ درصد باشد و ۳۰درصد اسپرم‌ها شکل طبیعی داشته باشند. معمولا در زنان، مرتب بودن عادت ماهانه، نشان‌دهنده عملکرد صحیح تخمدان است و از نگرانی متخصصان را در مورد ناباروری کاهش می‌دهد.
با انجام برخی تست‌ها در روز دوم عادت ماهانه، مانند تست بررسی عملکرد هیپوفیز، هورمون تیرویید، هورمون‌هایی که از فوق‌کلیه آزاد می‌شود و…، می‌توان چگونگی عملکرد تخمدان و غدد دیگر که بر عملکرد آن تاثیرگذار است، بررسی کرد. در صورتی که عملکرد تخمدان طبیعی باشد، احتمال باروری بسیار زیاد است اما اگر دچار نامنظمی عادت ماهیانه هستید حتما این مساله را جدی بگیرید.
گرچه عوامل متعددی در ازدواج در سنین بالا دخیل است اما متخصصان می‌گویند بهتر است اولین بارداری قبل از ۳۰ سالگی یا حداقل ۳۵ سالگی اتفاق بیفتد و حتما قبل از ازدواج آزمایش‌‌های مربوطه و لازم انجام شود تا دچار ناباروری غیرقابل برگشت نشوید.

بعد از ازدواج؛ اهمیت ادامه بررسی و معاینه‌ها
معمولا زنان نسبت به عفونت‌های دستگاه تناسلی خود سهل‌انگارند و درمان آن را جدی نمی‌گیرند. به عنوان نمونه خانم‌ها باید به رنگ ترشحاتشان توجه کنند. اگر رنگ آن زرد، کف‌آلود، سبز و همراه خارش و بوی بد باشد، باید حتما به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنند زیرا این چند مشخصه، عفونت‌هایی هستند که می‌توانند از راه دهانه رحم، وارد رحم و لوله‌های رحمی و عامل بسته شدن لوله‌ها و نازایی شوند.
این ترشحات با دردهای شکمی همراه هستند. اگر سابقه این عفونت‌ها را دارید، بهتر است در صورت شک، حتما به متخصص مراجعه کنید تا عکس رنگی از رحم گرفته شود، تا مطمئن شوید انسدادی در لوله‌ وجود ندارد.
فراموش نکنید چاقی بیش از اندازه با عدم تخمک‌گذاری و ناباروری (در زنان و مردان) همراه است و در صورت بارداری تاثیرات زیانباری دارد.
علاوه بر اینها گاهی وجود برخی مشکلات در مردان نیز می‌تواند زمینه‌ساز ناباروری شود به همین دلیل بعد از ازدواج نیز باید به این مسایل توجه شود مثلا درجه حرارت کیسه بیضه پایین‌تر از درجه حرارت شکم است و عناصری که در بیضه باعث تولید اسپرم می‌شوند، در محیط سرد بهتر کار خود را انجام می‌دهند.
اگر بیضه در حرارتی بالاتر از حرارت داخل کیسه بیضه باشد، قطعا تولید اسپرم با آسیب همراه خواهد بود. پایین آوردن بیضه در سنین ۶ ماهگی تا یک سالگی باعث بهبود کیفیت منی و باروری در آینده خواهد شد. در مردانی که سابقه عدم نزول دو طرفه بیضه داشته‌اند، حتی اگر مشکل آنها به موقع با عمل جراحی حل شده باشد، در آینده کیفیت منی بسیار پایین خواهد بود. پایین‌آوردن به موقع بیضه، باعث بهبود کیفیت منی در آینده می‌شود، ولی آن را به حالت طبیعی برنمی‌گرداند.
مهم‌ترین علت هورمونی اختلال جنسی، کم‌‌کاری غدد جنسی (بیضه‌‌ها) است. علل هورمونی را هم می‌توان به راحتی تشخیص داد و هم می‌توان به راحتی درمان کرد. یکی از علل مهم کم‌کاری غدد جنسی، استفاده از داروهای هورمونی جهت بدنسازی توسط جوانان است.
کم‌ کاری غدد جنسی ناشی از سوء‌مصرف داروهای هورمونی گاهی چنان شدید است که دیگر غیرقابل برگشت می‌شود. هر عاملی که باعث کم‌کاری غدد جنسی شود، علاوه بر ایجاد اختلال جنسی، می‌تواند منجر به آسیب به قدرت باروری مرد نیز بشود. افرادی که جهت بدنسازی از مواد هورمونی استفاده می‌کنند، باید این نکته را به خاطر بسپارند که هر قدر عضلات آنها به طور کاذب با این داروها باد می‌کنند، به همان اندازه نیز بیضه‌‌های آنها تحلیل می‌روند.

اگر در سنین بالا ازدواج ‌کرده‌اید
انجام آزمایش‌های هورمونی در سنین بالا بسیار الزامی است زیرا اغلب زنان تمایل دارند یکی، دو سال بعد از ازدواج صبر کنند و بعد بچه‌دار شوند، از این رو توصیه می‌شود حتما همان ابتدا به مراکز تخصصی باروری مراجعه و برخی آزمایش‌های هورمونی مانند عمل رزرو تخمدان را انجام دهند تا قابلیت تخمدان‌هایشان برای به تاخیر انداختن بارداری برای مدتی که در نظر دارند بررسی شود.
حال اگر زوجی به خصوص خانم‌ در سن بالا اقدام به ازدواج می‌‌کند باید آزمایش‌های هورمونی که شامل بررسی کار تخمدان است، انجام دهد تا سطح توانایی باروری‌‌ مشخص شود. اگر سطح آن پایین باشد توصیه می‌شود زودتر اقدام به بارداری کند اما اگر توانایی باروری در حد معمول باشد می‌تواند پس از گذشت یک سال و در شرایط روحی بهتر اقدام به بارداری کند.
اگر از مراکز تخصصی باروری شناختی ندارید، هنگام مراجعه به پزشک متخصص زنان و زایمان می‌توانید از او در این باره اطلاعات بگیرید.

دسته‌بندی ناباروری
ناباروری به ۲ دسته بزرگ تقسیم می‏شود؛ اولیه و ثانویه.
در ناباروری اولیه زوج از بدو ازدواج در بچه ‏دارشدن مشکل دارد و در ناباروری ثانویه زوج دارای فرزند هستند اما بعد از چند سال که تصمیم می‌گیرند فرزند دیگری داشته باشند، دچار مشکل می‏شوند. حال اگر زوجی بنا به یکی از علل، قبل یا بعد از ازدواج برای پی بردن به طبیعی بودن یا نبودن از نظر باروری یا وقتی که پس از ازدواج در بچه‌دار شدن دچار مشکل است، می‌خواهد بداند که علت چیست و آیا دچار مشکل است یا نه، در هر حالت باید این بررسی از مرد شروع شود زیرا ساده، کم عارضه و کم‌هزینه است.
این بررسی شامل معاینه فیزیکی است. درحقیقت در ابتدا بر فرض اینکه در معاینه مرد مورد غیرطبیعی‌ای وجود دارد این بررسی شروع می‌شود. قدم بعدی انجام آزمایش تجزیه منی است اما اگر این آزمایش دقیق انجام نشود، ممکن است با دادن جواب اشتباهی، یا بیمار متحمل هزینه‌های زیاد شود یا اینکه در آزمایش جواب آن طبیعی گزارش شود، درحالی که فرد دچار مشکل است. آزمایش تجزیه منی زمانی ارزش دارد که به صورت صحیح انجام شده باشد.

برای انجام آزمایش تجزیه منی، این ۳ مورد را به خاطر بسپارید
- برای انجام این آزمایش حداقل دو آزمایش، به فاصله ۴ هفته لازم است.
- باید ۳ روز قبل از دادن نمونه برای آزمایش، انزال نداشته باشید.
- آزمایش باید به وسیله دستگاه انجام شود نه شخص تکنیسین زیرا اگر آزمایش توسط فردی انجام شود که خبره نباشد ممکن است جواب‌ها نادرست باشند. شمردن تعداد اسپرم و تشخیص حرکت و اسپرم‌های با شکل طبیعی به تجربه زیاد نیاز دارد.

تفسیر آزمایش؛ چه زمان مردی از نظر قدرت باروری مشکل دارد؟
در علم پزشکی برای هر بیماری‌ای تعریف خاصی وجود دارد. مثلا بدون تشخیص قطعی نمی‌توان به یک نفر گفت دچار بیماری دیابت است، بلکه باید معیارهای بیماری دیابت را از نظر پزشکی داشته باشد. بهترین روش برای تفسیر نتیجه آزمایش تجزیه منی، استفاده از معیارهای سازمان بهداشت جهانی یا WHO است. طبق معیارهای سازمان بهداشت جهانی، یک آزمایش تجزیه منی طبیعی باید این خصوصیات را داشته باشد:
- حداقل حجم آن ۲ میلی‌لیتر باشد.
- ظرف ۶۰ دقیقه پس از انزال از حالت انعقادی خارج شود.
- pH آن مساوی یا بیش از ۲/۷ باشد.
- تعداد اسپرم‌ها مساوی یا بیش از ۲۰ میلیون در میلی‌لیتر باشد.
- تعداد کل اسپرم‌ها بیش از ۴۰ میلیون در یک‌بار انزال باشد.
- ظرف ۶۰ دقیقه پس از انزال ۵۰ درصد اسپرم‌ها حرکت سریع و رو به جلو داشته باشند.
- بیش از ۷۵ درصد اسپرم‌ها زنده باشند.
- بیش از ۳۰ درصد اسپرم‌ها شکل طبیعی داشته باشند.
یک مرد ممکن است فقط در تعداد اسپرم‌ها یا هم در تعداد اسپرم‌ها و هم حرکت آنها مشکل داشته باشد. به طور کلی مایع منی طبیعی باید از نظر کمیت (تعداد اسپرم) و کیفیت (حرکت و شکل طبیعی داشتن) دارای معیارهای فوق باشد. اهمیت کیفیت اسپرم بیش از کمیت اسپرم است. یک مرد ممکن است در یک میلی‌لیتر مایع منی، ۱۰۰ میلیون اسپرم داشته باشد، ولی اسپرم‌ها فاقد حرکت باشند. اینگونه اسپرم‌ها نمی‌توانند بارور باشند.

به کجا مراجعه کنم؟
خوشبختانه امروزه در اکثر شهرستان‌ها هم مراکز نازایی وجود دارد که دارای امکانات لازم است و می‌تواند در این زمینه به زوج‌های جوان کمک‌های موثری کند. در تهران حدودا ۲۵ مراکز نازایی غیردولتی وجود دارد. معمولا اکثر دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی مراکز ناباروری دارند. به طور کلی مراکز دولتی و غیردولتی و مطب‌های خصوصی پزشکان متخصص در این زمینه می‌تواند جوابگوی زوج‌ها باشد.
علاوه بر این، در حال حاضر پیشرفت علمی در زمینه ناباروری نسبت به ۲۰ سال گذشته پیشرفت زیادی داشته است.
با توجه به اینکه با اقدام به موقع، درصد بسیاری از بیماران حتما به درمان جواب می‌دهند پس نگذارید اهمال و سهل‌انگاری‌تان باعث پشیمانی و از هم پاشیدگی زندگی‌تان شود.
دنیای امروز، دنیای پیشگیری است و پیشگیری هزینه‌ای کمتر از درمان دارد. پس بهتر است در مرحله‌به‌مرحله زندگی، قبل از ازدواج، بارداری و حتی دوران یائسگی با پزشک متخصص مشاوره داشته باشید تا با اطمینان بیشتر و مشکلات کمتری وارد مرحله جدیدی از زندگی‌تان شوید.
آخرین جمله‌ای که در کتاب‌های ناباروری نوشته می‌شود این است که پزشکان هیچ‌گاه مراجعه‌کنندگان‌ را ناامید نکنید زیرا همیشه ممکن است درمان‌های جدیدی کشف شود و آن کسی را که نابارور قطعی تلقی می‌کنند، بتواند بارور شود. به همین دلیل بهتر است همیشه راه صحیح را پیش بگیرید و اگر بعد از طی مدتی که ذکر شد، باردار نشدید، به مراکز فوق تخصصی باروری که خوشبختانه امروزه هم در کشور کم نیستند، مراجعه کنید زیرا اگر زود اقدام کنید و به موقع درمان بگیرید تا ۹۰ درصد بچه‌دار خواهید شد.
متاسفانه اغلب زوج‌ها به توصیه اطرافیان برای حل مشکل به روش‌های غیرعلمی‌ای رو می‌آورند که می‌تواند علاوه بر تهدید سلامت، درمان را به تاخیر بیندازد.